Þjóðviljinn - 10.01.1989, Blaðsíða 11

VIÐHORF
Upphlaup í kjölfar heiðurslauna
Hjörleifur Guttormsson skrifar
„Listahneyksli á Alþingi“. -
„Thor og Atla hafnað" - Þetta
eru dæmi um fyrirsagnir sem lesa
mátti í Þjóðviíjanum sl. laugar-
dag af tilefni úthlutunar heiðurs-
launa til listamanna við af-
greiðslu fjárlaga 1989. í rit-
stjórnargrein blaðsins þennan
sama dag stendur m.a. undir
fyrirsögninni „Hneyksli":
„mál er til komið að taka þetta
verkefni úr höndum þingmanna
og fela það aðilum sem ekki
hengja sig í kvótakerfi". Og
sökudólgurinn er afhjúpaður í
bak og fyrir í blaðinu: „Það
strandaði á Kvennalistanum,“ -
„Kvennalistakonur hindruðu
áform um að bæta Thor Vil-
hjálmssyni og Atla Heimi
Sveinssyni í hóp heiðurslauna-
þega Alþingis." - „Kvennalista-
konur sögðu þvert nei.“ Það er
ekki lítil uppskera hjá Þjóðviljan-
um að geta afhjúpað þessi ósköp
og bent á sökudólga með svo
ótvíræðuin hætti!
í sama blaði gefur að líta yfir-
lýsingu frá Einari Kárasyni, for-
manni Rithöfundasambandsins,
sem byggir mál sitt á sömu for-
sendum og er pistill hans einhver
sérkennilegasti ruðningur sem ég
hef séð frá trúnaðarmanni í
hagsmunasamtökum.
Vegna þessara furðuskrifa vil
ég vesall þingmaður biðja rit-
stjórn Þjóðviljans um að birta
þetta greinarkorn til að lesendur
fái að sjá önnur viðhorf og hvern-
ig mál þetta kemur mér fyrir sjón-
ir.
Mikilvægast tel ég að fram
komi, að aldrei reyndi á það á
Alþingi þá daga sem þingið starf-
aði eftir áramótin, hvort þingvilji
væri fyrir því að breyta samhljóða
tillögu frá menntamálanefndum
þingsins varðandi úthlutun
heiðurslauna að þessu sinni. Mér
er ekki kunnugt um að þing-
mönnum utan nefndanna hafi
gefist kostur á að segja álit sitt á
því, hvort bæta ætti einum eða
fleiri við þann lista sem fyrir lá
síðdegis sl. föstudag. Hvaða
þingmanni sem er og ekki á sæti í
menntamálanefndum var í lófa
lagið að flytja breytingar- eða
viðaukatillögu þessarar úthlutun-
ar. Engin slík tillaga kom fram.
Kvennalistinn felldi enga tillögu á
þinginu, enda eru aðeins 6 þing-
menn af 63 honum tilheyrandi á
Alþingi. Það er nýtilkomið ef
menn leggja ekki í að flytja til-
lögur án uppáskriftar Kvennalist-
ans.
Aldrei var leitað áliís þess sem
þetta skrifar á hugsanlegri
breytingartillögu og svo mun
hafa verið um marga þingmenn,
bæði úr Alþýðubandalagi og öðr-
um flokkum. Þegar ég frétti á
skotspónum eftir miðnætti aðfar-
anótt föstudags um áþreifingar
varðandi slíkan tillöguflutning
sagði ég bæði fjármálaráðherra
og menntamálaráðherra, að ég
teldi mikið álitamál, hvort leggja
ætti slíka tillögu fram. Það mætti
því með sömu röksemdafærslu og
Þjóðviljinn beitir staðhæfa að ég
hafi brugðið fæti fyrir að Thor og
Atii nytu nú maklegra heiðurs-
launa.
í mínum huga snerist mál þetta
ekki um einstaklinga. Það hefur
gerst oftar en ekki að hugsanlegir
verðlaunahafar hafa talið brotið
á sér við úthlutun heiðurslauna.
Á árum áður kvað stundum svo
rammt að hrossakaupum og
handahófi við tilnefningu verð-
launahafa að menn gátu jafnvel
litið á það sem bærilegt píslar-
vætti að vera ekki teknir með á
tillögulista menntamálanefnd-
anna. Hvað sem því líður þurfa
menn að koma sér saman um
annað og kannski betra kerfi til
að velja heiðurslaunahafa, áður
en breytt er út frá þeirri aðferð
sem notuð hefur verið um áratugi
og ásættanleg hefur verið talin af
þingflokkum fyrirfram, einnig í
þetta sinn.
Það er ekki vandalaust að út-
hluta heiðurslaunum til takmark-
aðs fjölda listamanna á fjárlögum
Alþingis. Fyrir því er löng hef að
fela fulltrúum menntamála-
nefnda þingsins að ráða frarn úr
málinu hverju sinni. Ég veit ekki
til þess að ágreiningur hafi verið
gerður um sameiginlega niður-
stöðu nefndanna allan. þennan
tíma, a.nt.k. ekki á þeim 10 þing-
um sem ég hef setið.
