Þjóðviljinn - 21.12.1988, Blaðsíða 9

ar bækur —! Nýjar bækur — Nýjar bækur — Nýjar
ORÐABÓKIN
ÍÐUNN
Orðabók
fyrir börn
Iðunn hefur gefið út nýja orða-
bók, Barnaorðabókin nefnist
hún og er fyrsta orðabók sinnar
gerðar á íslandi. í henni eru hátt
á þriðja þúsund orð sem valin eru
eftir tíðni þeirra í tungumálinu og
er hún miðuð við þarfir barna á
aldrinum 6-12 ára.
Barnaorðabókin skýrir mikinn
fjölda íslenskra orða fyrir börn-
um, segir þeim frá merkingu
þeirra og lýsir því hvernig orðin
eru noruð. „Hún vekur áhuga og
skilning barna á móðurmálinu og
eykur orðaforða þeirra um leið.
Þetta er bók sem börn lesa sér til
ánægju og í henni eru hundruð
bráðskemmtilegra teikninga til
skýringar. En þetta er líka bók
sem kemur börnum að gagni við
allt nám.“
Sigurður Jónsson frá Arnar-
vatni tók bókina saman og rit-
stýrði henni.
Svarti sauðurinn skiptist í
fimmtán kafla og hefur að geyma
fjölda mynda og nafnaskrá. Séra
Gunnar segir frá veru sinni í Bol-
ungarvík, tildrögum þess að hann
gerðist prestur í Fríkirkjunni,
safnaðarstarfi, deilum og aðför-
inni sem að honum var gerð. Höf-
undur rifjar upp kynni sín af fjöl-
da fólks og dregur fram í dags-
ljósið upplýsingar sem hingað til
hafa verið á fárra vitorði. I loka-
kafla bókar sinnar segir séra
Gunnar: „Ég vona að lausn fáist í
þessu máli hið fyrsta. Annars
hættir Fríkirkjan að vera
evangelísk-lúthersk kirkja og
skipar sér á bekk með sértrúar-
söfnuðum".
COUN FORBES
Spennusaga eftir
Colin Forbes
Margar bóka spennusagnahöf-
undarins Colin Forbes hafa verið
gefnar ut hér á landi og nú hefur
ein bæst í hópinn. Hún nefnist
Ógnir Alpakastalans og er þýdd
af Snjólaugu Bragadóttur.
Söguþráður hinnar nýju bókar
er í stuttu máli sá að í hrikalegum
fjöllum Sviss gerast válegir at-
burðir sem virðast í fyrstu ekki
tengjast þeim mislita hópi fólks
sem allt í einu á ýmis erindi til
landsins.
Spennan hleðst upp í andrúms-
loftinu, einkennileg atvik eiga sér
stað, og svo byrja morðin. Eng-
inn getur treyst neinum, ekki
einu sinni ástinni. Blaðamaður-
inn Bob Newman finnur lykt af
stórmáli sem varðað gæti örlög
alls mannkyns.
Sr. Gunnar Björnsson
Deilurit séra
Gunnars
Bókaútgáfan Tákn hefur sent
frá sér bókina Svarti sauðurinn -
séra Gunnar og munnsöfnuður-
inn, eftir Gunnar Björnsson. í
bókinni segir séra Gunnar frá
prestskapartíð sinni við Fríkir-
kjuna í Reykjavík og dregur ekk-
ert undan.
Mönnum eru deilurnar í Frí-
kirkjunni vel kunnar, en fæstum
er ljóst um hvað þær snúast í
raun. En varla mun nokkur ís-
lenskur prestur hafa sætt jafn
harkalegri meðferð á síðari árum
og séra Gunnar þegar hann var
hrakinn úr embætti; ekki einu
sinni heldur tvisvar.
í formála bókarinnar kemst
séra Gunnar meðal annars svo að
orði um tilefni bókarinnar: flSú
eign mín af þessum heimi, sem
mér er minnst sama um, er
prestshempa ein fátækleg. A
undanförnum árum hefur hópur
fólks hér í bænum ekkert til spar-
að að svipta mig hempu þessari. í
barnaskap mínum hefur mér
samt verið ómögulegt að hata
þetta fólk. Ég segi heldur eins og
Una í Unuhúsi þegar næturgest-
urinn stal frá henni dúnsænginni
hennar: „Það þarf að hjálpa
þessu fólki.“
Anna í
Grænuhlíð
Anna í Grænuhlíð er sígild
unglingasaga sem Mál og menn-
ing hefur sent frá sér. Höfundur
bókarinnar, Lucy Maud
Montgomery, var kanadísk og
hlaut hún heimsfrægð fyrir þessa
bók eftir að hún kom út 1908
vegna þess að sagan þótti nýstár-
leg og hugljúf.
