Þjóðviljinn - 25.01.1989, Qupperneq 5

VIÐHORF
Hús öriaganna - (eða öriög hússins)
Hafið þið séð húsið sem Jónas
Hallgrímsson bjó í um skeið í
Kaupmannahöfn? Það er ekkert
sérlega merkilegt að sjá - öðru
nær - ósköp venjulegt miðbæjar-
hús, en á því er skjöldur sem á
stendur að þetta okkar ástkæra
skáld hafi búið í þessu húsi. Við
erum stolt af virðingunni sem
Jónasi er sýnd, og þeir sem fara á
íslendingaslóðir í Kaupmanna-
höfn fara að húsi skáldsins og síð-
an á Hvít - Hviids vinstue við
Kóngsins nýjatorg.
Mér þykir töluvert vænt um
þennan virðingarvott við skáldið
og ég er fjarska fegin að borgar-
stjórn Kaupmannahafnar skuli
hafa ákveðið að húsið skuli
standa - alla vega hingað til.
Við eigum önnur ástkær skáld,
sem aldrei bjuggu utan landstein-
anna. Eitt þeirra er Þórbergur
Þórðarson'. Hann bjó um skeið í
húsi nr. 10 við Skólavörðustíg.
Því lýsir hann svo í Ofvitanum,
kaflanum um baðstofuna:
A þeitn degi, fimmtán mínútum
fyrir fimm að kvöldi, kom ég
lúinn og holdvotur úr vegavinnu
austan úr Holtum og skilaði af
mér hesti og vagni í landssjóðs-
skúrnum við Klapparstíginn.
Stundarfjórðungi síðar var ég
orðinn heimilisfastur í sjálfu húsi
örlaganna. Pað var gamalt hús
með rismiklu helluþaki og lágum
timburveggjum, svipþungt og
karakterfast, ómandi af músik
aldanna. Það stóð við Skólavörð-
ustíginn, sunnan megin götunnar
uppi undir Bergstaðastræti, tutt-
ugu og tvo faðma frá höfuðtukt-
húsdyrum þjóðarinnar. Það kom
manni til að hugsa um alvöru lífs-
ins.
Þessi merkilegi mannabústaður
Guðrún Agústsdóttir skrifar
„Þaðstóð við Skólavörðustíginn, sunnan megin götunnar uppi undir Bergstaðastrœti, tuttugu og tvo faðmafrá höfuðtugthúsdyrum þjóðarinnar. Það kom manni til að hugsa um alvöru lífsins. “ En nú erþetta hús áförum. EL
/évgsk ^ ' JMm • | 1 :: : ' . ' ir í Kaupmannahöfn ekki húsið sem Jónas bjó í- það væri synd og skömm. Ég er næstum viss um að þjóðin myndi fyllast heilagri vandlætingu ef slíkt fréttist. Urn niðurrif þessa húss verður tekin endanleg ákvörðun eftir eina til tvær vikur - kannski þrjár - sumir munu segja að niðurrifs- ákvörðunin hafi þegar verið tekin. þ.e.a.s. þegar deiliskipu- lagið sem gerði ráð fyrir nýbygg- ■J ingunum var samþykkt fyrir
var í daglegu tali kallaður Bergs-
hús eða Skólavörðustígur 10. En
eftir að ég hafði átt þar athvarf í
rúm tvö ár, kallaði ég það aldrei
annað með sjálfum mér en örlaga-
húsið eða hús örlaganna.
Þetta hús örlaganna sem er að-
alsögusvið Ofvitans og hýbýli
skáldsins í tvö ár er nú á förum.
