Þjóðviljinn - 30.12.1988, Blaðsíða 24

MENNIN G AR ANN ALL
Á íslenskan mælikvarða er í skugga hrafnsins epísk stórmynd með stórkostlegum senum úti í hrikalegri
náttúru íslands.
Innlendar stórmyndir
og menningarvitar
Ólaffur Haukur
Símonarson
Orrustan um
brumknappana
Sú var tíðin að íslendingar
fóru að sjá íslenskar kvik-
myndir eingöngu vegna þess
að framleiðslan var innlend.
íslensk kvikmyndagerð var ný
af nálinni og flestir þekktu á
einn eða annan hátt einhvern
þeirra sem við myndina störf-
uðu og því þótti það sjálfsagt
mál að berja afraksturinn
augum. Svartsýnustu menn
sögðu jafnvel að innan fárra
ára yrði kvikmyndagerð ekki
lengur stunduð hér á eyju elds
og íss því almenningur léti
ekki bjóða sér stöðugar til-
raunir ungra metnaðarfullra
kvikmyndagerðarmanna.
Nú er þetta liðin tíð og
svartsýnismenn höfðu rangt fyrir
sér. Kvikmyndagerð á Islandi
hefur tekið gífurlegum stakka-
skiptum síðustu árin, eða allt frá
því að hún „fæddist" í upphafi
áratugarins. Og það er varla of-
sögum sagt að árið sem nú er að
líða sé á sinn hátt tímamótaár í
þessari ungu listgrein fslendinga,
því þær tvær myndir sem settar
voru á markað á árinu bera sann-
arlega vott um að landinn hafi
náð ágætum tökum á því flókna
fyrirbrigði sem kvikmyndin er.
íslensk kvikmyndagerð hefur
slitið barnsskónum.
Þessar tvær kvikmyndir sem
litu dagsins ljós á árinu eru eins
og menn muna myndirnar Fox-
trot og í skugga hrafnsins og
hlutu sem vænta mátti töluvert
umtal á sínum tíma. Að baki
Foxtrot stóðu ungir snjallir kvik-
myndagerðarmenn sem þó voru
vel sjóaðir í bransanum. Þeir
hlutu sína eldskírn í gegnum
auglýsingar og tónlistarmynd-
bönd sem er nokkuð sem hinir
eldri áttu síður kost á. Það kom
því fáum á óvart að Foxtrot var
vel unnin tæknilega séð og þar
sem Sveinbjörn I. Baldvinsson
var fengin til sögusmíðar gat út-
koman varla orðið miklu verri en
góð. Foxtrot hlaut nokkuð mikla
aðsókn og átti hana fyllilega
skilið.
tt
5
ÞORFINNUR ÓMARSSON
í skugga hrafnsins hlaut ekki
minni athygli en Foxtrot enda
þótt heldur færri hefðu látið sjá
sig í myrkrinu. Hún hlaut einnig
misjafnari dóma, allt frá því að
vera klisjukennt uppgjör
leikstjórans við kvenímyndma
upp í meistarastykki íslenskrar
kvikmyndalistar fyrr og síðar.
Hvað sem misjöfnum skoðunum
líður er ekki að neita að í skugga
hrafnsins er epískt stórvirki á ís-
lenskan mælíkvarða og vel boð-
leg til sýningar hvarvetna er-
lendis.
Eftir þetta ár er því ástæða til,
að líta björtum augum til framtíð-
ar kvikmyndarinnar á íslandi.
Tæknilegir erfiðleikar hafa verið
yfirstignir að mestu og þótt langt
geti verið í land með að handrita-
gerð og leikstjórn nái fullkomnun
er svo sannarlega vor í lofti.
Kvikmyndamenn okkar verða
bara að vara sig á því að ánetjast
tækninýjungum ekki um of og
fara ekki út í gerð kvikmyndar án
þess að hafa eitthvað að segja.
Á erlendum vettvangi hefur í
raun lítið breyst miðað við und-
anfarin ár en úrval þeirra mynda
sem berast hingað hefur kannski
skánað eitthvað. í gegnum tíðina
hefur það verið óþolandi stað-
reynd að íslendingar fá ekki að
njóta nema brots af því besta sem
gerist úti í heimi og þar sem árið
1988 var ekki kvikmyndahátíðar-
ár áttu sannir kvikmyndaunnend-
ur ekki von á góðu.
En unnendur listrænna kvik-
mynda virðast vera alger minni-
hlutahópur og flest bíóhúsin elt-
ast lítið við eitthvað sem gefur
ekki vel í kassann. Regnboginn
hefur þó borið af hvað þetta varð-
ar og hefur sýnt okkur kvik-
myndagerð fleiri þjóða en önnur
kvikmyndahús. Einnig hefur
Laugarásbíó sýnt lit öðru hverju
en mikið þótti mér það furðulegt
hvað hin umdeilda mynd Martins
Scorsese, Síðasta freisting Krists,
staldraði stutt við.
