Þjóðviljinn - 30.12.1988, Blaðsíða 15

1
Vesluiþýsk
listosöfn
skaria
ránsfeng
nosista
AdolfHitler velktist ekki í vafa
um það hvað vœri listog
hvað ekki. Erindrekar hans
sátu ekki auðum höndum á
styrjaidarárunum heldur
öfluðu foringja sfnum miljóna
listaverka. Þorri safnsins var
þýfi en einnig höfðu listaverk
verið keypt og þá iðulega því
verðisem nasistum þóknaðist
að greiða
I
Víðförull listunnandi á þýskri
grund lætur varla undir höfuð
leggjast að heimsækja mynd-
listarsöfn og sýningarsali sem á
vegi hans verða. Og er af nægu að
taka. Hann stígur innfyrir dyr og
reikar um meðal málverka og
höggmynda. Hann hefur annað í
hyggju en að grafast fyrir um það
hvaðan verkin hafi borist safninu
og fyrir ofan garð og neðan fer ef
til vill næsta undarleg áletrun á
merkimiða við fáein málverk.
„Fengið að láni frá Sambands-
stjórn þýska lýðveldisins." Víð-
förull listunnandi brýtur ekki
heilann um véfréttir á merkimið-
um.
II
SambandsBonn á 1.076 mál-
verk sem 102 vesturþýsk söfn
hafa að láni. Að auki hanga 406
teikningar og smámyndir uppi á
víð og dreif í ráðuneytum og
skrifstofubyggingum höfuðborg-
arinnar, skóium og stofnunum að
ógleymdum sendiráðum sam-
bandslýðveldisins erlendis. Ailt
er góss þetta í eigu ríkisins.
Að undanförnu hafa ýmsir
vakið máls á þessari listaverka-
auðlegð stjórnvalda og útverðir
almannaróms, blaðamenn, farið
að grufla út í fortíð safnsins. Eft-
irgrennslan þeirra hefur leitt í ljós
að allar myndirnar voru eitt sinn í
eigu manna sem frægir hafa orðið
að endemum í sögunni. Foringi
þeirra var Adolf Hitler..
Þær eru menjar listasafns sem
samanstóð af miljónum lista-
verka hvaðanæva úr Evrópu.
Gripirnir áttu það helst sameigin-
legt að erindrekar „herraþjóðar-
innar“ höfðu fengið augastað á
þeim og það voru aðeins ofurhug-
ar ellegar kjánar sem risu upp
gegn vilja þeirra og valdi. Ýmist
voru verkin tekin öfrjálsri hendi
eða fyrri eigendur beittir ofbeldi
og yfirgangi uns þeir féllust á að
láta þau af hendi.
Listaverkin voru, svo gripið sé
til orðalags úr málskjölum Nurn-
bergréttarhaldanna, tekin her-
fangi, gerð upptæk, lagt var hald
á sum þeirra, öðrum var rænt. All
mörg voru að sönnu keypt en það
er sláandi hve góð kaup „Þriðja
ríkið“ gerði einatt. Þó fengu fyrri
eigendur misvel greitt fyrir lista-
verkin. „Undirmálsfólk“ á borð
við gyðinga þáði vitaskuld ekki
einu sinni höfuð sitt að launum en
„arískir“ kaupunautar fengu, ef
heppnin var með, allt að því
sanngjarnt verð. En sem fyrr
segir fór illa fyrir þeim óláns-
mönnum sem þráuðust við að
láta af hendi við erindreka for-
ingjans þá gripi sem hugur hans
stóð til, því verði sem honum
þótti við hæfi að greiða. Enda úir
og grúir af orðum á borð við vald-
beitingu, nauðung, þvingun og
fleirum i líkum dúr í Nurnberg-
málskjölunum.
III
Það er alkunna að smekkvísi
Adolfs Hitlers og lagsbræðra
hans orkaði tvímælis og bar lista-
safn þeirra merki þessa. Því er
það svo að drjúgur hluti málverk-
anna sem sambandsríkið tók í arf
eftir þá fóstbræður þykir ekki
uppá marga fiska og fer fjarri að
þau teljist „meistaraverk“.
Mikið er um sköpunarverk
Austurríkismanna og Þjóðverja
sem uppi voru á öldinni sem leið
og máluðu í nýklassískum og
rómantískum stíl. Fæstir kannast
við nöfnin þótt fáeinna sé látið
getið og valið af handahófi.
Friedrich Amerling, Karl Blec-
hen, Anselm Feuerbach, Edward
Griitzner, Moritz von Schwind,
Franz von Stuck, Carl Spitzweg,
Ferdinand Waldmúller...
En arfurinn er ekki allur þarna
því á meðal miðlungsverka glóa
perlur. Pétur Páll Rúbens málaði
„Heilagan Gregór, Márus, Papí-
anus og Dómítillu“. Þetta mál-
verk hangir uppi á veggjum „Ge-
máldegalerie“ í Vestur-Berlín.
Rúbens málaði ennfremur
„Dásamlegan afladrátt“ og
„Mynd af mér sjálfum í hópi vina
í Mantúa“. Tintoretto á heiður af
málverkinu „Kristur lagður til
„Kærar þakkir vinur minn.“ Jósef
Göbbels var foringja sínum haukur í
horni í menningarefnum.
grafar“. Antón van Dyck málaði
„Júpíter og Antíópu“. Að þess-
um myndum eiga Kölnarbúar
greiðan aðgang í Wallraf-
Richartz listasafninu, þökk sé
sambandsstjóninni í Bonn og
Hitler.
IV
Það er kunnara en frá þurfi að
segja hve varhluta listmálarinn
Adolf Hitler fór af hylli þessa
heims. Árið 1907, þá 18 ára að
aldri, þreytti hann inntökupróf
við Fagurlistaskólann í Vínar-
borg. Sú varð ógæfa aldarinnar
að dómararnir höfnuðu þessum
svipljóta umsækjanda sem sneri
sér þvínæst að pólitík, heimspeki
og kynbótafræðum. Hann hrærði
síðan öllu saman í einn graut og
nefndi „þjóðernisjafnaðar-
stefnu“.
Ein af bökunum úr því deigi
var „norræn-germanska fagur-
fræðin“. Einsog svonefndir „arí-
ar“, víkingar og höldar, bændur
sem yrkja fósturmold og garpar
sem herja og afla sér fjár og
frama, voru einir menn til að
drottna yfir óþjóðum, voru lista-
menn sem mærðu þetta fólk,
ættir þess og óðul, hreinlyndi
þess og eljusemi, einir menn til
þess að skapa list.
V
Þegar þýska þjóðin hóf Hitler í
hásætið var hann ekki að tvínóna
við að gera þennan andlega
óskapnað að opinberri stefnu
„Þriðja ríkisins“ í menningarmál-
um. Þeir sem hreyfðu andmælum
voru réttdræpir, listamenn sem
ekki hlýddu kalli voru ofsóttir,
i
Föstudagur 30. desember 1988 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 15