Þjóðviljinn - 27.01.1989, Blaðsíða 18

HEF EKKI LÆRT NYTT
TUNGUMÁL Á ALMNGI
Guörún Helgadóttir er í eldlínunni þessar vikurnar. Á morgun verður ööru
sinni frumsýnt eftir hana leikritið Óvitarnir í Þjóðleikhúsinu, en eftir rúma
viku hefjast aftur fastastörf á vinnustaðnum sem hún stjórnar: Alþingi
íslendinga.
„Guðrún Helgadóttir minnir mig alltaf á móður Geronimos heitins indjána-
höfðingja" segir í nýlegum palladómi í hinu ágæta Víkurblaði þeirra Þingeyinga:
„Hún horfir húmanísku og vísu augnaráði yfir þingsali og maður á alltaf von á að
hún kveiki í friðarpípunni og láti hana ganga, en ævinlega skal hún draga
stríðsöxina úr pússi sínu og veifa henni yfir höfuðleðrum hins óréttláta þing-
heims.1'
Og viti menn: þegar við náðum Guðrúnu loksins í þokkalegum rólegheitum á
Túngötunni var ekki hljóðnaður síðasti söngur stríðsaxarinnar, - núna hafði hún
afrekað að koma sér uppá kant við gjörvalla stétt opinberra starfsmanna í
landinu, og neitað því af hafnfirskum hroka að éta sinn kost á pulsubörum í
útlöndum. Og um þetta hlaut fyrst að vera fjallað í viðtali. Þingmenn á dagpen-
ingum erlendis í dýrlegum fögnuði en meðan opinberir starfsmenn híma með
sultardropa við pulsubari á torgum?
-Nei, auðvitað ekki.
-Óskaplega er fólk viðkvæmt!
Það er orðið erfitt að tala mann-
amál ífjölmiðlum, það þarf helst
að tala þetta stjórnmálamanna-
mál sem enginn skilur til að það
sé ekki alltaf einhver að stökkva
uppá nef sér. Það varð allt vit-
laust af því ég sagði opinberlega
að þingmenn væru engir venju-
legir kontóristar, - sko, sj álf er ég
kontóristi, var það í tuttugu ár og
líklega ein sex ár í stjórn félags
kontórista, í stjórn BSRB. Eg
hélt nú að fólk ætti ekkert að
hrökkva við þótt einmitt ég taki
svona til orða. Auk þess eru al-
mennir opinberir starfsmenn yf-
irleitt ekkert á ferðinni í út-
löndum á dagpeningum frá ríki
eða bæjum, - ég átti auðvitað við
öðruvísi kontórista, þetta emb-
ættismannagengi á eilífum ferða-
lögum og stundum ansi erfitt að
koma auga á erindið. Þetta hélt
ég nú að mitt fólk í BSRB hefði
skilið. En ég læri það af þessu að
maður skal vanda hvert orð.
-Það sem ég var einfaldlega að
segja, og hef sagt oft áður, er að
þjóðinni beri að búa á þann veg
að alþingismönnum sínum að
þeir geti stundað nokkurnveginn
þau störf sem þeir eiga að stunda
og ekki önnur. Það er langt í frá
að svo sé núna. Mér leiðist þessi
umræða um alþingi og alþingis-
menn í þá veru að við séum ein-
hverjar afætur á þjóðfélaginu,
eigum helst engin laun að fá og
því síður starfsaðstöðu.
En er það réttlátt að þingmenn
séu betur launaðir en þorri vinn-
andi fólks í landinu?
-Eru þeir það? Það efast ég satt
að segja um. Það er nú einusinni
svo að Iaunataxtar segja okkur
ekki allt á íslandi. Laun alþingis-
manna eru núna um 137 þúsund,
þannig að venjulegur þingmaður
fær útborgað kringum 100 þús-
und krónur. Til er það að þetta
séu einu heimilistekjurnar hjá
þingmönnum, og mig grunar að
þau séu nokkuð mörg heimilin á ,
íslandi þarsem heildartekjurnar
eru drjúgt meiri en þessar.
-Við skulum ekki vera með
neina hræsni. Það er staðreynd
að ein alþingismannslaun hanga í
því að vera framfærsla venju-
legrar fjölskyldu, - þótt þau séu
vissulega betri en þessi smánar-
laun á lægstu töxtunum.
Þingmenn eiga að
vera þingmenn
—Og þetta býður bara uppá þá
hættu að þingmenn séu á snöpum
í öðrum störfum, að troða sér inní
einhverjar launaðar nefndir.