Þá má ekki gleyma hvað
Óbærilegi léttleiki tilverunnar
naut mikillar athygli í Bíóborg-
inni og hefur myndin j afnvel opn-
að augu einhverra fyrir öðru en
amerískum byssubófum, bílaelt-
ingarleikjum, og ærslahúmor. í
kjolfar Léttleikans virtist sem bí-
óin þyrðu loks að bjóða upp á
tvísýnar sölumyndir og margir
áhorfendur tóku þeirri breytingu
fegins hendi.
Að lokum má minnast mynda
frá öðrum Norðurlöndum með
brosi á vör og voru Mit liv som en
hund og Babettes gæstebud að
mínu mati einhverjar bestu
myndir ársins. Nú bíður maður
bara spenntur eftir Pelle eroberen
eftir hinn frábæra danska leik-
stjóra, Bille August.
Samkvæmt gamalli hefð ætla
ég að endingu að leyfa mér að
birta álit mitt á bestu myndum
ársins en varasi skal að taka list-
ann of alvarlega því hann er al-
gjörlega á ábyrgð undirritaðs.
Áthyglisvert er hve myndir um
ungu kynslóðina eru áberandi á
listanum en hann lítur þannig út:
1. Au revoir les enfants, Frakk-
land, Louis Malle
2. The Unbearable Lightness of
Being, Bandaríkin, Philip
Kaufman
3. Mit liv som en hund, Svíþjóð,
Lasse Hallström
4. Last Temptation of Christ,
Bandaríkin, Martin Scorsese
5. Babettes gæstebud, Danmörk,
Gabriel Axel
6. Hope and Glory, Bretland,
John Boorman
7. Empire of the Sun, Bandarík-
in, Steven Spielberg
8. The Last Emperor, Ítalía,
Bernardo Bertolucci
9. Fatal Attraction, Bandaríkin,
Adrian Lyne
10. Good Morning Vietnam,
Bandaríkin, Barry Levinson
Dragist maður á að skrifa pistla
í virðulegt nöldurkerald einsog
Þjóðviljann, þá blasir við sá
vandi að finna tilefni til nöldurs.
Og það getur vissulega verið erf-
itt á hinum síðustu og bestu tím-
um að grafa upp nöldurviðfáng
sem þekur mátulega tvær sj ásíður
á tölvunni.
Fyrir réttum áratug, þegar ég
sínöldraði um skeið í þetta ágæta
málgagn þjóðfrelsis, verklýðs-
hreyfingar og sósíalisma, þá var
hægara um vik; íslendingar
höfðu nefnilega ekki enn fengið
það opinberlega staðfest hjá al-
þjóðlegum stofnunum að þeir
væru hamíngjusamasta þjóð í
heimi. í þann tíma voru líka enn-
þá á kreiki eftirlegukindur úr
frægum verkföllum og nokkrir
pólitískir alvörumenn sem héldu
því fram að þeir kynnu ráð tilað
breyta mannfélaginu svo að allir
hefðu allt til alls og yrðu ham-
ingjusamir afþví jöfnuður ríkti.
En þareð þjóðin hefur nú ein-
hvernveginn, einsog drukkinn
maður, slagað í fáng hamíngj-
unnar, þá dettur engum í hug,
nema þeim sem stendur á sama
um mannorð sitt, að nefna í
svona blaðanöldri fornminjar á
borð við stéttabaráttu eða sósíal-
isma. Þessvegna mun ég, sem er
tiltölulega annt um leifarnar af
mannorði mínu, nöldra um
eitthvað allt annað en rassþúnga
verklýðsforíngja (sem halda þó
kaffibrennslunum á floti), stétt-
astríð eða herinn á Miðnesheiði.
Ég ætla að tala um það eina stríð
sem geisar á þessu Iandi, stríðið
sem háð er af miklu purkunar-
leysi, jafnvel fullkominni
grimmd, stríðið um brumknapp-
ana.
í landinu lifa tvær stéttir, nær
væri að segja tvær þjóðir. Það er
annarsvegar sauðkindin, hins-
vegar íslendingar. Hin ríkjandi
stétt, sauðkindin, kúgar mann-
kindina, þrælkar hana, hefur
hana að fífli. Sauðkindin fer fram
með ofríki í skjóli blekkínga og
tölulegra yfirburða, hún jarmar
valdsmannslega um heiðar og
dali, hámar í sig sameign okkar;
skilur eftir sviðið land. Og vogi
hin tvífætta þjóð sér útfyrir borg-
armörkin þá hímir hún ráðalaus í
sumarbústaðakofum sínum rétt
einsog flóttafólk eða frumstæður
ættbálkur sem yfirþjóðinni þykir
rétt að geyma á friðuðum svæð-
um innan rammgerðra gadda-
vírsgirðínga.
Það skal viðurkennt að annað
slagið brjótast hinir kúguðu úr
herkvínni, slátra óvininum í þús-
undatali og éta hann bæði soðinn,
steiktan og súrsaðan. En það
dugir ekki til, því innan raða
hinna kúguðu er að finna stéttar-
óvini, einskonar fimmtu herdeild
sem af mikilli vél dregur mátt úr
allri gagnsókn, ruglar og afvega-
leiðir alla sanna landvarnamenn,
þannig að þeir eru óðar farnir að
biessa óvininn í ræðu og riti,
greiða honum miljónafúlgur í
verðlaun (svokallaðar niður-
greiðslur) fyrir að éta landið;
kosta hann á fínar matvælasýn-
ingar í útlöndum; standa fyrir
stásslegum jarðarförum lángfros-
inna óætra sauða á dýrustu bygg-
íngarlóðum höfuðborgarinnar.
