Þjóðviljinn - 14.01.1989, Blaðsíða 4

þJÓOVILJINN Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Örstutt
auðnuspor
í fyrstu greina fórnarlömbin daufa lykt sem gæti verið af
hvítlauk. Svo fer húðin að brenna. Fólk svíður í augun,
klæjar óskaplega og kreistir þau aftur. Það hóstar og hnerrar
látlaust. Næst kemur ógleðin, fórnarlömbin kúgast og kúg-
ast, líkamshitinn hækkar og andardrátturinn verður örari,
húðin dökknar, blöðrur myndast á hálsi, andliti og mjöðm-
um, húð flagnar af...
Þannig var áhrifum sinnepsgass lýst í þessu blaði meðan
eiturhernaður írakshers gegn Kúrdum stóð sem hæst, þeg-
ar eiturgas var notað til að fremja þjóðarmorð.
Nú hillir undir lok eiturhernaðar þó að ráðstefna 149 ríkja
um efnavopn sem haldin var í París hafi einungis haft álykt-
unarrétt, ekki vald til að banna. Eftir lofsvert frumkvæði
Sovétmanna samþykktu fulltrúar að beina þeirri áskorun til
Genfarráðstefnunnar um afvopnunarmál að hún samþykki
sem fyrst algert bann við framleiðslu, varðveislu og notkun
eiturgass.
Raunar átti alþjóðlegt bann við notkun eiturgass að hafa
verið í gildi allt frá 1925, en þegar upp komst hvernig íraks-
her eitraði fyrir Kúrda þótti Ijóst að farið væri að fyrnast yfir
reglurnar. Um skeið var að vísu eins og öllum stæði á sama
um þjóðarmorð á Kúrdum, en það hefur vafalaust verið
ástæðan til þess að ráðstefnan var kölluð saman.
Svo kurteisir voru ráðstefnugestir þó við íraka að eitur-
hernaður þeirra er ekki nefndur á nafn í yfirlýsingunni, að-
eins ýjað að honum með óljósum orðum. Ef menn eru
undrandi á því má minna á að Saddam Hussein á mikinn
olíuauð og ætlarað fara að byggja upp borgir eftir stríðið við
írani. Þá þarf hann verktaka, tækniaðstoð, vélar og hráefni
sem stjórnvöld á Vesturlöndum vilja ólm selja honum. Þess
vegna má ekki styggja hann. Vald peninganna er mikið.
Það var ekki fyrr en á blaóamannafundi í lok ráðstefnunn-
ar að kúrdneskur blaðamaður gat komið fram kvörtunum yfir
því að ekki skyldi hafa verið rætt um þjáningar þjóðar hans á
ráðstefnunni.
Ef hægvirk Genfarráðstefnan tekur áskorun Parísarráð-
stefnunnar og setur ný alþjóðalög sem banna framleiðslu og
notkun efnavopna þá er það eitt skref enn í átt til friðar. En
raunar verður erfitt að fylgjast með hvernig banninu yrði
framfylgt því efnavopn er hægt að framleiða nánast í kjallar-
anum hjá sér. Þriðja heims þjóðir kalla eiturgas „fælingar-
vopn fátæka mannsins" vegna þess hvað þau eru handhæg
og ódýr í framleiðslu miðað við kjarnorkuvopn.
Raunar virðist fráleitt að takmarka bann við ákveðnar
tegundir af vopnum sem hafa ekki aðeins þau viðurstyggi-
legu áhrif á mannslíkamann sem lýst var hér í upphafi heldur
auka enn á mengun andrúmsloftsins. Það er furðuleg
skammsýni að selja öðrum efni í eiturbras og græða á
viðskiptum sem fyrr eða síðar koma niður á seljandanum
sjálfum og afkomendum hans. Einnig virðist fráleitt að fjöldi
fulltrúa margra þjóða skuli þurfa að sitja á löngum og kostn-
aðarsömum ráðstefnum til að ræða málefni sem virðist svo
sjálfsagt: að okkur beri að varðveita jörðina og andrúmsloft-
ið en ekki eitra fyrir okkur sjálf og komandi kynslóðir.
Bæði fælingarvopn ríka mannsins og fælingarvopn fá-
tæka mannsins eru háskaleg lífinu á jörðinni. Menn sem
stuðla að framleiðslu þeirra á einhvern hátt „hafa orðið
viðskila við líf sitt“ eins og Hannes Sigfússon segir:
Jafnvel hjörtu þeirra slá annarsstaöar
eins og tifandi klukkur í vítisvél
SA
KLIPPT OG SKORIÐ
Heiðurskrans
úr höfgu gulli
Pegar ort er um byggðir og bæi
skiptir mjög í tvö horn. Annað-
hvort fara menn að lýsa sælunnar
reit þar sem hamingj an, farsældin
og dugnaðurinn búa - eða þá þeir
hleypa sér í illan ham og hafa
aldrei í annað eins helvíti komið.
Því kemur það ekkert á óvart að
menn geta á einni og sömu bók
lesið til dæmis um Siglufjörð jafn-
ólíkan kveðskap og þessi dæmi
hér sýna:
Siglufjörður, Siglufjörður!
Happasœla, sumarfagra, blíða
sveitin góð í skjóli fjallahlíða
þú við hafið breiðir faðminn
blíða
fram á djúpið bendir vaskri
drótt.
Gjöfla hönd þér Rán og Ægir
rétta
rausnargjafir bjóða dag og nótt
heiðurskrans úr höfgu gulli
flétta
hverjum þeim er sýnir vit
og þrótt.
Satan býr þar
Og svo kemur níðið í hefð-
bundnum heiftarsálmastíl:
Siglufjörður er svínastía,
Satan býr þar og árar hans.
