Þjóðviljinn - 20.12.1988, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Skattpíningar
og frelsi
Hafskipið ísland væri sokkið... Seðlabankinn í Reykjavík.
Á þessum síðustu og verstu
tímum þegar stjórnunarhallærið
hefur nær gengið af framleiðslu-
atvinnuvegunum dauðum verður
sú spuming áleitin hvort ekki sé
einfaldast að stokka allt upp á
nýtt og gefa aftur. Ekki það áð
spilið sé tapað heldur vegna þess
að það hefur greinilega verið vit-
laust gefið og ástæða til að endur-
taka spilið. Vitleysan í gjöfinni er
sú að sumir hafa fengið allt of
mörg spil og vita ekkert hvað
gera skal þegar aðrir eru búnir
með sín, en ekki geta þeir lýst sig
sigurvegara því leikreglumar
gera ekki ráð fyrir þessari út-
komu. Þessvegna hefur verið
leitað þeirra ráða að stinga spil-
um undan og koma þeim fyrir hér
og þar, þar sem e.t.v. væri hægt
að grípa til þeirra síðar. Þannig
hafa mörg spilanna horfið úr
leiknum enda þótt þau væru gefin
í upphafi. Það segir sig svo sjálft
að ekki verður spilað af viti ef spil
hverfa stöðugt úr spilastokknum.
Hvað er svo sem að?
Hvemig er haft rangt við í
spilagjöfínni? Það er alkunna að í
öllum heiðarlegum leikjum byrja
allir þátttakendur við það sama -
hafa jafn mörg spil, jafn marga
menn eða jafna aðstöðu og
keppinautar. Leikreglur samfé-
lagsins hljóða upp á það sama
jafnrétti og jöfnuður- en er raun-
veruleikinn þannig?
Hvað er rangt?
f fyrsta lagi:
Tekjuskiptingin í samfélaginu
er röng. Laun em ekki greidd
eftir framlagðri vinnu eða mikil-
vægi starfa. Laun ákvarðast helst
af félagslegum aðstæðum og
valdakerfi samfélags sem stjóm-
ast af peningum. Tekjuskiptingin
í samfélaginu er einnig röng þeg-
ar litið er til atvinnuveganna.
Yfirbyggingin græðir en undir-
staöan tapar. Einusinni var það
kallað skammgóður vermir að
pissa í skóinn sinn, en frjáls-
hyggja íhaldsins sér von í slíkum
volgrum.
f öðm lagi:
Samfélagsstýringin er lítil sem
engin. Afl fjármagnsins hefur
verið látið um að móta samfélags-
uppbygginguna. Fjármagnið hef-
ur ráðið ferðinni og verk
stjórnmálamanna hefur einatt
verið að samþykkja eftirá orðnar
breytingar eða lappa upp á slitið
kerfi. Minnst af þeirra starfi felst í
að taka raunvemlegar stjómun-
arlegar ákvarðanir. Þetta er m.a.
afleiðing af auknum áhrifum
frjálshyggju. Fjárlshyggjan tekur
ekki samfélagslega afstöðu og
spyr ekki um afdrif mannfólksins
heldur skiptir samfélagið engu
svo framarlega sem það rúllar
peningum í rétta átt - þangað sem
peningar em fyrir.
í þriðja lagi:
Rangindin koma fram í því að á
Stór-Reykjavíkursvæðinu hefur
verið offjárfest í þvflíkum mæli í
samfélagslegri yfirbyggingu að
væri ísland hafskip væri það
sokkið. Þessi mannvirki sem
engu skila af sér og gera raun-
vemlega engum gagn, standa
þama sem vottur um stjóm-
heimsku.
Skattpíningin ógur-
lega og frelsið
Ein af afleiðingum þess hvernig
þjóðfélagsleikurinn hefur verið
leikinn er sú að almenningi er tal-
in trú um að ekki megi stjóma -
stjórnun sé af hinu illa. Þegar
ákvörðun er tekin og hún snertir
almenning þá hlýtur sú ákvörðun
að vera af hinu illa. Ágætt dæmi
þar um er tekjuöflun ríkis og
sveitarfélaga annarsvegar og rétt-
mætar kröfur almennings um
þjónustu hinsvegar. Skattar em
af hinu illa en þjónustan af hinu
góða. Raunar er staðan sú í
þjóðfélaginu nú að stórauka
verður skatta og er það skynsam-
legasta leiðin til að jafna þann
gífurlega mun sem er á kjömm.