Fyrir nokkrum árum var sam-
þykkt deiliskipulag af reit sem af-
markast af Skólavörðustíg,
Bergstaðastræti, Hallveigarstíg
og Ingólfsstræti og þá var ákveðið
að byggja stórt bílageymsluhús
og ný verslunarhús. Breiðfirðing-
abúð var rifin - sögufrægt hús -
og nú á að rífa Bergshús og fjögur
önnur hús á sömu lóð. Á Iðnað-
armannahúsreitnum mun svo rísa
3ja hæða bílageymsluhús. Það er
hætt við því að nýja bílageymslu-
húsið 3ja hæða muni óma af ein-
hverju allt öðru en „músik ald-
anna“.
Það verður því ekki hægt að
fara á skáldaslóðir á Skólavörð-
ustígnum að lesa hús, eins og
Guðjón Friðriksson kallar það -
en vonandi rífa borgarfulltrúarn-
nokkrum árum. Byggingarnefnd
vísaði málinu frá sér 12. janúar sl.
til umsagnar Umhverfismála-
ráðs. Þaðan fer málið aftur í
Byggingarnefnd og hlýtur svo
endanlega afgreiðslu í borgar-
stjórn.
Borgarminjavörður bæði nú-
verandi og fyrrverandi hafa sýnt
gömlum menningarverðmætum
ntikinn áhuga og hafa margsinnis
varað við niðurrifi - bent á að
best sé að vernda hús á sínum
upprunalega stað. Það er engin
lausn að flytja öll sögufræg hús
upp í Árbæ. Þær hafa báðar verið
iðnar við að láta mæla upp gömul
hús og skrá sögu þeirra. Þannig
geta komandi kynslóðir lesið um
það hvernig hýbýli forfeðranna
litu út og er það vel.
Þórbergur gat ekki vitað um
þessar konur og gerði hann því
nákvæma úttekt á herberginu
sem hann ásamt fleirum leigjend-
um fékk þarna til íbúðar en sú
úttekt er á sömu bls. og fyrri til-
vitnun:
Þessi vistarvera var um sex álnir
á lengd, sex á breidd og liðugar
þrjár álnir að hæð upp í mæni.
Vegghœðin frá gólfi upp að súð
var nálœgt einni alin og kvartéli.
Súðin, sem ekki var skarsúð, var
bólstruð grænleitu veggfóðri, en
veggirnir milli gólfs og súðar voru
klœddir blágrænum panelþiljum,
sömuleiðis stafninn og skilvegg-
urinn sitt hvorum megin dyra. Á
gafli herbergisins var sexrúðu-
gluggi, sem sneri móti norðvestri.
Og þegar við litum út um hann,
blasti Faxaflóinn við augum okk-
ar, en handan við flóann reis
Snœfellsjökull yzt við sjóndeild-
arhringinn eins og risavaxinn
tólgarskjöldur með gömlum
myglufeyrum. Það þótti fögur
sjón, þegar rnaður gat borgað
fyrir sig um næstu mánaðamót.
En Itve heimurinn yrði fagur, ef
allirgætu borgað fyrirsig! (Ofvit-
inn: bls. 52-53 Mál og menning
1982).
Lýsingin er mun lengri og les-
endur Þórbergs Þórðarsonar geta
um ókomna tíð kynnt sér hús ör-
laganna, en þeir geta ekki labbað
niður á Skólavörðustíg, gengið í
kringum húsið og hlustað á óm-
inn af músik aldanna.
Höfundur er aðstoðarmaður mennta-
málaráðherra.
Hverskonar ráttlæti er þetta?
Stundum grípur mann su
óþægilega tilfinning að óréttlætið
eigi sér engin takmörk. Mennirn-
ir myrða miskunnarlaust hver
annan og smám saman verða
stríðsfréttir í útvarpinu álíka at-
hyglisverðar og að það hafi snjó-
að óvenju mikið í Reykjavík.
Samt hugsar maður með sjálfum
sér, þegar maður heyrir fréttir
um ódæðisverk mannkynsins, að
nú sé nóg komið. Lengra sé ekki
hægt að komast. Einhversstaðar
og einhverntíma hljóti þetta að
enda. En í næstu viku finnur ein-
hver miður sniðugur upp á nýju
ódæðisverki sem birtist með
stórri fyrirsögn í blöðunum dag-
inn eftir.
