Þjóðviljinn - 10.01.1989, Blaðsíða 7
VIÐHORF
Stjómmálaleg
fjölmiðla kreppa
eða fjölmiðlaleg stjómmálakreppa
Ég hef svolitla löngun til að
staðhæfa að kreppan sé fyrst og
fremst Reykjavíkurfyrirbæri og
það mjög svo sérkennilegt
Reykjavíkurfyrirbæri - samþætt
uppfinning peningastofnana,
stjórnmála og fjölmiðla.
Þegar orðaflaumurinn um
kreppuna hellist inn um fjöl-
miðlaop heimilanna virðist svo
sem allt sé að hrynja og á vonar-
völ komið.
Er það nú rétt?
Þegar hver snillingurinn á fæt-
ur öðrum kemur og vitnar fyrir
glaðbeittum fjölmiðlungi um
bresti í fjárhag fyrirtækis, stofn-
unar, atvinnugreinar o.s.frv. er
ekki hægt að skilja annað en að
síðustu hjólin séu að -stöðvast í
hinni íslensku framleiðsluvél.
Er það nú rétt?
Þegar sáralitlar breytingar eru
gerðar á högum örfárra einstak-
linga er rokið upp - fjölmiðl-
ungar óháðustu stöðvarinnar í
tali og mynd reka upp ramakvein
- SKATTAR A EKKJUR
HÆKKA UM NÆSTUM 200%.
Við hin sem ekki erum ekkjur
hugsum þá auðvitað eins og
mannlegt er - hvað hækka okkar
skattar fyrst skattur ekkjunnar
hækkar um næstum 200%?
Er þetta ekki satt?
Það er e.t.v. ekki sanngjarnt
að fullyrða, en líklegast er krepp-
an verst á óháðustu stöðinni í tali
og mynd - þeirri sem allt fólkið í
landinu tekur þátt í að borga
beint. Það samsafn kreppuþrung-
inna fjölmiðlunga fyrirfinnst ekki
einusinni á Mogga undir núver-
andi rfkisstjórna eða Þjóðvilja
undir síðustu ríkisstjórna sem lík-
ist kreppuliði sjónvarpsins. Og
talnaflóðið um hallærið - það
geta margir drukknað í því.
í hverskonar fjöl-
miðlalandi búum
vér
Það væri nær að fjölmiðlungar
sem fjalla um svo nærtæk málefni
almenningi sem kreppa í samfé-
lagi er reyndu að gera sér grein
fyrir bæði kreppu og samfélagi.
Ef kreppan er ekkert annað en
verkefni að vinna að fyrir
stjórnvöld - (stjórnvöld = sá sem
hefur völd til að stjórna, taka á-
kvarðanir og framfylgja þeim og
er jafnframt ætlast til að svo sé
gert) - er hún varla hættuleg því
svoleiðis hefur þetta alltaf verið.
Ef kreppan er eitthvað sem set-
ur samfélagið á annan endann, án
þess að stjórnvöld eða lands-
menn sjálfir geti rönd við reist er
full ástæða til að fjalla um slíkan
vágest og gera það þá með varúð
og af alvöru.
Ef kreppan er ekkert annað en
meðferð kapítalismans - (kapít-
alismi = sú þjóðfélagsstefna sem
metur gildi peninga og annarra
fjármuna meira en velferð
mannsins) - á samfélaginu og
þeim verðmætum sem þar eru
sköpuð, sem allt bendir nú til að
sé í voru tilfelli nú, þá er aðeins
eitt ráð til í leiknum og það er
stéttabarátta - (stéttabarátta =
sú barátta sem þeir sem undir eru
í samfélagi verða að heyja til að
ná til sín réttlátum skerfi auðs og
valda). Einhver kann að halda að
Frá útskrift námskeiðs fiskverkamanna í Neskaupstað í fyrravor. Fjölmiðlafárið veldur því að vegalengdin
milli manns og næsta umhverfis hans er lengri en milli manns og þess sem gerist fyrir sunnan - eða útí
Ameríku, segir Albert í grein sinni.
stéttabarátta hafi liðið undir lok
fyrir einhverjum árafjölda. Þá
má vera að lítið hafi farið fyrir
orðinu og að boðskapur stétta-
baráttumanna hafi klæðst í annan
búning og sumar skeleggar raddir
þagnað. Baráttan heldur samt
áfram á meðan ástæða er til.
