Þjóðviljinn - 21.12.1988, Blaðsíða 24
Litli
bróðir
Krísts
Minnstu munaði að Kína yrði kristið ríki um
miðja síðustu öld. Imperíalistar snerust gegn
fjöldahreyfingu Hins himneskafriðarríkis og
vestrœnir trúboðar slíkt hið sama, enda
frávikinfrá hefðbundnum kristindómi mörg
og stór
Dagskipunin að fara og gera
allar þjóðir að lærisveinum hefur
kristnu fólki að vonum virst mis-
jafnlega árennileg gegnum tíð-
ina. Kínatrúboðið á síðustu öld
hefur trúlega verið með önugustu
verkefnunum, þó ekki væri nema
vegna yfírvættis fjölda „heiðing-
janna“ sem í landinu var að finna,
enda stundum til þess vitnað að
hægt hafi gengið að turna Kín-
verjum, bæði á bókum og í öðr-
um miðlum, og framtakið jafnvel
talið óvinnandi vegur eða tekið
sem dæmi um hverja aðra klepps-
vinnu. Hér hjá okkur gera til að
mynda bæði Halldór og Þórberg-
ur sér mat úr þessu eilífðarverk-
efni - í Brekkukotsannál og Bréfi
til Láru - og sama er uppi á ten-
ingnum í nýlegri, breskri verð-
launamynd, Chariots of Fire, svo
örfáein dæmi séu nefnd.
Fyrir bragðið er sérkennilegt
að líta til baka núna um hátíðarn-
ar og rifja upp fyrir sér stórtíðindi
í trúarlegum efnum í þessu sama
landi um miðja síðustu öld er upp
spratt fjöldahreyfing sem mætti
sér til hægri verka kalla sambland
af bændauppreisn og kristind-
ómi, og er þetta í eina skiptið í
sögu Kínaveldis að landsmenn
flykktust undir merki krossins.
Þetta var Taiping-uppreisnin, ein
hin sérkennilegasta og blóðug-
asta sem sögur fara af, en hún var
alvarlegasta ógnunin við veldi
Mansjú-þjóðflokksins og þar
með Qing-ættarinnar, síðustu
keisaraættarinnar sem rikti í
landinu. Taiping-uppreisnin gróf
svo mjög undan henni að hún bar
ekki sitt barr eftir það þótt
dauðastríðið teygðist fram til
1911 er lýðveldisstjórnarformið
leysti keisaradæmið af hólmi eftir
að hið síðamefnda hafði verið við
lýði árþúsundum saman.
Vitranir
eða órar
Allt hófst þetta með manni að
nafni Hong Xiuquan, lærdóms-
manni af þjóðflokki Hakka, og
hafði það fólk hrakist frá Norður-
Kína til suðurhluta landsins í
Mongólainnrásunum endur fyrir
löngu er þeir frændur herjuðu
Gengis og Kublai Kan. Öðrum
sunnlendingum þóttu Hakkar
ekki sérlega uppúrstandandi fólk
og gerðu hlut þess lítinn, og fýrir
sitt leyti hafði Hong Xiuquan
fimmtán ára heilsteyptan fallferil
að baki í keisaralegu embættis-
mannaprófunum og þóttist ekki
þurfa frekari vitna við um þá mis-
munun sem hann og hans fólk
mátti sæta. í æsku hafði hann séð
sýnir í veikindum sínum, og er
hann komst síðar í tæri við þýdd-
ar glefsur úr Ritningunni varð
hann sannfærður um að sjúkraór-
arnir hefðu verið opinberanir frá
Guði.
Biblíuþýðingar þessar voru
brotakenndar og ófullkomnar og
kristindómshugmyndir Hongs
því ekki með öllu hefðbundnar.