Upptökin að þessum vanga-
veltum mínum að þessu sinni átti
Reutersfrétt í Morgunblaðinu
þann 20. janúar. Fyrirsögnin var:
„Lögregla braust inn í kirkju til
að ná í innflytjanda". Fréttin var
stutt enda hefur lítið sem ekkert
verið fjallað um þetta mál hér á
landi. Fyrir þann sem ekkert veit
um þennan innflytjanda er þessi
frétt líklega ekki merkileg og
skilur lítið eftir, en fyrir fólk sem
þekkir þennan mann og veit
hvaða afleiðingar innrásin á að
öllum líkindum eftir að hafa er
þetta hræðilegt.
Innflytjandinn sem málið snýst
um heitir Viraj Mendis og er frá
Sri Lanka. Stór og vingjarnlegur
maður á fertugsaldri sem lætur
sér mannréttindi og heimsfriðinn
miklu máli skipta. Árið 1973 fór
hann til Bretlands til að stunda
háskólanám, þá aðeins 17 ára
gamall. Meðan á náminu stóð fór
hann að sjá heiminn í nýju ljósi.
Hann hætti að líta á veröldina
eins og vel stæður asískur ung-
lingur sem gat ferðast heiminn á
enda til að fara í háskóla og fór að
sjá hana eins og svartur innflytj-
andi í landi kapítalisma og kyn-
Sigþrúður Gunnarsdóttir skrifar
Pað er óhugnanlegt að það skuli
þurfa 100 lögregluþjóna til að
nema brott einn saklausan mann
sem langar bara til að lifa.
Greinarhöfundur með Viraj Mendis í
byrjun ágúst 1988 inni í kirkjunni.
þáttafordóma. I kjölfar þessara
breytinga í lífi hans hætti hann
námi í tækniháskólanum og fór
að vinna.
Hann varð félagi í ýmsum pól-
itískum samtökum og barðist
með þeim meðal annars gegn
kynþáttaaðskilnaði í Suður-
Afríku, hersetu Breta á írlandi
og síðast en ekki síst kynþátta-
misrétti í hans eigin landi. Hann
fékk samúð með Tamila-
kynstofninum á Sri Lanka, þótt
hann tilheyri honum ekki heldur
Sinhalese-kynstofninum, og með
því setti hann sig í bráða hættu ef
hann sneri aftur heim. Enda var
hann ekkert á þeim buxunum fyrr
en árið 1986 að hann fékk skipun
frá útlendingaeftirlitinu um að yf-
irgefa Bretland, og ef hann gerði
það ekki sjálfviljugur yrði hann
fluttur nauðugur til Sri Lanka.
Það var engin tilviljun að hann
skyldi fá þessa skipun því að á
hverju ári er rúmlega 800 manns
skipað að yfirgefa Bretland og
yfirgnæfandi meirihluti þeirra er
svartur. Margir sem fá slíka
skipun hafa meira eða minna alist
upp í Bretlandi og eiga því miklu
frekar heima þar en þar sem þeir
(eða í sumum tilfellum foreldrar
þeirra) fæddust. Oft er fjöl-
skyldum sundrað með því að reka
hluta þeirra miskunnarlaust úr
landi.
Viraj Mendis vissi að hann
myndi hætta lífi sínu með því að
fara til Sri Lanka, þess vegna
greip hann til þess örþrifaráðs að
leita hælis í kirkju í Manchester.
Þar gat lögreglan ekki náð í hann
til að flytja hann nauðugan til Sri
Lanka án þes að rjúfa friðhelgi
kirkjunnar. Stór hópur fólks sem
þekkti Viraj eða hafði samúð
með honum tók sig saman og
stofnaði samtök til að verja hann.