Þetta þýðir hins vegar ekki að
alþingismenn hafi upp til hópa
verið sáttir við niðurstöðu hverju
sinni. Trúlega væru engir tveir
með samhljóða uppástungu, ef
eftir væri leitað eða skoðana-
könnun gerð án samráðs fyrir-
fram. Það sama yrði eflaust uppi
á teningnum, hvaða hópur sem
fengi það hlutverk að tilnefna 15-
20 listamenn til viðtöku heiðurs-
launa. Þar með er ég ekki að
halda því fram, að Alþingi eigi
endilega að ráða slíku máli til úr-
slita, hvað þá að það sé eindreg-
inn vilji þingmanna að ríghalda í
þessa aðferð.
Ég ætlaði mér ekki að þessu
sinni frekar en áður að gera at-
hugasemdir við niðurstöðu
nefndanna, eins og hún lá fyrir
síðla fimmtudags 5. janúar. Mér
sýndist að þar hefði ekki betur né
verr til tekist en oft endranær og
gladdist í hljóði yfir að sjá þar
komin í hópinn listamenn á borð
við Jakobínu Sigurðardóttur og
Þorstein Ö. Stephensen, hvoru-
tveggja einstaklinga sem ég hafði
reynt að styðja til heiðurslauna
þegar ég átti sæti í menntamála-
nefnd Neðri deildar fyrir nokkr-
unt árum. Svo oft var búið að
hafna þessum öldnu lista-
ntönnum að mér er til efs að ein-
stakir þingmenn eða ráðherrar
hefðu farið að efna í breytingar-
tillögur, þótt þeir hefðu áfram
legið óbættir hjá garði. Sem betur
fer gerðist það ekki í þetta sinn og
hafa ntargir orðið til að lýsa
ánægju sinni með þá niðurstöðu.
Ég harma þær rangtúlkanir
sem fram kornu hér í blaðinu 7.
janúar og endurómað hafa víðar
um þetta mál. Ég tel ósæmilegt
að reyna að stimpla þingflokk
Kvennalistans og aðra alþingis-
menn sem andstæðinga tiltekinna
listamanna, þótt þeir háfi talið
vafasamt að ganga gegn sam-
hljóða tillögu menntamála-
nefnda þingsins.
Reykjavík, 7. janúar 1989
Hjörleifur Guttormsson
„Pað er ekki lítil uppskera hjá
Pjóðviljanum að getaafhjúpað þessi
ósköp og bent á sökudólga með svo
ótvírœðum hætti“
_________________MINNING________
Albertína Jóhannesdóttir
frá Botni, Súgandafirði
f 17. 9. 1893 - d. 2. 1. 1989
Þriðjudaginn 10. janúar verður
gerð frá Suðureyrarkirkju útför
ömmu minnar, Albertínu Jó-
hannesdóttur, en hún lést þann 2.
janúar á sjúkrahúsinu á lsafirði,
níutíu og fimm ára gömul.
Albertína fæddist að Kvíanesi í
Súgandafirði 17. september
1893, barn hjónanna Jóhannesár
Guðmundssonar og Guðrúnar
Jónsdóttur sem þar bjuggu. Árið
1914 giftist hún afa mínum,
Guðna Jóni Þorleifssyni frá
Norðureyri, og bjuggu þau alla
sína tíð í Súgandafirði. Þau
stunduðu búskap fyrst í Kvíanesi
og síðan í Botni lengst af, þar til
þau brugðu búi 1945 og fluttu út á
Suðureyri. Þau nytjuðu þó áfram
jörðina og dvöldu þar öllum
sumrum. Guðni dó árið 1970.
Guðni og Albertína eignuðust
ellefu börn. Tvö þeirra eru látin,
Sigurður sjómaður á Akranesi,
kvæntur Sveinbjörgu Eyvinds-
dóttur, en hann fórst með togar-
anum Júlí árið 1959, og Sólveig
Dalrós, sem lést fintm ára gömul í
foreldrahúsum. Hin eru: Guð-
rún, fiskverkakona á Flateyri,
gift Kjartani Sigurðssyni sem
látinn er fyrir all mörgum árum
og nú hin seinni ár sambýliskona
Sörla Ágústssonar frá Kjós í
Strandasýslu, en hann er ný-
látinn, Þorleifur, sem lengi var
bóndi á Norðureyri, en er nú bú-
settur á Suðureyri með sambýlis-
konu sinni Marianne Jensen,
Sveinn, leigubflstjóri í Reykja-
vík, kvæntur Signði Finnboga-
dótturfrá Bolungavík, Jóhannes,
eldavélasmiður í Reykjavík,
kvæntur Aldísi Jónu Ásmunds-
dóttur, Guðmundur Arnaldur,
sjómaður á Suðureyri, Einar,
skipstjóri á Suðureyri, kvæntur
Guðnýju Guðnadóttur, Guðni
Albert, ýtustjóri á Flateyri,
kvæntur Stellu Jónsdóttur, Gróa,
kjólameistari í Reykjavík, gift
Páli Guðmundssyni málarameist-
ara og María, einnig búsett í
Reykjavík, gift Leifi Sigurðssyni
rafvirk j ameistara.
