Þjóðviljinn - 13.12.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Fleiri pólitiskar
stöðuveitingar
- í þágu stjómmála og lýðræðis
Við stjórnarskiptin í haust
fækkaði ráðherrum, en aðstoðar-
mönnum ráðherra fækkaði ekki
jafnmikið hlutfallslega. Nýjar
stöður aðstoðarráðherra komu til
sögunnar og nægir þar að nefna
sérlega aðstoðarmann mennta-
málaráðherra í menningarmálum
og efnahagsráðunaut sem fjár-
málaráðherra réð, þrátt fyrir að
nýstofnuð er hagdeild við ráðu-
neytið.
Þetta er ákaflega góðs viti. Mér
sýnist álitlegt að auka verulega
stöðuveitingavald ráðherra við
stjórnarskipti. Það er gott fyrir
pólitíkina, stjórnmálaflokka og
stjórnmálamenn og á endanum
einnig gott fyrir trúnað þeirra við
stefnu sína.
Mér er málið að vísu nokkuð
skylt og mætti þess vegna gruna
mig um sérgæzku, en til eru
sannfærandi röksemdir fyrir
þessu áliti. Þetta ætti reyndar að
vera pólitískum áhugamönnum
umræðuefni, því það snýst um
hvernig stjórnmálaflokkar eiga
að vinna þegar komið er að hin-
um raunverulegasta þætti pólitík-
urinnar, hvernig á að nota valdið
þegar það er fengið. En vegna
þess að þetta er einnig spurning
sem lenínistar allra tíma hafa velt
fyrir sér, þykir mér ekki úr vegi
að ljúka þessum stílæfingum mín-
um fyrir Þjóðviljann á því um-
ræðuefni.
Stjórnarskiptin í haust, - Steingrímur J. Sigfússon tekur sæti Matthíasar Á. Mathiesens. Karl segir hollt fyrir
lýðræðið að stjórnarskiptum fylgi miklar mannabreytingar í þeim stöðum sem hafa mesta pólitíska ábyrgð.
Fleirl aðstoðarmenn
íslenzkir ráðherrar hafa ráðið
sér 1-3 aðstoðarmenn á síðustu
árum. Þetta er ekki gamall siður,
en verður vinsælli með hverri
nýrri ríkisstjórn. Staðreyndin er
sú að hver ráðherra þarf góða
pólitíska aðstoðarmenn ef hann
ætlar að framfylgja stefnu sinni í
viðkomandi málaflokki af ein-
hverjum krafti.
Það er hverjum ráðherra
ómetanlegt að hafa við hlið sér
fólk sem hann þekkir og treystir,
fólk sem þekkir hann, skoðanir
hans og stefnu. Það fólk er betur
til þess fallið en aðrir að gefa góð
ráð og fylgja fram mikilvægustu
stefnumálum ráðherrans. Svo
einfalt er það. Hér er ekki verið
að gera lítið úr föstu starfsfólki
ráðuneytanna. Hlutverk þess er
annað. Það er að mynda ramma
utan um hin pólitísku störf, skapa
samfellu í störfum ráðuneytisins
sem nauðsynleg er óháð pólitísk-
um sviptivindum. f mínum
augum er gildi ráðuneytismanna
helst í því fólgið að þeir eru minn-
isbanki ráðherrans, hver sem
hann er. Þeir kunna reglurnar í
stjórnsýslunni, hafa yfirsýn af
sjónarhóli reynslunnar og hafa þá
tækniþekkingu sem er nauðsyn-
leg til að mál gangi greiðlega fyrir
sig. Þeir eru einnig oft nauðsyn-
leg vörn gegn misbeitingu valds
sem flestir ráðherrar hneigjast til.
En hin pólitísku störf eru betur
komin í höndum trúnaðarmanna
ráðherrans.