Fjölmiðlalandið hefur breyst.
Það er orðið erfiðara að rata
vegna þess að vegvísa vantar.
Þessi breyting hefur fengið
góðan stuðning úr heimi fjölmiðl-
unar. Aukin upplýsingatækni er
smám saman að herða snöruna
um upplýsinguna. Stöðugt fleiri
vita stöðugt minna um mikilvæg-
ustu málefnin. Þetta gerir það að
verkum að alþýða manna er rög
við að taka ákvarðanir - rög við
að hafa eigin skoðun.
Við vitum e.t.v. meira um mál-
efni sem við höfum ekki tök á að
vinna að eða hafa áhrif á, og um
leið hverfa sjónum þær leiðir sem
fólk hefur í raun út úr því sem
e.t.v. væri hægt að kalla kreppu.
Þetta er sjálfsagt að skýra bet-
ur.
Að vita allt
um ekkert
Vegalengdin milli mín og þess
sem er fréttnæmt í nálægu um-
hverfi, svo sem margvíslegra mál-
efna sveitarstjórna, bæjar-
stjórna, framkvæmda ýmis-
skonar o.s.frv. er miklu lengri en
vegalengdin milli mín og þess
sem er að gerast í landsmálapólit-
íkinnisemsvoerkölluð, þ.e. þess'
sem gerist fyrir sunnan og við
fáum gusurnar af ótt og títt.
Frá því er greint oft á dag hvar,
hvenær og um hvað tilteknir
ráðamenn hafa fundað. Hvaða
áhrif það hafi á eitthvert tiltekið
meðaltal að einhverjar tilteknar
breytingar á einhverri tiltekinni
prósentu hafi verið gerðar. Við
höfum það á mynd í stofunni hjá
okkur þegar forseti í einhverju
útlandi er kjörinn í einhverju sem
mest líkist skrípaleik.
Það vantar ekki upplýsingar.
Það vantar samt þær upplýsingar
sem skipta máli til að fólk geti
verið til sem manneskjur í eigin
umhverfi, en ekki sem þriðju
kynslóðar Reykvíkingur í sjávar-
plássi.
Hversvegna hefur álit almenn-
ings á stjórnsýslunni rýrnað?.
T.d. álit og afstaða gagnvart
stjórnmálum og stjórnmála-
mönnum svo ekki sé talað um
stofnanir þær sem þessum málum
sinna. Ætli það hafi eitthvað með
þekkingu, með upplýsingu að
gera? Því skyldum við taka mark
á þeim sem vita allt um ekkert -
eða ekkert um allt? Veltum því
fyrir okkur hvernig stjórnsýslan
birtist almenningi í gegn um fjöl-
miðla.
Hversvegna minnkar þátttaka
almennings stöðugt f samfélags-
legri ákvarðanatekt - eða er full-
yrðingin í spurningunni röng?
Hver er þátttaka í starfi
stjórnmálafélaga, verkalýðsfé-
laga? Hvernig gengur að halda
gangandi íþróttafélögum (öðru-
vísi en á atvinnumannagrund-
velli), leikfélögum o.s.frv.