Ef dregið er úr skattlagningu
leiðir það einfaldlega til
minnkandi þjónustu og um leið
til aukinna úgjalda fyrir alla og
þau útgjöld fara ekki í mann-
greinarálit. Lægri skattar í heild
þýða lakarí kjör almennings sem
koma fram í minnkandi opinberri
þjónustu.
Um kjör hinna ríku skal ekki
fjölyrt því ekki skiptir máli hvort
ráðstöfunartekjumar em þrisvar
sinnum þörf eða fímm sinnum
þörf - þær em einfaldlega of
miklar og rúmast ekki innan
frelsishugtaksins eins og ég skil
það - þessi kjör má skerða svo
um munar án þess að viðkomandi
einstaklingar líði fyrir á einn eða
annan hátt. Það hlýtur að verða
að horfa betur í átt til hinna forr-
íku þegar skattastefna er mótuð
og henni verður svo að stjórna -
og það er hægt ef vilji er fyrir
hendi.
Hækka útsvar í 30%
Tekjuhlið sveitarfélaga er
þannig að ef sinna á nauðsynlegri
þjónustu og viðhaldi mannvirkja
er ekkert aflögu til uppbygging-
ar. f mörgum tilfellum er staðan
verri. Kröfur íbúanna minnka
ekki í hlutfalli við rýmandi tekjur
eða vaxandi fjármagnskostnað
og sjaldan er hægt að tala um
óhóf í kröfum, jafnvel ekki einu
sinni þegar beðið er um íþrótta-
mannvirki, rkólabyggingar eða
bamaheimili.
Þátttaka ríkisins er með þeim
hætti að sveitarstjómarmenn
ættu fremur að líta á sig sem
beiningamenn eða ómaga því svo
lágt verður oft að leggjast til að fá
svo sem eina miljón í þetta eða
hitt. Skríða fyrir þingmönnum og
embættismönnum ráðuneyta,
dubba sig upp fyrir fundi með
pólitíkusum annarra flokka og
láta kammó. Þetta em orðnar ær
og kýr margra framámanna
sveitarfélaga víða um land.
Það versta við þetta fyrirkomu-
lag er að allt of oft em teknar
rangar ákvarðanir, þar sem ák-
varðanir em teknar af aðilum
langt frá vettvangi og oft undir
miklum þrýstingi fyrirgreiðslu-
þjónustunnar. Skuldinni er svo
skellt á heimamenn sem hafa í
raun ekki gert annað en að grípa
gæsina þegar hún gafst á fjár-
iögum.
Þetta kallar á algera uppstokk-
un skattakerfisins í þá átt að auka
verulega hlut útsvarsins t.d. upp í
a.m.k. 30% og minnka hlut ríkis-
sjóðs. Þannig ætti ábyrgðarhluti
sveitarfélaga að vaxa og mögu-
leikar á að stjóma verða raun-
hæfir gagnstætt því sem nú er. Sú
tilfærsla sem nú er rætt um í
verkaskiptingammræðum nær
allt of skammt en er þó hænufet í
þessa átt.
Allt í allt verður að auka skatta
og auka hina opinberu þjónustu
við íbúana, en það er ekki sama
hvemig álögur leggjast. Allt vol
skattaandstæðinga er vatn á
myllu óhefts peningabrasks sem
ekki ber neinar skyldur gagnvart
fólkinu í landinu.
Andstæðingar skatta
spila í iottó
Skattaandstæðingar em samt
tvöfaldir í roðinu margir. Þær em
hljóðar raddimar sem horfa upp
á miljónir hverfa í hina frjálsu
skattlagningu - happdrættin,
lottó, 1x2, skrapmiða... Þar ráða
engir þjóðkjömir um skiptingu
tekna, þar er allt á hinu frjálsa.
Auðvitað á að skattleggja
þetta peningastreymi eins og
annað og nota þá skattpeninga
t.d. með líknarfélögunum og
bæta um betur.
Ekki er öll sagan sögð. Hve
mikið gott sem segja má um allt
þetta happdrættisfargan sem
dunið hefur á þjóðinni undanfar-
in ár, þá hefur þetta augljósan
vankant. Ágóðahlut happdrættis
er nær undantekningarlaust varið
til framkvæmda á Reykjavíkur-
svæðinu. Dæmi um þetta em
bæði Háskólahappdrættið og
DAS. Þess vegna er skattlagning
og síðan landshlutajöfnun á
happdrættisfé nauðsynleg og
raunar aðeins réttlætismál.
Annars væri áhugavert að fá
það upplýst hver hlutur happ-
drættis hverskonar er í heildar-
skattadæmi þjóðfélagsins, (en
vonandi fara menn ekki að neita
því að happdrætti sé aðeins ein
tegund skattlagningar).
Hvaðan koma
peningarnir?