Ein heimild greinir frá því að trú-
boði nokkur hafi neitað honum
um skím þar sem „hugsun hans
væri þokukennd,“ en hann gerði
sér þá hægt um hönd og stofnaði
sína eigin hreyfingu. Titillinn sem
hann tók sér var Tianwang sem
útleggst Hinn himneski konung-
ur, en ríki sitt nefndi Hong Taip-
ing Tianguo eða Himnaríki frið-
arins. Fimm helstu leiðtogar
„Guðsdýrkendanna" fengu einn-
ig konungsnafn, og eftir að til
átaka hafði komið milli þeirra og
keisaralegra hermanna vegna
fyrirhugaðrar skattlagningar á
nokkra námumenn sem fylgdu
hinum fýrmefndu að málum tóku
þeir að skipuleggja sig á her-
mennskunótum og lýstu því yfir
að bylting gegn Qing-ættinni væri
hafin.
Velgengni
Þetta var árið 1851 og fór
hreyfingin eins og eldur í sinu frá
Suður-Kína og norður í Yangste-
dalinn. Alls staðar þar sem frið-
arherirnir fóru um hvöttu þeir
smábændur og aðra fátæklinga til
að rísa gegn landeigendaaðlinum
og spilltum embættismönnum og
fengu góðan hljómgrunn, enda
margfaldaðist tala Guðsdýrk-
enda á skömmum tíma. Ekki
spillti heldur að hermenn keisar-
ans gerðust liðhlaupar í stómm
stíl, og árið 1860 var svo komið að
Hong og fylgismenn hans réðu
Hong Xiuquan, Hinn himneski
konungur. Sú krafa hans að vera
álitinn yngri bróðir Krists var
meira en trúboðakirkjumar í Kína
á síðustu öld gátu kyngt.
hálfu Kínaveldi og höfðu gert
Nanking að höfuðborg sinni.
Eftir á að hyggja telja menn ein-
sýnt að fyrirstaða Qing-keisara
hefði ekki verið teljandi ef þeir
friðarhermenn hefðu lagt kapp á
að ná Peking á sitt vald, og þar
með væri keisaradæmið fallið.
Hong og hans fólk tók þó ekki
þennan kostinn og fyrir bragðið
tókst hirðinni í Peking að reisa
her og afla bandamanna, jafnt ut-
anlands sem innan.
En þótt Taiping-uppreisnin
■ > % ••
:■.'.■ ".v •"■■.•
■■ ;
» ' i.
■
Flóttinn frá Egyptalandi. Mynd þessa gerði kristinn, kínverskur listamaður á síðustu öld. í sjálfu sér ekki
óeðlilegra að þessi gamla saga úr Miðausturlöndum dragi dám af umhverfi listamannsins en til að mynda
altaristöflur ýmsar í íslenskum kirkjum. Myndin er tekin að láni úr fróðlegri bók Jóhanns Hannessonar: Lönd
og lýðir, Austur-Asía, 20. bindi. Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
beindist gegn keisaradæminu var
hér umfram allt á ferðinni trúar-
vakning, þótt deila megi um
hversu klárt og kvitt hið boðaða
orð hafi verið sem við var stuðst;
biblíunni var dreift frítt, boðorð-
in tíu í heiðri höfð sem og trúin á
einn, sannan guð. í þessum
punkti voru Guðsdýrkendur
reyndar trúir uppruna sinna trú-
arbragða áð því er viðkemur um-
burðarleysi gagnvart öðrum trú-
arbrögðum, en slík afstaða hefur
löngum verið Kinverjum fram-
andi. Hinn himneski konungur
ríkti sem einvaldur, til hans var
leitað um kórréttan skilning er
menn greindi á í trúarefnum, og
orð hans voru lög.
Hong Xiuquan tók sér titilinn
litli eða yngri bróðir Krists, og er
nú almennt talið að fyrir honum
hafi einungis vakað að leggja
áherslu á hollustu sína og bræðra-
lag við Jesúm Krist, en titlatogið
lögðu fjandmenn hans út á verri
veg og töldu guðlast. f þessu sam-
bandi má benda á þá fjölskyldu-
pólitísku staðreynd að kínversk
tunga á sér ekki orð yfir bróður -
og reyndar ekki systur heldur -
heldur er alltaf vísað til þess hvar
bömin eru í aldursröðinni. í stað
bróður er því annaðhvort talað
um eldri eða yngri bróður, og á
sama hátt um eldri eða yngri syst-
ur. Þótt ekki væri fyrir annað sýn-
ist Hong Xiuquan eiga sér ærnar
málsbætur fyrir litlabróðurtitil-
inn, þar sem ljóst má vera að
hann gengst við hærri status
Krists sem eldri bróður.