Það er ósanngjarnt að skella
allri skuldinni á fjölmiðlana og of
mikil einföldun. Það er engu að
síður trúa mín að sá skammtur
sem þjóðinni hefur verið ætlað að
gleypa af nýrri tegund fjölmiðl-
unar og í margföldu magni hafi
sitt að segja um það hvernig
áhrifamáttur almennings þverr
og hin furðulega kreppa rís í hæð-
ir. Það segir okkur líka að krepp-
an er fremur félagsleg en efna-
hagsleg - hún ræðst af skiptingu
mikilla tekna en ekki af skorti á
tekjum - kreppan er pólitísk.
Við búum í landi sem hefur um
hríð verið hrjáð af fjölmiðlun.
Fjölmiðlasjónar-
hóllinn
Kreppan er núna helsta verk-
efni fjölmiðlanna og vissulega
eru erfiðleikar í atvinnulífinu og
vissulega á að fjalla um atvinnu-
lífið og erfiðleikana þar. Þetta er
líka gert með tilþrifum. Mann-
lífið í landinu gleymist. Hvaðeina
er mælt í magni og mettölum.
Bóksalan fyrir jól - hver seldi
mest? Hver drakk mest jólaglögg
- var’ða met - meira en í fyrra...?
Verslun og viðskipti á hátækni-
legan máta- upplýsingar til allrar
þjóðarinnar á samri stundu - enn
eitt met var slegið.
Mannlífið í landinu gleymist.
En hvaða mannlíf? Tvö dæmi
um sjónarhorn óháðustu stöðvar-
innar í tali og mynd gefa e.t.v.
tóninn.
Tónlistarviðburður.
Sl. haust ber svo við að Sinfóní-
uhljómsveit íslands vitjaði
Austfjarða í tónleikaferð. Þegar
aðferðin var undirbúin létu þeir
hljómsveitarmenn í ljósi áhuga á
því að heimamenn ættu hlut að
máli á hljómieikum. Það æxlaðist
svo að Skólalúðrasveit Neskaup-
staðar hlotnaðist sá heiður að
leika með sjálfri Sinfóníunni í
lagasyrpu sem sérstaklega var
tekin santan og útsett í tilefni
þessarar hljómleikaferðar.
Fjöldinn allur, börn, unglingar
og eldri lögðu mikla vinnu í
undirbúning fyrir þennan mikla
tónlistarviðburð, sem sannarlega
var í vændum.
Frá þessu sagði okkar óháðasta
stöð í frétt. Líklega hafði verið
komið við á bakaleiðinni úr ein-
hverju talnaflóðsviðtalinu við
kreppuspeking og hinn ágæti ein-
söngvari, hljómsveit og stjórn-
andi mynduð á æfingu í Háskóla-
bíói í Reykjavík. Þess var líka
getið að fara ætti í hljómleikaför
um Austfirði.
Það þótti þó ekki fréttnæmt að
skólalúðrasveit léki meðSinfóníu-
hljómsveitinni, þó svo að það
hefði aldrei gerst áður að skóla-
lúðrasveit léki með Sinfóníunni. í
samtali við fjölmiðunarjöfrur
hinna óháðustu var þeim er þetta
ritar sagt að aldrei væri sagt tvisv-
ar frá sama atburðinum, þannig
að ekki væri hægt að leiðrétta eða
bæta við fréttina um hljómleika-
ferð Sinfóníunnar. Aldrei tvisv-
ar! Eða - sjónarhorn fjölmiðl-
ungsins?
Nýr skóli.
Sl. haust var ráðist í það verk
hér fyrir austan að stofna nýjan
skóla. Það út af fyrir sig er merki-
legt, en í okkar tilfelli er um alveg
nýja tegund skóla að ræða. Fékk
skólinn nafnið Farskólinn á
Austurlandi og er hlutverk hans
að færa fólki heim tilboð um ým-
iskonar menntun, þ.e. að gera al-
þýðumenntun og endurmenntun
mögulega fyrir fólk án þess að
það þurfi að ferðast um víða vegu
til að sækja námskeið og aðra
kennslu. Til að kynna þennan
nýja skóla og námskeiðatilboð
hans var gefinn út lítill flettingur
og sendur víða um í fjórðungn-
um. Ennfremur var fjölmiðlum
sent eintak svona til kynningar
með von um að þessa atburðar
yrði getið og vonandi um hann
fjallað í samræmi við það að það
er ekki á hverjum degi að nýrri
tegund skóla er hleypt af stokk-
unum og það ekki í henni
Reykjavík.