Þótt dofni yfir frjóseminni, að
því er virðist, með hverjum nýj-
um ættlið þá eru margföldunar-
áhrifin sterk og mér telst til að
afkomendur Guðna og Albertínu
séu nú á níunda tug og Albertína
varð reyndar langalangamma
fyrir fjórum árum.
Þegar ég hitti ömmu og afa
fyrst í Botni voru þau komin á efri
ár og börn þeirra öll komin vel til
manns. Gamla timburhúsið í
Botni var þá miðpunktur sumar-
landsins, þangað streymdum við
frændsystkinin úr öllum áttum.
Margt var framandi og spenn-
andi, surtarbrandsnáman í hlíð-
inni, grettinn steinbítur á seil í
bæjargilinu, hjallur með magál
og reyktum rauðmaga og ekki síst
tungutak heimamanna, verst-
firskara en allt sem vestfirskt er.
Afi var þá farinn að tapa heilsu,
var samt mikið á ferðinni við
bústörfin, sem snerust þá orðið
mest um eina belju og nokkur
hænsni. Amma stjórnaði hús-
haldinu af mikilli röggsemi og
hafði vakandi auga á velferð okk-
ar ungmennanna sem vorum
sólgin í hvers kyns hættulegar
svaðilfarir sem umhverfið og
landslagið bauð upp á í öllum átt-
um. Allt hennar fas einkenndist
af rausn og umhyggju gagnvart
okkur barnabörnunum, heima-
bakað brauð með kanelkrydd-
aðri rabbabarasultu gat læknað
dýpstu sorgir. Óábyrgt tal og
galgopaháttur var henni hins veg-
ar lítt að skapi og þegar henni
fannst ástæða til þess að taka í
taumana talaði hún þannig að
skildist.
Það er að sjálfsögðu fullkom-
lega ógerlegt fyrir mína kynslóð
að setja sig inn í þau kjör sem
búin hafa verið ungum hjónum
með slíkt barnalán á fyrrihluta
aldarinnar í afskekktri byggð.
Oft hljóta erfiðleikarnir að hafa
verið miklir, en það mætti verða
til umhugsunar, að þrátt fyrir allt
baslið sem hlýtur að hafa fylgt
þessu þá segir sú nterka heimild,
Súgfirðingabók Gunnars M.
Magnúss, að Albertína hafi verið
„létt og kát, mælsk og haft gaman
af ljóðum og aldrei slegið slöku
við til viðhalds heimilinu."
Ræktun skrautblóma var henni
mikið áhugamál og blómastofan
hennar á Suðureyri var eins og
undraheimur með fágætum
plöntum, sem margar báru aldin.
Börnum þótti líka fengur að fá að
skoða smágarðana hennar, en
þar nýtti hún mosa og afklippur
af blómum og trjám til þess að
búa til ævintýralega skrautgarða í
smáum stfl. Á tjörnum úr speg-
ilbrotum syntu fuglar úr ýsubeini
og allt var þetta svo raunverulegt
að það var eins og Dimmalimm
væri rétt ókomin eða nýfarin.
Listfengi hennar lýsti sér þó ekki
síður í prjónlesi því sem hún um
hver jól sendi afkomendum sín-
um, alveg fram á síðustu ár.
Handbragðið og litavalið var ein-
stakt og þótt hún hafi ekki ætlast
til annars en að þessum flíkum
væri slitið út í starfi og leik þá
vonum við, að sem mest af þess-
ari nytjalist hafi varðveist.
Síðustu fjögur árin var Albert-
ína rúmföst á sjúkrahúsinu á ísa-
firði. Þegar ég fór til fundar við
hana seinni árin fór hún ekki dult
með það að hún væri nú södd líf-
daga og þráði heitt endurfundina
við þá sem geiignir væru á undan
henni og frelsara sinn, en barna-
trúna hafði henni tekist að varð-
veita á langri vegferð. Ellin settist
að henni, sjónin bilaði og heyrnin
dapraðist, en alveg undir það síð-
asta var hugsunin skýr.
Starfsfólk sjúkrahússins á
þakkir skildar fyrir fórnfúst starf,
en á gamla sjúkrahúsinu á ísafirði
ríkti heimilislegur andi þrátt fyrir
um margt erfiðar aðstæður. Ekki
munaði þó mjnna um þátt alls
óskyldrar konij, Kristjönu Samú-
elsdóttur, sem tók að venja kom-
ur sínar á sjúkrahúsið til Albert-
ínu næstum daglega og stytta
henni stundirnar í þessari löngu
og erfiðu sjúkralegu.
En nú er þessu stríði lokið og
leiðin liggur aftur heim í Súg-
andafjörð, út fyrir Spillinn og inn
í Staðardal, þar sem henni verður
búið leg hjá eiginmanni sínum og
dóttur. Við afkomendur hennar
minnumst hennar með þakklæti
og virðingu.
Guðni Albert Jóhannesson
Þriðjudagur 10. janúar 1989 ÞJÓÐVILJiNN - SÍÐA 11