Haldnar voru fjöldagöngur í
Manchester og ein frá Manchest-
er til London. Ætlunin var að
vekja athygli á þessu fórnarlambi
innflytjendalaganna og að fá fólk
til að vera með í baráttunni. Al-
menningi var gerð grein fyrir því
hve ástandið í Sri Lanka væri
slæmt og hversu alvarlegt það
væri fyrir mann eins og Viraj
Mendis þar sem samstaða hans
með Tamilum er opinber. Fólk
eins og hann hefur síðustu ár ver-
ið myrt með köldu blóði eða
pyntað í fangelsum stjórnarinn-
ar. Ýmis samtök lýstu samstöðu
sinni með Viraj og meðal þeirra
eru Amnesty International, Al-
þjóðlega kirkjuráðið, breski
verkalýðsflokkurinn og fleiri.
Ég sá Viraj fyrst í kröfugöngu í
Manchester 28. maí 1988.
Gengið var frá Albertstorgi í
miðri borginni að kirkjunni sem
hann bjó í. Gangan tók um 3 tíma
og eftir stuttan en góðan baráttu-
fund fyrir utan hana birtist Viraj
yfir múrinn kringum kirkjuna og
flutti þakkar- og barátturæðu. Ég
held að allir hafi verið sammála
um að þetta hafi verið fullkominn
endir á mjög vel heppnuðum
degi. Samt átti framtíðin eftir að
bera allt annað en hamingju í
skauti sér. Viraj fór fyrir hæstar-
étt en tapaði, enda var allt sem
var honum í hag bannað í réttar-
salnum. Viraj fékk ekki sjálfur að
vera viðstaddur réttarhöldin, en
viku fyrir þau sagði hann: „í
næstu viku ræðst hvort ég lifi eða
dey, þó hef ég engan glæp framið.
Ástæðan er bara sú að ég er svart-
ur og ég er kommúnisti. Ég má
ekki vera viðstaddur réttarhöldin
og ekki lögfræðingur minn held-
ur, en verst er að það má ekki
hafa hliðsjón af skýrslu um at-
burði í Sri Lanka á síðastliðnu
ári. Hvers konar réttlæti er
þetta?“
Þó að allt snerist gegn honum
og líkurnar á að honum yrði leyft
að vera í Bretlandi minnkuðu
stöðugt, missti Viraj aldrei von-
ina. Ég sá hann síðast í byrjun
ágúst þegar við vorum eina helgi
að safna undirskriftum og pen-
ingum í Manchester. Þá lifði
hann ennþá í voninni um að hon-
um yrði leyft að vera. Hann
missti aldrei trúna. Það síðasta
sem hann sagði við mig og vin-
konu mína áður en við fórum
eftir góða helgi var: „Við sjáumst
þegar þið komið næst til Eng-
lands. Og sendiði endilega
póstkort!"
En nú veit ég að ég sé hann
ekki næst þegar ég kem til Eng-
lands því að miðvikudaginn 18.
janúar réðust um 100 lögreglu-
menn inn í kirkjuna og tóku hann
fastan eftir að hafa klippt í sundur
símalínur og rofið straum á þjófa-
varnarkerfi kirkjunnar. Það er
óhugnanlegt að það skuli þurfa
100 lögreglumenn til að nema á
brott einn saklausan mann sem
langar bara til að lifa.
Þegar ég hafði lesið fréttina í
Morgunblaðinu um innrás lög-
reglunnar í kirkjuna hringdi ég í
félaga Virajar í Manchester og
fékk þær hræðilegu fréttir að á
hádegi föstudagsins 20. janúar
hefði hann verið fluttur með
flugvél til Sri Lanka. Síðan hef ég
ekkert frétt. Samtökin hans í
Bretlandi starfa enn af fullum
krafti við að reyna að fá leyfi fyrir
hann til að búa í Bretlandi þar
sem hann hefur dvalist öll sín full-
orðinsár og þar sem vinir hans
eru, áhugamál og allt hans líf.
Höfundur er nemandi í MH.
Miðvikudagur 25. janúar 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5