Þeir sem telja sig hafa frelsi til
að setja ógrynni fjár í þjónustu-
hallir höfuðborgarinnar virðast
ekki hafa minnstu hugmynd um
uppmna þess fjár sem þeir sól-
unda. Það er líka vita vonlaust að
kenna þessum bömum peninga-
hyggjunnar slflc undirstöðuatriði.
Á meðan sjávarplássin hringinn í
kring um landið skila seljan-
legum verðmætum og peningar
streyma inn í landið hafa silfur-
skeiðarbömin ekki áhyggjur.
Peningakerfinu er þannig háttað
að framleiðendur verðmætanna
vita minnst af verðmætunum eftir
að þau hafa breyst í dollara, pund
eða aðra viðskiptamynt. Þegar
best lætur má kalla stöðu sjávar-
útvegsfyrirtækja skrimtstöðu -
annars er staðan sú að oftlega má
líkja sjávarplássi við skammtíma-
þrælabúðir. Unninn er langur
vinnudagur - 12-14 tímar á sólar-
hring er algengt þegar landburð-
ur er - þess á milli er ekkert. Vtða
er skotið einhverskonar skjóls-
húsi yfir farandverkafólk, fslend-
inga sem útlendinga, mismun-
andi lélegt (með fáum undan-
tekningum þó). Það er vinna og
aftur vinna - lífið er saltfiskur og
sfld. Það er þetta sem sjávarút-
vegsfyrirtæki hafa upp á að bjóða
fyrir starfsfólk sitt á meðan
verðbréfamangarar sem nærast á
Albert
Einarsson
skrifar
Það hefur verið vitlaust
gefið í samfélaginu.
Sumir hafafengið of
mörg spil og stungið
þeim undan til að grípa til
síðar. Þetta kemurfram í
þvíífyrsta lagi að „tekju-
skiptingin ísamfélaginu
er röng“, í öðru lagi að
„samfélagsstýringin er
lítil sem engin“, íþriðja
lagi að „á Stór-
Reykjavíkursvœðinu hef-
ur verið offjárfest íþvílík-
um mœli í samfélagslegri
yfirbyggingu að vœri Is-
land hafskip vœri það
sokkið.
afrakstri þessara fyrirtækja bjóða
sínu liði upp á dúnmjúkar setur
og konfekt úr kristalskálum.
Ætli einhvem hótelkóng eða
verðbréfahöndlara varði eitthvað
um uppruna þeirra peninga sem
renna í gegn um hendur þeirra?
# ísland allt eða
ísland suð-vest?
Hvert yrði upplitið á broddum
Reykjavíkurvaldsins ef skapend-
ur verðmætanna færu að inn-
heimta sinn réttmæta hlut fyrir
hönd samfélags þess sem þeir búa
í, þ.e. sjávarplássanna. Þá væri
engin Kringla og þá væru færri
þúsund ónýttra fermetra í
verslunar- og skrifstofuhúsum í
Reykjavík.
Þá væri á hinn bóginn hægt að
klára skólabygginguna á Breið-
dalsvík sem verið hefur í bygg-
ingu s.l. tíu ár a.m.k. Þá væri
hægt að ráðast í að planta skógi í
þúsundir hektara lands á Héraði
og búa í haginn fyrir komandi
kynslóðir. Þá væri ekkert mál að
hefjast handa um að koma sam-
göngum þannig fyrir á Austur-
lanai að í stað margra aðgreindra
staða myndaðist eitt atvinnu-
svæði, einn markaður, og sam-
vinnandi samfélög. Peningar
væru ekki teknir annarsstaðar
frá, þeir færu bara aldrei úr lands-
hlutanum. Okkur Austfirðingum
yrði ekki skotaskuld úr því að
rétta ýmsum þjóðþrifafyrirtækj-
um og stofnunum hjálparhönd
eins og hingað til hefur verið gert,
svo sem Þjóðleikhúsi, Sinfóníu-
hljómsveit, Háskóla o.s.frv.
Munurinn yrði bara sá að fólk
hvar svo sem það býr tæki þessar
ákvarðanir sjálft og í hve miklum
mæli það væri aflögufært. Fólkið
sem skapar verðmætin á ekki
síður að fá að njóta þeirra en
braskarar Reykjavíkurvaldsins.
Með því að afrakstri vinnunnar
yrði ráðstafað þar sem verðmæta-
sköpunin fer fram væri hægt um
framtíð að tala um ísland allt en
ekki bara ísland suð-vest.
Albert Einarsson er skólameistari
Verkmenntaskólans í Neskaup-
stað.
Þriðjudagur 20. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7