Með þessum hætti eru meiri
líkur á en ella að ráðherrann
komi í verk einhverju af þeirri
stefnu sem hann hefur verið kos-
inn út á. Það er einfaldlega gott
fyrir kjósendur, ekki sízt í
stjórnkerfi þar sem stjórnmála-
menn eru bæði bundnir af og geta
skýlt sér á bak við málamiðlanir
samsteypustj órna.
Hér er reyndar gert ráð fyrir
því að stjórnmálaflokkar hafi
skýra stefnu í velflestum mála-
flokkum. Því fer því miður víðs
fjarri hér á landi. En fleiri tæki-
færi til að koma stefnunni fram
gætu hugsanlega orðið til þess að
flokkarnir yrðu sér úti um hug-
myndir og jafnvel krefðust þess
að ráðherrar framfylgdu þeim.
Það væri flokkunum, kjósendum
og ráðherrum gott.
Nú þykist ég heyra athuga-
semdir um hvort eigi að fara að
fylla ráðuneytin af pólitískum
vikapiltum og flokkshestum, þ.e.
ráða fólk á þeim forsendum ein-
um að það sé pólitískt skylt ráð-
herranum. Það hefur hingað til
ekki þótt góð latína hér á landi.
Þetta eru réttmætar röksemdir.
Aldrei verður lögð nógu rík
áherzla á að hæfni ráði ákvörðun-
um um ráðningar í stöður.
Grundvallarreglan á að vera sú
að ráða fólk ekki til starfa að
stærstu leyti vegna pólitískra
skoðana, heldur verði það að
uppfylla þær faglegu kröfur sem í
starfinu felast. Það eru megin-
mistök ráðamanna hér á síðustu
árum og þau sem gagnrýnd hafa
verið, að ekki skuli vera farið
eftir þessari reglu. f þeim störfum
sem hér um ræðir er hins vegar
nauðsynlegt að viðkomandi séu
svipaðs pólitísks sinnis og við-
komandi ráðherra.
Fleira fólk í pólitík
Óvíða er áhugi á landsmálum
meiri en hér á landi. Gagnrýni er
mikil og auðfundin á hvert það
stjórnvald sem er í landinu.
Hagsmunasamtök fyrir þetta og
hitt standa á hverjum hól og
skoðanir, röksemdir og umræðu
skortir ekki. Þó er sáralítil þátt-
taka í uppbyggjandi pólitísku
starfi og jafnvel litið hornauga að
vinna í pólitík í flokki. Málefna-
vinna flokkanna í stefnumótun er
tilviljanakennd, á sumum sviðum
lítil, sums staðar engin.
Ég er sannfærður um að fleiri
legðu á sig pólitíska vinnu ef
henni fylgdu möguleikar á að
fylgja eftir hugmyndum sínum
þegar á hólminn er komið. Ég er
líka viss um að slíkir pólitískir
starfsmenn ynnu ráðherranum
verk sín af meiri hugmyndaauðgi
og hugkvæmni en hinir sem ævi-
ráðnir eru.
Betra aðhald
Bandarískur ritstjóri, Charles
Peters að nafni, hefur haldið
fram mjög ákveðnum skoðunum
um pólitískt stjórnkerfi. Hann
leggur til að helmingi starfa í
stjórnkerfinu sé skipt út við
stjórnarskipti. Fyrir því færir
hann rök svipuð þeim sem nefnd
eru að ofan, en auk þess að slík
skipan mála væri lýðræðinu holl.
Með umskiptunum yrði stór-
kostleg hreyfing á miklum fjölda
fólks með reglulegu millibili. Inn
í stjórnkerfið fer fólk með þá
vissu að það hefur viðkomandi
starf með höndum í hæsta lagi í
fjögur ár. Starfið er umbun fyrir
unnin störf á pólitískum vett-
vangi og er því að líkindum frekar
eftirsótt af fólki sem finnur sér
umbun í því að hrinda í fram-
kvæmd baráttumálum sínum,
fremur en hinum sem sækjast
eftir fjárhagslegri ávinningi.