Sauðkindin hefur í hroka sín-
um reist sér höll í höfuðborg
ríkisins, og það andspænis sjálf-
um Háskólanum þarsem mestu
gáfnaljós þjóðarinnar skína; en
þau gáfnaljós slokkna um leið og
minnst er á eyðileggíngarmátt
sauðkindarinnar. Og úr sauð-
kindahöllinni gánga áróðursgus-
urnar yfir saklaust mannfólkið;
árángurinn leynir sér ekki,
sauðarsvipurinn er að verða alls-
ráðandi á götum borgarinnar.
Fyrir tíu árum var ég um skeið
formaður sjálfskipaðrar nefndar
sem fjallaði um þann vanda er
skapast hafði vegna flótta mann-
kindarinnar undan sauðkindinni.
Ég vil taka það fram að hvorki
Jón Sigurðsson né Baldur Her-
mannsson áttu sæti í nefndinni.
Þegar nefndin lauk störfum lýsti
ég opinberlega hugmyndum
nefndarinnar um gagnsókn á
hendur sauðkindinni. Þá tók eng-
inn mark á niðurstöðum nefndar-
innar, og vitanlega tekur heldur
enginn mark á þeim í dag, en ég
vil þó freista þess að setja þær
fram á nýjan leik þannig að sagn-
fræðíngum hins gróðursnauða
framtíðarríkis sauðkindarinnar
verði ljóst að ennþá voru uppi
árið 1988 menn sem tóku málstað
brumknappanna.
Hér er niðurstaðan. Eða öllu
heldur gagnsóknaráætlunin. Hún
er nauðaeinföld.
Allt sauðfé verði fært í girðíng-
ar á Suðurlandi. Sandflákarnir á
því svæði verði græddir upp og
sauðkindin hamin þar í beitar-
hólfum (tvær flugur slegnar í einu
höggi). Öll sláturhús landsins
verði aflögð, en eitt fullkomið
reist í þeirra stað á Selfossi.
Landsmenn hætti að éta kinda-
kjöt af skyldurækni; éti það bara
þegar þá lángar í það. Hætt verði
við allar áætlanir um að gera ís-
lensku sauðkindina heimsfræga á
erlendum sælkeramörkuðum.
Strángt bann taki gildi við því að
brúka hina vondu ull þessarar
skepnu í fatnað (annan en þann
sem Sovétmenn vilja þiggja í
skiptum fyrir bensín). Áróð-
ursmusteri sauðkindarinnar á
Melunum verði þegar í stað
breytt í heilsuhæli fyrir fórnar-
lömb hennar, hina svokölluðu
sauðfjárbændur. Fyrir þá örfáu
sveitamenn sem vegna erfða-
eiginleika sinna eða félagslegs
ósveigjanleika treysta sér ekki til-
að hafa annan starfa í sveit eða í
þéttbýli en þann að auðvelda
sauðkindinni gróðureyðingu,
verði stofnaður sérstakur sjóður,
svokallaður Úreldíngarsjóður
sauðfjárbænda. Haldi bændur
sömu launum og á meðan þeir
voru þrælar sauðkindarinnar, en
einasta starfsskylda þeirra verði
sú að gánga um bæjarhlöðin í
þjóðbúníngum. Þeir sem ennþá
kunna að gá til veðurs, dengja Ijá
eða kveða rímur, hafi með sér
sérstök samtök tilað standa vörð
um sérstöðu sína og markaðsfæra
sig í nánu samstarfi við samtökin
um heimagistíngu bænda.
Þessar hugmyndir nefndarinn-
ar munu án efa falla í grýttan
jarðveg hjá fjölmiðlum sauð-
kindarinnnar; ég veit ekki einus-
inni hvort Þjóðviljinn, sem á
þessu méli virðist eitt sterkasta
vígi óvinarins, fæst tilað prenta
þetta nefndarálit. En markið orð
mín góðir hálsar, einhverntíma
munu augu hinna kúguðu opnast,
einhverntíma hlýtur skynsemin
að verða heimskunni yfirsterkari.
Og þá mun þjóðin stíga útúr
varnargirðíngum sumarbústað-
anna og reka óvininn úr rofa-
börðum landsins! Barnabarna-
barnabörnum okkar verður að
takast að snúa óskipulögðum
flótta í sókn! Þá, en ekki fyrr,
verðum við frjáls þjóð í frjálsu
landi með frjálsum brumknöpp-
um!
J
Með myndum eins og Foxtrott þykir Ijóst að íslenskir kvikmyndagerð-
armenn hafa yfirstigið tæknileg vandamál sem fylgt hafa innlendum
kvikmyndum í gegnum tíðina. Valdimar Örn Flygenring og María
Ellingsen í hlutverkum sínum í myndinni.
24 SlÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 30. desember 1988