Þingnefndirnar eru ekki sér-
stakalega launaðar, og þingmenn
fá engin sérstök laun fyrir yfir-
vinnu eða næturvinnu eða helgi-
dagavinnu. Menn verða að vera í
einhverjum bankaráðum, í stjórn
Landsvirkjunar eða einhverju
slíku - nú eða ráðherrar- til að fá
viðbót.
-Menn eru kosnir þingmenn til
að vera þingmenn, - og ég vil
minna á að það voru vinstrimenn
sem upphaflega komu því á að
þingmenn væru yfirleitt launaðir.
Þingmenn úr yfirstétt höfðu ekk-
ert við laun að gera.
Þú kvartar undan aðstöðunni
líka?
-Já. Ég held satt að segja að
það sé leitun á þeirri skrifstofu-
blók - og ekki misskilja mig núna
- í landinu sem sætti sig við þá
aðstöðu sem þingmenn hafa. Eg
hef líka unnið í kerfinu, og það
finnst til dæmis varla sá fulltrúi á
vegum hins opinbera sem ekki
hefur skrifstoftimann sér til að-
stoðar. Þingmenn njóta slíks
ekki. Og sannleikurinn er sá að
alltof mikið af tíma þeirra fer í
handavinnu, að sortéra pappír og
sleikja frímerki, í stað þess að
lesa sér til, tala við fólk og fylgjast
með því sem er að gerast bæði hér
og útí heimi.
-Komdu inná þingflokksfund í
hvaða flokki sem er, - þar sitja
menn sveittir við að skrifa utaná
umslög til kjósenda sinna.
-Þessi störf þarf auðvitað að
vinna, en er þetta góð nýting á
þingmönnum? Var ég kosin á
þing með miklu brauki og bramli
til að skrifa utaná umslög og raða
pappír í hillur? Það get ég vel gert
án kosninga.
Dauðhræddir við
kjósendur
-Við skulum ekki gleyma því
að alþingi er undirstaða þess sem
við köllum lýðræði og þingræði.
Þessi óskaplegi tvískinnungur
gagnvart alþingi er gjörsamlega
óþolandi og það getur hver láð
mér sem vill þegar ég reyni að slá
á hann. Meðan ég sit þar, - og ég
tala nú ekki um meðan ég er for-
seti sameinaðs þings, þá held ég
að það verði að vera skylda mín
að verja þingið fyrir misskilningi
og fáfræði, - og kannski stundum
ósköp einfaldlega ofurlítilli ill-
girni.
En lýsir ekki þessi tvískinnungur
einhverskonar trúnaðarbresti
milli þingsins og þjóðarinnar? Og
snýr þetta með aðbúnað og að-
stöðu ekki aðallega að þing-
mönnum sjálfum?
-Jú, svo sannarlega, og það
getur vel verið að það sé þing-
mönnunum sjálfum að kenna.
Margir þingmenn og stjórnmála-
menn tala ekki mál sem fólk
skilur, og telja sig á ýmsan hátt
yfir aðra setta, fyrir ofan þjóðina.
Það tel ég mig ekki vera og treysti
mér þessvegna alveg til að tala
mannamál við blessaða þjóðina,
- hún verður þá bara að hlaupa
uppí strýtu öðru hverju. Ég hef
ekki lært neitt annað tungumál
eftir að ég kom inná alþingi.
-Og þingmenn geta sjálfum sér
um kennt að þvf leyti að þeir eru
margir svo dauðhræddir við kjós-
endur sína að þeir hafa aldrei
þorað að opna munninn um eigin
kjör og starfsaðstöðu. Og svo eru
menn að gapa um virðingu al-
þingis! Auðvitað á virðing alþing-
is að felast í því að þar séu unnin
góð störf, að menn hafi þar að-
stöðu til að vinna það verk sem
þeir voru kjörnir til að vinna.
-Stundum finnst mér satt að
segja að þingið sjálft hafi ekki
fylgst með þeim breytingum sem
orðið hafa frá því það var sam-
koma í tvo mánuði annaðhvert
ár. Menn héldu hárri raustu
ógleymanlegar ræður til að vitna í
næstu áratugi, síðan riðu þeir
heim í heyskapinn og gleymdu
þinginu. Núna vinnur alþingi allt
árið, líka á sumrin, þar starfa alls
á ánnað hundrað manns, og auk
þess er mikilvæg stofnun, ríkis-
endurskoðun, komin undir stjórn
þingsins.
-Ég er ekki endilega á því að
við þurfum fleiri starfsmenn, -
við þurfum hinsvegar að skipu-
legga þetta starf miklu betur. Og
það er ekki auðvelt meðan þingið
starfar í átta húsum. Það er
óskaplega erfitt að halda utanum
svo dreifða starfsemi.