Brœðralags-
beyglur
Guðsdýrkendurnir litu á
kristniboðana í landinu sem sam-
herja sína, en samherjar þessir
áttu fyrir sitt leyti í hinum mestu
beyglum með hvað þeir ættu að
gera úr sínum óvæntu bræðram.
Eins og áður sagði var Krists-
bræðratal Hins himneska kon-
ungs þeim mikill þymir í augum,
og eins sú krafa hans að litið yrði
á sig sem einn af spámönnunum.
Þá hélt hann því fram að Heilagur
andi byggi í lærisveinum sínum og
að aðrir meðlimir Þrenningarinn-
ar ættu sér konur. Að öllu saman-
lögðu voru frávik þessi frá kenn-
ingunni of stór biti að kyngja. Því
var það að trúboðamir neituðu
að styðja Guðsdýrkendur, og þar
með urðu lfka vatnaskil í sögu
Kínatrúboðanna. Valið stóð um
að styðja Hong og þar með nýja
tegund af fagnaðarerindinu, kín-
verskan kristindóm, eða hafna
þessum leiðtoga Taiping-
uppreisnarinnar og sjá þar með á
bak voninni um að tuma meiri-
hluta þjóðarinnar til kristinnar
trúar. Altént horfir málið ein-
hvem veginn svona við okkur
núna seint á 20. öldinni, en vafa-
laust hafa kristniboðskirkjumar í
Kína um miðja síðustu öld ekki
áttað sig á hinum afdrifaríku af-
leiðingum sem val þeirra átti þátt
f að valda.
Taiping-uppreisnin var magn-
aðasta bændauppreisn í sögu hins
keisaralega Kínaveldis og að
sumu leyti fyrirrennari annarrar
og afdrifaríkari sem enn er ekki
séð fyrir endann á: Líkt og
kommúnistar á okkar öld sóttu
Guðsdýrkendur hugmynda-
gmndvöllinn til útlanda en
löguðu hann að aðstæðum heima
fyrir eins og þeim sýndist og best
þótti henta. En þar fyrir er óþarfi
að draga viðtengingarháttarsagn-
fræðivangaveltur þessar út í það
fen að sjá yfirtak mikil líkindi
með Maó formanni og Hong
himnakóngi, og Jósef Stalín og
gengnum trúboðum fyrir austan,
þó aldrei nema Djúgasvili hafi
gengið í prestaskóla á sinni tíð.
Alvörumenn-
ingarbylting
En hitt er engin lygi að
Taiping-uppreisnin boðaði mikla
menningarbyltingu, merkari
miklu þeim miðstýrðu skríls-
látum sem nýlega hafa hlotið
þetta nafn í Miðríkinu og er
mikið öfugmæli. Guðsdýrkendur
bönnuðu einkaeign og gerðu land
og lausa muni upptæka í þágu
ríkisins og var ætlunin að hinar
himnesku fjárhirslur mættu vera
hermönnum jafnt sem óbreyttum
borgumm nægtabúr. Engum átti
að mismuna, og hefur stundum
verið talað um „fmmstæðan
kommúnisma“ af minna tilefni.
í Himnaríki friðarins var
margskyns löstum sagt stríð á
hendur; ópíumreykingar vom
harðbannaðar og sömu hanter-
ingu fengu tóbak og áfengi. Slíkt
hið sama fjárhættuspil, vændi,
fjölkvæni og þrælasala. Þá var
lagt bann við þeim yfirstéttarósið
að reyra fætur kvenna, og raunar
má segja að hlutur þeirra hafi
verið leiðréttur svo að lyginni er
líkast meðan Himnaríki friðarins
var og hét. Sem amen eftir þessu
efni mætti vísa til Maós kallsins
aftur, en konur vom margar
hverjar meðal hans hörðustu
stuðningsmanna. Altént meðan
baráttan fyrir réttlátara þjóðfé-
lagi var og hét um og fyrir miðbik
þessarar aldar, rétt eins og raunin
hafði verið hundrað ámnum fyrr.
Hjörleifur Sveinbjörnsson