Út kemur fólk með reynslu af
störfum í stjórnkerfinu, veit
hvernig það vinnur, þekkir veik-
leika þess og styrkleika og er auk
þess vel að sér í ólíkustu mála-
flokkum. Þetta fólk verður upp-
lýstari kjósendur fyrir vikið og
betri þátttakendur í opinberri
umræðu.
ímyndum okkur svo að helm-
ingur starfsmanna stjórnkerfisins
hverfi til annarra starfa í þjóðfé-
laginu á fjögurra ára fresti. Nið-
urstaðan verður á endanum sú að
flestir almennir kjósendur geta
veitt stjórnmálamönnum aðhald
á þeim forsendum að þekkja
eitthvað til mála, af sjálfs sín
reynslu eða annarra. A því byggir
lýðræðið að kjósendur geti metið
stórnmálamenn rétt.
Þessi röksemd Peters er að vísu
miðuð við bandarískt stjórnkerfi,
sem er töluvert frábrugðið því ís-
lenzka. Þar á nýkjörinn forseti
kost á að ráða í verulegan stöðu-
fjölda, þótt hlutfallslega séu þær
ekki margar. Hér á landi ræður
ráðherra yfirleitt 1-2 aðstoðar-
menn. Hitt er ekki síður mikil-
vægt að í Bandaríkjunum verða
stjórnarskipti reglulega, ólíkt því
sem hér gerist. Þar gæti t.d. hægri
stjórn aldrei breyst í vinstri stjórn
án þess að kjósendur hefðu
eitthvað um það að segja. Ég
held þó að í grundvallaratriðum
„Ég er sannfœrður
um aðfleiri legðu á
sigpólitíska vinnu ef
hennifylgdu
möguleikar á að
fylgja eftir
hugmyndum sínum
þegar á hólminn er
komið. Égerlíka viss
um að slíkir pólitískir
starfsmenn ynnu
ráðherranum verksín
afmeiri hugmynda-
auðgi og hugkvœmni
en hinirsem
œviráðnir eru. “
gildi röksemd Peters einnig um
íslenzkt þjóðfélag.
Af hverju ekki?
Það má hugsa sér ýmsar út-
færslur á þessu aukna stöðuveit-
ingavaldi, þótt ekki hafi ég
ígrundað þær mikið. Það er varla
þorandi að nefna störf og stöður,
en af hverju ætti t.d. ekki utan-
ríkisráðherra að geta skipt um
sendiherra þegar hann tek-ur við,
einn eða fleiri? Þessari skoðun
myndu starfsmenn utanríkis-
þjónustunnar líklega mótmæla.
Með tilhlýðilegri virðingu fyrir
diplómatastéttinni virðist mér
það ekki sjálfgefið að embættis-
maður sé betri sendiherra þjóðar
en hver annar vel greindur maður
með góða faglega aðstoðarmenn.
Önnur staða gæti verið t.d.
embætti hagsýslustjóra, a.m.k.
sá hluti starfsins sem snýr að gerð
fjárlaga. Þar þarf að gera strang-
ar faglegar kröfur, en að ýmsu
leyti kæmi sér einnig vel að hafa
þar mann af svipuðu pólitísku
sauðahúsi og ráðherrann.
Þá liggur beint við að ráðherra
geti skipt um fulltrúa sína í ýms-
um stjórnum og ráðum. Það kann
ekki góðri lukku að stýra að full-
trúi ráðuneytis í tiltekinni stjórn
sé pólitískur andstæðingur ráð-
herrans og andvígur stefnu ráðu-
neytisins. Mig minnir t.d. að full-
trúi Ólafs Ragnars Grímssonar í
stjórn LÍN sé einn ágætur hægri
maður og Heimdellingur. Þetta
er einungis ein stjórn af mörgum
sem full ástæða er til að breyta
þegar nýir ráðherrar taka við
völdum.
Þriðjudagur 13. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7