Af því að mér er nú málið skylt
og af því að hin virðulega óháð-
asta stöðin í tali og mynd hafði
nýskeð flutt öllum landslýð all-
langa frétt í myndum af því þegar
borgmeistarinn í Reykjavík opn-
aði nýtt grunnskólahús (langþráð
notendum) í Vesturbænum þá
var ég að vona að okkar skóla
þriðja degi
Albert
Einarsson
skrifar
„Það vantarekki
upplýsingar. Það
vantar samtþœr
upplýsingar sem
skipta máli til aðfólk
geti verið til sem
manneskjur í eigin
umhverfi, en ekki
sem þriðju kynslóðar
Reykvíkingurí
sjávarplássi. “
yrði einhvers getið. En sei, sei,
þegar ég í spjalli við fjölmiðla-
jöfurinn á hinni óháðustu nefndi
það hvort ekki yrði sagt frá skóla-
fyrirbærinu Farskólinn á Austur-
landi, þá kom heil fréttastofa af
fjöllum. Með nokkrum orðum
tókst mér að segja undan og ofan
af málinu (fréttasnápar eru oft
fljótir að fatta) og lét flakka að
borgmeistarinn hefði fengið væn-
ar fréttamínútur í nýtt hús yfir
gamlan skóla, svo Austfirðingar
ættu skilið að fá einhverjar mín-
útur í frétt um nýjan skóla sem
aldrei eignaðist fastan samastað
og bæri nafn í samræmi við það.
Eftir margt japl, jaml og fuður í
tólið kom spurning fjölmiðlungs
- hvar sérðu myndflöt á þessu
máli væni minn? Af því að ég gat
ekki bent á jafn góðan myndflöt
og borgmeistari er við vígslur
skólahúsa og ekkert var húsið til
að mynda var þetta engin frétt -
við það sat - þar til ágætur fjöl-
miðlungur sem á rætur sínar í
næsta firði tók málið í sínar hend-
ur og gerði dágóða frétt (eða átti
hann bara leið um vegna annarra
mikilvægari frétta?).
Viðbrögð annarra fjölmiðla
voru svipuð - Mogginn var eina
blaðið sem hringdi og leitaði upp-
lýsinga óbeðinn. Þjóðviljinn birti
greinarstúf eftir jag og hefur enn
ekki skilið hve stór þessi skólatil-
raun er í raun og veru. - En það er
annað mál. Skóli hér og skóli þar
- frétt og ekki frétt.
Þessar tvær sögur eru ekki
merkilegar fyrir annað en að vera
sannar sögur um það hvernig
fréttaefni er valið og matreitt.
Oft mætti vera minna í pottinum
en bitastæðara - ekki þetta gutl
sem engan seður. Það væri líka
gott að fá tilbreytingu - fleiri
sjónarmið - ekki endilega pólit-
ísk sjónarmið heldur það að
skoða málin frá fleiri hliðum.
Við skulum
vara okkur á
fjölmiðlum
Krepputal fjölmiðlanna nú er
einhliða tal. Ekki græt ég né guða
yfir því að nokkrar tískuverslanir
í Reykjavík fari á hausinn. Ekki
græt ég yfir því að byggingaverk-
takar verða að draga saman segl-
in og hætta að byggja þjónustu-
húsnæði á Reykjavíkursvæðinu.
Kreppan víða um land er af allt
öðrum toga en Reykjavíkur-
kreppan.
Kreppan á Hofsósi norður er
Þriðjudagur 10. janúar 1989 ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 7