-Við erum þó síðan í haust
búin að færa fjárveitingarnefnd
saman í eitt hús, þarsem sitja
þingmenn í nefndinni og starfs-
menn hennar og þarf ekki lengur
að vera að hlaupa á milli húsa til
að finna hvert annað.
-Við gerðumst líka svo djörf
að ráða til þingsins mann sem að-
stoðar allar nefndir þingsins, Þor-
stein Magnússon stjórnmála-
fræðing, og það sýndi sig strax
núna fyrir jólin hvað þetta flýtti
ótrúlega mikið fyrir afgreiðslu
mála úr nefndum. Þetta hafa
stundum verið þannig vinnu-
brögð að stjórnarandstæðingar
hafa verið að skrifa nefndarálit
fyrir nefndarformenn meirihlut-
ans, bara í neyð - af því það var
enginn annar til þess.
Þingmenn á
Borgina?
-Það er nóg að gera í þessu
starfi sem forseti sameinaðs
þings, og það eina sem mér þykir
miður er að tíminn fer fullmikið í
sjálfan rekstur þingsins. í
grannlöndunum vinna forsetar
þinganna miklu meira pólitískt,
og til þess eiga þingforsetar að
geta haft tíma, sem forsetar, og
sem þingmenn. Ég hef saknað
þess að geta ekki beitt mér nægi-
lega í málatilbúnaði, við að fylgj-
ast með atburðum og umræðu, og
í samskiptum við kjósendur.
Hótel Borg? Og leggja áætlunina
um stóra þinghúsið á hilluna?
-Það verður að leysa þennan
húsnæðisvanda. Hugmyndin um
Hótel Borg er gömul, kom upp
áður þegar hótelið skipti um
eigendur. Þá skilst mér ástandið
hafi verið þannig að þingmenn
höfðu alls engar skrifstofur, svo
það er ekkert skrítið þótt
mönnum þætti í nokkuð ráðist að
kaupa stórhýsið Hótel Borg. Ég
held að mönnum hafi fundist
þetta svo stórkostlegt að það hafi
barasta lognast útaf.
-Þegar þingið fór smám saman
að nálgast að verða nútíma þjóð-
þing þá kviknar hugmynd um að
byggja þama á svæðinu, og
undirbúningur hefst. Síðan er
byrjað að byggja ráðhús Reykja-
víkur á nánast sama stað, það
gjörbreytir allri stöðu málsins.
Fjárhagsáætlun nýja hússins er
nú uppá tvo og hálfan miljarð og
yrði miklu meira. Það er bara
raunsæi að sjá að slík framkvæmd
er ekkert á dagskrá, allra síst þeg-
ar Þjóðminjasafnið er að hrynja
og þarfnast viðgerða fyrir hundr-
uð miljóna, Þjóðleikhúsið sömu-
leiðis, og Þjóðarþókhlaðan
stendur auð og tóm, gjöfin sem
við gáfum okkur 1974, fyrir
fimmtán árum. Þarmeð er enginn
að segja að aldrei verði byggt
þarna hús en ég er sannfærð um
að Hótel Borg gæti að mestu leyst
vandann, að minnsta kosti næstu
árin. En auðvitað verður þingið
sjálft að fjalla hér um og taka
ákvörðun.
Þessi krappa staða sem þú lýsir
um aðstöðu og aðbúnað, - hefur'
hún þá ekki veikt þingið að áhrif-
um?
—Jú. Hættulega mikið. Þetta
hefur valdið því meðal annars að
framkvæmdavaldið hefur eflst á
kostnað löggjafans, að þarna á
milli eru enganveginn eðlileg
valdahlutföll.
Hætta ffyrir lýöræðið
-Stjórnarfrumvörpin eru til
dæmis samin mestanpart í ráðu-
neytunum, og síðan er algengt að
þingnefndirnar kalli til sín menn
þaðan til umsagnar um þau, - oft
einmitt þá sem frumvörpin
sömdu. Þessir sömu embættis-
menn eru svo kallaðir til að segja
álit sitt á þingmannafrumvörpum
og hafa auðvitað gífurleg áhrif á
framgang mála í þinginu, oftlega
vegna þess að þingmenn hafa
ekki aðstöðu til þess að kanna
málin sjálfir, geta það illa nema
hafa hjálparmenn.
-Þetta er beinlínis hættulegt
fyrir lýðræðið. Þingið er oft eina
mótvægið við embættismennina,
við ættarveldið í kerfinu og í fyrir-
tækjunum, við öllum klíkutengsl-
in. Það er þessvegna mín skoðun
að því betur sem búið er að þjóð-
þinginu þeim mun betur tryggir
þjóðin sig gegn slysum í lýð-
ræðinu.
Það er rætt allmikið um sam-
vinnu vinstrimanna. Hvað sýnist
þér jeta gerst?