Anna er munaðarlaus stúlka
sem er tekin í fóstur í Grænuhlíð
af gömlum systkinum. Hún er full
uppátektarsöm og hugmyndarík
að þeirra áliti en ekki líður á
löngu uns þau sjáekki sólinafyrir
fjörkálfinum Önnu því jafnframt
er hún skynsöm og hjartahlý.
Þýðing Axels Guðmundssonar
kemur hér út í fjórða sinn og má
segja að hún sé orðin sígild hér á
landi eins og sagan. Bókin er 190
síður og gefin út bæði innbundin
og í kiljuformi í flokknum MM
UNG. Brian Pilkington teiknaði
oe hannaði kápu.
Iðunn Steinsdóttir
Ný unglingabók
eftir Iðunni
Steinsdóttur
Bókin Víst er ég fullorðin er
komin út hjá Almenna bókafé-
laginu. Flún gerist í smábæ úti á
landi upp úr 1950. A þeim tíma
sátu stúlkur og vermdu bekki
heilu böllin, allir bílstjórar með
ábyrgðartilfinningu flautuðu
fyrir horn og hver einasti kennari
hljóp yfir „dónalega kaflann" í
heilsufræðinni þó að það væri eini
kaflinn sem nemendur töldu sig
einhverju varða.
Þetta rifjar ýmislegt upp fyrir
pabba og mömmu, jafnvel afa og
ömmu. En hvað skyldi unglingur
á slíku sögusviði eiga sameigin-
legt með unglingum í dag?
Eftirvæntinguna, öryggis-
leysið, hræðsluna um að vera
öðruvísi en hinir - allar þessar
tilfinningar sem togast á í okkur
meðan við erum að breytast úr
barni í fullvaxta manneskju.
Iðunn Steinsdóttir hefur á
fáum árum haslað sér völl á ýms-
um sviðum ritlistar. Hún hefur
sent frá sér fjölda vinsælla barna-
bóka, smásögur og leikrit og unn-
ið til ýmissa viðurkenninga.
íslensk ævintýri
Guðjón Sveinsson.
Hamingublómin.
Bókaforlag Odds Björnssonar.
Sigrún Eldjárn.
Kuggur til sjávar og sveita.
Forlagið 1988.
Ævintýri Guðjóns Sveinssonar
um Hamingublómin byggist á
einfaldri og elskulegri hugmynd:
sá öðlast ekki hamingju sem ekki
getur við henni tekið. Ekki kom-
ið auga á hana þegar hún til dæm-
is stendur andspænis þér í líki lít-
illar stúlku sem býður þér blóm-
vönd, gerðan úr ósköp venju-
legum hófsóleyjum og hrafna-
klukkum og hann kostar ekkert.
Eins og vænta mátti kunna
menn framan af ævintýrinu alls
ekki að meta gott boð Hamingju-
stúlkunnar - það er einmitt helsti
kostur þessa ævintýris hvemig
lýst er viðbrögðum þeirra sem
ekki kunna að taka við henni fyrir
æmstu sakir eða hroka eða tor-
tryggni eða sjálfumgleði. En bet-
ur hefði þessum lesanda hér fallið
það, að unga konan ólétta og á
hrakhólum, sem að lokum kunni
að taka við Hamingjunni, skyldi
öðlast hnoss í annarri mynd en
happdrættisvinningi. Og segir
það þó sinn sannleika um íslenskt
mannlíf í dag að sú sögulausn
varð fyrir valinu: lottóvinningur-
inn stóri er reyndar það ævintýri,
það kraftaverk, sem menn trúa á.
Pétur Behrens hefur gert geð-
þekkar myndir við þetta ævintýri
sem er skrifað á alvarlegu og lýta-
lausu máli.