Ómenni þangað ótal flýja
úr ýmsum héruðum þessa
lands.
Lygi og svik þar lifa flott,
úr lýðnum sanngirni víkur
brott.
Maður hefur tilhneigingu til að
ætla að það sé ekki alltof mikið
mark á hvorugri skáldskaparteg-
und takandi. Annarsvegar yrkja
menn sig inn í helgisiði lofsins,
hinsvegar renna þeir sér eftir
margtroðinni braut flímsins. En í
þeirri bók sem hér er um að ræða
lifa reyndar sterku lífi merkileg
sárindi fyrir hönd plássins. Hún
heitir „Síldarævintýrið á Siglu-
firði“ og er eftir Björn Dúason.
Þar eru ýmsir þættir um það
fræga „gullæði", sem tengdist
síldarútvegi frá Siglufirði á fyrri
hluta aldarinnar, og segir ekki
nánar frá þeim hér. Nema hvað
höfundurinn er í einum þættinum
mjög með hugann við það, að
það mannfélag sem hann var
fæddur til hafi orðið fyrir barðinu
á feiknarlegum rógi. Hann segir:
Morðingjar
og hórur
„Enginn staður hérlendis var
rægður jafn geipilega. Enginn
staður var jafn vendilega níddur
niður í skarnið eins og hann...
Sögurnar flugu á vængjum lyg-
innar í bundnu og óbundnu mnáli
landshorna á milli. Þær komust
líka örugglega inn á hvert heimili,
samhliða hugvekjum og Helga-
kveri. Þar margfölduðust þær og
urðu svo ægilegar, að dyggðum
ærukrýnda borgara hryllti við....
Þarna í bæ áttu manndráp að vera
daglegir viðburðir. Sögumennina
munaði ekkert um þótt þeir
dræpu tvo og upp í þrjá á sérstök-
um tyllidögum. Allan sólarhring-
inn linnti ekki blóðugum ölæðis-
bardögunum. En verst varð þó
kvenþjóðin úti. Siglfirskar konur
og aðkomustúlkur, sem stund-
uðu sfldarsöltun, voru hispurs-
laust stimplaðar hórur, eða væg-
ast skækjur. Þær er til Siglufjarð-
ar sóttu í atvinnuleit voru að al-
mannarómi óumflýjanlega
barnshafandi eftir vertíðina og
löðrandi í kynsjúkdómum“.
Öfund?
Maður verður náttúrlega dá-
lítið hissa á að lesa þetta. Var í
raun og veru talað á þessa vegu
um sfldarplássið mikla? Ein-
hvernveginn höfðu önnur skila-
boð komist inn í minnið frá sfld-
arárunum - kannski einhver
rómantík úr dægurtextum, en
eitthvað allt annað en þetta.
Björn Dúason segir á þá leið,
að öfund hafi ráðið miklu um það
hvernig talað var um Siglufjörð -
þeir sem þangað fóru „báru
margfalt meira úr býtum en al-
mennt tíðkaðist hérlendis." Þetta
hafi þeir ekki síst litið hornauga
sem höfðu auðgast á striti og úr-
ræðaleysi hjúa sinna „gamlir
afturhaldskurfar og ríkir fjárp-
lógsmenn“. Og það er sjálfsagt
nokkuð til í þessu. En þá rifjast
annað upp fyrir þessum Klippara
hér. En það eru skáldsögur Theó-
dórs Friðrikssonar, sem þek-
ktastur er fyrir sjálfsævisögu sína
„í verum“.
Theódór
í sollinum
Theódór var sístritandi öreigi
og græddi aldrei á þrautpíndu
vinnufólki. En enginn hefur farið
með hremmilegri lýsingar á þeim
ósköpum sem einu nafni nefndist
Sollurinn á árunum milli
heimsstyrjaldanna. Og þessi soll-
ur með skelfilegu fylliríi og
kvennafari og fjárplógsstarfsemi
og brjálaðri vinnuþrælkun, hann
var ekki barasta á Siglufirði í sög-
um hans, heldur líka í Vest-
mannaeyjum og í Reykjavík.
Theódór fylltist blátt áfram
spámannlegri heift og mælsku
þegar hann slengdi sinni fordæm-
ingu yfir þetta þéttbýli allt. Og
það var, sem fyrr segir, ekki
öfund sem honum gekk til. Það
var líkast til ótti hins gróna ís-
lenska sveitamanns við nýjan
tíma sem hafði barið upp á hjá
honum með miklu brauki og
bramli. Sveitamannsins sem
þekkti vitanlega fátækt og harð-
ræði, en gat samt átt sér visst ör-
yggi í umhverfi sem hann þekkti
eins og fingurna á sér og gat treyst
á í hinum snauða óbreytanleika
þess. Allt í einu var þessi sveita-
maður margra alda staddur í allt
öðrum heimi, rótlaus og ringlað-
ur og fannst að hvergi væri lengur
í heimi hæli tryggt og allar dyggð-
ir sem á hafði verið byggt foknar
út í veður og vind og sæjust aldrei
meir.
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Guðmundur RúnarHeiðarsson,
Heimir Már Pótursson, Kristófer Svavarsson, Magnús H. Gíslason,
Ólafur Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (Umsjón-
arm. NýsHelgarb.), SævarGuðbjörnsson, ÞorfinnurÓmarsson(íþr.).
Handrita-og prófarkalestur: Elías Mar, Hildur Finnsdóttir.
Ljósmy ndarar: Jim Smart, Þorf innur ómarsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, Kristbergur Ó. Pétursson
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif stof ust jóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrífstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðsiustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð ó mánuði: 800 kr.
4 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 14. janúar 1989