-Eg held nú að ýmislegt þurfi
að breytast áður en á kemst sam-
fylking vinstri flokka. Við höfum
auðvitað þá sérstöðu að hér er
ekki til sá stóri og tiltölulega rót-
tæki flokkur sósíaldemókrata
sem við sjáum annarsstaðar á
Norðurlöndum, - en mér sýnist
að það þyrfti fyrst að gera AI-
þýðuflokksmenn að almenni-
legum sósíaldemókrötum áður
en farið er að tala við þá um
nokkuð annað.
Við megum svo ekki gleyma
því að vandinn í íslenskri pólitík
er enganveginn bundinn við
flokkana. Helsta vandamál í ís-
lenskri pólitík varðar yfirráðin
yfir fjármagninu. Það er í hönd-
um alltof fárra, og við höfum séð
það best nú þessa síðustu daga að
jafnvel þótt við höfum hér svo-
kallaða vinstristjóm þá ræður
hún ekkert við þetta fólk sem sit-
ur inni með fjármagnið, ekki einu
sinni við ríkisbankana, sem gera
bara það sem þeim sýnist án tillits
til þess sem ríkisstjómin segir.
Kynslóðaskipti
En er það stand ekki meðal ann-
ars því að kenna að vinstrimenn
hafa ekki náð saman?
-Ojú. Og maður heyrir á fólki
undir fertugu á íslandi núna að
það er ekkert óskaplega mikið að
hugsa um flokkanna sem slíka.
Það fóik segir einfaldlega: Ef
menn geta komið sér saman um
að gera eitthvað, að taka til í
þessu þjóðfélagi, þá er okkur
eiginlega alveg sama hvað sá
flokkur heitir. Eg held að það séu
mjög sterk kynslóðaskipti þarna.
Mörgu eldra fólki er svo kær
gamli flokkurinn sinn og getur
ekki hugsað sér neinar breyting-
ar.
Menn reka sig fljótt á það þegar
verið er að hugsa um samvinnu
A-flokka að ný fylking er komin á
svipaðar slóðir, - Kvennalistinn.
Eru þar einhverjir samstarfs-
möguleikar?
-Það hefur ýmislegt verið
reynt til að fá Kvennalistann til
samstarfs og ekki gengið nógu
vel. Ástæðan sýnist mér að hluta
til vera sú að Kvennalistakonur
eru einsog sakir standa í tölu-
verðum vandræðum með að skil-
greina sína eigin hreyfingu. Það
er enginn vandi að skilja tilurð
hennnar, en ég held að það vanti
mikið á að þeim sé ljóst hvert þær
ætla í raun og veru. Þessvegna
eru þær ragar við að fara í
eitthvert samflot með öðrum.
-Kvennalistinn segist enn vera
skammtímafyrirbæri, fyrst og
fremst til þess að koma fleiri kon-
um inn í stjómmál og til að koma
að sjónarmiðum kvenna. Ég hef
hinsvegar orðið afar lítið vör við
að Kvennalistinn sýni nokkmm
öðmm konum en Kvennalista-
konum minnstu hollustu. Ég les
samviskusamlega tímaritið
þeirra, Veru, en þar er varla
minnst á það sem náðst hefur
fram á alþingi, hafi Jóhanna Sig-
urðardóttir orðið til þess, eða ég,
eða Salóme Þorkelsdóttir. Þær
hafa haft afskaplega lítinn áhuga
á því sem aðrar konur gera á
þingi, og þær hafa engan veginn
orðið til þess að konur á þingi
ynnu meira saman.
-í langflestum málum er ég
hinsvegar alveg sammála þeim,
og þær mér, enda höfum við
næstum alltaf fylgt þeim og þær
okkur í málefnaafgreiðslu á þing-
inu.
-Samskiptaörðugleikarnir fel-
ast kannski helst í gagnkvæmri
tortryggni, - kannski vegna þess
að við höfum aldrei skilið alveg
hvernig þær hugsa sína tilvist, og
þær eru of ósamstæðar til að geta
starfað með einni fylkingu ann-
arri fremur. Af því sprettur þessi
hugmynd þeirra um þjóðstjóm-
ina. Innan Kvennalistans em
konur sem standa fjarri Alþýðu-
bandalaginu, en þar er líka mikill
fjöldi kvenna sem á vel heima hjá
okkur.
Ágætar stelpur,
en...
-Þetta varð sérstaklega baga-
legt við stjómarmyndunina. Það
eru tvær leiðir til í stjómmálum.
Það er annarsvegar að standa
einsog hundur á roði á því sem
maður vill einn og sjálfur, standa
á sínum gömlu hugsjónum sem
í
18 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 27. janúar 1989