Ævintýri Sigrúnar Eldjárn er
af öðmm toga. Þar segir frá sér-
hönnuðu persónusafni sem látið
er þramma frá sögu til sögu:
ff
3
*
ffi
ÁRNI BERGMANN
stráknum Kuggi og vini hans
Mosa (sem er einskonar „súp-
ermús“) og kerlum tveim, Mál-
fríði og móður hennar. Þetta em
ærslasögur: söguliðið bregður sér
í geimferð, hrapar fyrir björg í
útilegu, skutlar kafbátt í sjóferð
og þar fram eftir götum. Siðferði-
leg alvara hins hefðbundna
ævintýris er ekki á dagskrá heldur
ýmiskonar uppákomur til
skemmtunar, fyrst og síðast. Sig-
rún Eldjám skrifar mjög lipran
texta og einatt fyndinn, og
teikningar hennar er fullar af
fjöri og frelsi. Hitt kann að vera
að listin að spinna söguþráð sé
hennar veika hlið.
Málfríður hefur skutlað kafbát....
Mi&vlkudagur 21. desember 1988 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
Ööruvísi æviskrár
Tryggvi Emilsson:
Sjómenn og sauðabændur.
Mól og menning 1988.
Tryggvi Emilsson lætur ekki
deigan síga þótt kominn sé hátt á
níræðisaldur. Ekki hafði hann
fyrr lokið hinum eftirminnilegu
æviminningum sínum en hann
settist við að rita æviskrár for-
feðra sinna og skyldmenna. í
samfellt þrjú ár gekíc hann reglu-
bundið á Þjóðskjalasafnið til þess
að grafa upp æviferil þessa fólks
allt frá miðri átjándu öld og fram
á vora daga.
Nú er árangur þessarar elju
kominn firam fyrir almennings-
sjónir í nýrri bók, „Sjómenn og
sauðabændur“. Hún er ekkert
smásmíði: 425 bls. þéttprentað-
ar, þar sem birtast æviskrár ótrú-
legs fjölda fólks, sem líklega hef-
ur fæst fengið nafn sitt á bók fyrr.
Ekki hefi ég komið tölu á þá sem
hér eru nefndir en flestir eiga það
sammerkt að hafa verið fátækt
fólk, sem margt hefur átt í basli
og hrakningum frá einu býlinu til
annars.
Þetta eru öðruvísi æviskrár en
við eigum að venjast. Sagt er í
fáum en meitluðum orðum frá
högum manna og lífsbaráttu, ei-
lífum búferlaflutningum margra
og kröm. Þetta var líklega hlut-
skipti hins þögla meirihluta
hrjáðrar þjóðar. Sannkölluð al-
þýðusaga, sem líka mætti nefna
Islendingaþætti.
Misjafnlega mikið er vissulega
sagt frá þessu fólki og fer það að
sjálfsögðu eftir tiltækum heimild-
um, sem oft voru ekki auðfundn-
fl
Sjó:
iinmpnn
og sauðabændur
ot
3
SIGURÐUR BLÖNDAL
ar, eins og höfundur lýsir vel í
formála.
Uppruna sinn rekur Tryggvi til
Grímseyjar og hefst bókin á
stuttu yfirliti um sögu byggðar
þar og lýsingu eyjarinnar. Mjög
fróðlegur og merkilegur kafli.
Tryggvi Emilsson varð af
endurminningabókum sínum
firægur fyrir frásagnarstfl sinn.
Hann ritar sígilda en þó ákaflega
lifandi íslensku, sem nota má sem
fyrirmynd fyrir þá sem vilja
leggja sig eftir að rita hreint ís-
lenskt mál. En samt gætir hvergi
áreynslu eða skrýfingar. Eins og
norski rithöfundurinn Johan
Borgen skrifaði einu sinni um til-
vitnun í Snorra Sturluson:
„Svona skrifa þeir sem hafa hinn
mikla stíl á valdi sínu.“
í örstuttri umsögn gefst ekki
tóm til að draga fram einstök
stfldæmi, hvað þá heldur taka
dæmi af einstökum persónum í
þessari miklu króníku. En það er
til marks um styrk þessarar bókar
að þrátt fyrir það að lesandinn
þekki nær engar þessar persónur
og þótt um þær margar sé aðeins
fjallað í fáum orðum, sem eru oft
tiltölulega nakið staðreyndatal,
getur hann lesið bókina eins og
samfellda sögu. En hann getur
líka gripið niður í henni nánast
hvar sem er og lesið kafla og kafla
eins og sjálfstæða sögu.
Fyrir alla hina ótrúlega mörgu
ættfræðiþyrstu íslendinga hlýtur
þessi bók að vera mikill fengur.
Hún er líka fengur fyrir þá, sem
vilja skyggnast undir yfirborðið á
sögu hins hrjáða íslenska bænda-
samfélags.
Tryggvi Emilsson hefur reist
ættmennum sínum traustan
minnisvarða með þessari miklu
bók.