Þjóðviljinn - 27.01.1989, Blaðsíða 22

Ljóðatónleikar í Ópemnni
og annar óvæntur konsert
Sönglög Schumanns eru senni-
lega fullkomnustu tónsmíðar
hans. í flokknum op. 39 við ljóð
Eichendorfs birtist rómantíkin
eins og hún er fegurst. Lögin
minna á ófullgerðu sinfóníuna.
Þá eru Dichterliebe og Heine-
ljóðaflokkurinn op. 24 dýrleg
meistaraverk. Og ekki má
gleyma Kerner-ljóðunum op. 35.
Þau eru minnst þekkt en eru dul-
arfyllstu og kannski djúp-róman-
tískustu sönglög Schumanns.
Þessi ljóð eru öll frábær skáld-
skapur. En sama verður ekki sagt
um Frauenliebe und Leben eftir
Adalbert von Chamisso. Þau ljóð
eru léleg og sentimental. Fyrir nú
utan það hve hugmyndir höf -
undarins eru fjarlægar hugsunar-
hætti nútímans. Konan sem Ijöð-
in lýsa er sjálf nákvæmlega ein-
skis virði. Hún skiptir eingöngu
máli af því að eiginmaðurinn
valdi hana. Og meira að segja
blessað barnið virðist sömuleiðis
einskis virði nema sem lifandi eft-
irmynd föður síns. Og þó auðvit-
að sé ósanngjarnt að dæma hugs-
un forfeðranna með okkar hug-
myndum er þessi lagaflokkur að
efni til hundómerkilegur. En
tónlistin er miklu betri. Samt
jafnast hún engan veginn á við
lagaflokka Schumanns sem áður
voru nefndir. Lögin eru að vísu
„falleg" og einlæg en það skortir
snilldina sem Heine og Kerner
tendruðu í tónskáldinu.
Laugardaginn 21. janúar hélt
finnska söngkonan Soile Isok-
osky tónleika í óperunni við und-
irleik Maritu Viitasalo á píanó.
Og efnisskráin hófst á Frauen-
liebe und Leben. Isokosky er af-
bragðs söngkona, öguð, smekk-
vís og næm á hin margvíslegu blæ-
brigði. Viitasalo er einnig mjög
góður píanisti sem hefur ná-
kvæman og fagran tón. Samstill-
ing söngkonu og undirleikara var
eins og best verður á kosið. Þær
fluttu einnig þrjú lög eftir
Brahms, þ. á m. Meine Liebe ist
grun við Ijóð eftir Felix son Schu-
manns er dó úr tæringu á unga
aldri, og híð meistaralega lag við
ljóð Heine Der Tod, das ist die
kuhle Nacht. Flutningurinn var
enn betri en í Schumann.
En var þó bestur í Fjórum
draumsöngvum eftir finnska tón-
skáldið Sallinen, fjórum lögum
eftir Sibelius og öðrum fjórum
eftir Grieg. Þessir tónleikar voru
alveg yndislegir.
Á sunnudaginn braust ég gang-
andi í þæfingsfærð með Sigurði
Örlygssyni myndlistarmanni í
Óperuna. Þar voru auglýstir tón-
leikar Kammersveitar Reykja-
víkur. En þeim var aflýst vegna
veðurs. Þó var það ekkert afskap-
lega vont og allir strætisvagnar
voru í ferðum. En einkabflarnir
hafa víst ekki komist fetið. En
geta ekki músikáhugamenn farið
í strætó fyrir listina? Þennan dag
Þúsund symfóníur
Ritstjóri Þjóðviljans, Árni
Bergmann, hefir andmælt þeirri
skoðun Atla Heimis Sveinssonar,
að sósíalistar hafi fremur öðrum
lagzt gegn módernisma í músík
hérlendis; og hann saknar þess,
að ekki fari fram umræður um
stefnur og strauma. Bókmenntir
eru hér í hávegum hafðar. Þær
eru gagnrýndar, ræddar og sund-
urliðaðar. Tónmenntir eru hins-
vegar yfirleitt látnar stinga sinni
pípu í sekk.
Nú er það svo, að módernísk
eða samtíðar músík hefir ávallt
verið til. Fyrrum var hún ein-
göngu flutt. Eldri verk voru óað-
gengileg í skjalageymslum. Fyrst
eftir að nótnaprentun komst á
fullan skrið var hægt að líta aftur
til fortíðar, vinza úr og velja til
uppfærslu þær tónsmíðar, er
höfðu stærstan snertiflöt gagn-
vart áheyrendum.
Tíminn er strangur en réttlátur
dómari. Af miskunnarlausri rétt-
sýni, sem byggist á reynslu-upp-
lifun kynslóðanna, hafnar hann
til langframa þeim tónverkum, er
ekki fullnægja kröfum um
heilsteypta formbyggingu með
eftirsóknarverðu innihaldi. Gott
dæmi þess er 30 ára tímabil um og
eftir aldamótin 1800, frá því að
Beethoven skapar sína fyrstu
symfóníu þar til Schubert semur
sína síðustu. Um það leyti verða
til í Evrópu um 1000 symfóníur.
Allt er þetta nú geymt og gleymt
nema 9 symfóníur Beethovens og
3-4 symfóníur Schuberts.
Annað dæmi um fallvelti
músík-módernismans tilfæri ég
eftir gömlum Iærimeistara mín-
_Til viÓskiptamanna_
banka og sparisjóða
Dráttarvextir af
víxlum við banka
og sparísjóði
Frá og með miðvikudeginum 1. febrúar
1989, verða dráttarvextir af víxlum
reiknaðir strax eftir gjalddaga þeirra.
Dráttarvextirnir reiknast sem dagvextir.
Sama regla gildir um víxla, sem
stofnanirnar innheimta fyrir ^
viðskiptamenn.
Reykjavík, 24. janúar 1989
Samvinnunefnd bankaog sparisjóóa
voru tveir og þrír í vögnunum.
Nóg pláss! En ef einkabíllinn er
úr leik leggst mannlíf niður í þess-
ari borg! Hvað um það. Sigurður
bauð mér heim. Og sú heimsókn
var á við þó nokkra konserta.
Fyrst hlustuðum við á brjálaðan
Wagner. Valkyrjurnar. Vá! Því-
lík músik! Ekki dró úr áhrifunum
að við vorum í vinnustofunni
SIGURÐUR ÞÓR
GUÐJÓNSSON
innan um þessi risastóru málverk
en Sigurður er nýkominn frá Sví-
þjóð þar sem hann fór sigurför,
þó það hafi reyndar skotist fram-
hjá íslenskum fjölmiðlum. Þeir
eru allir í rassinum á Ólafi Ragn-
ari Grímssyni. Pólitík, pólitík!
Við Sigurður hlógum okkur
máttlausa yfir helvítis snilldinni
og látunum í Wagner og vissum ei
hve tíminn leið. En loks skipaði
Stella, konan hans Sigurðar, okk-
ur með harðri hendi í mat. Yfir
borðum voru sagðar krassandi
kjaftasögur eins og allir gera þeg-
ar þeir éta. Sú besta var um þig.
Eftir matinn var rokið í mynd-
bandstækið og horft og hlustað á
alveg kolbrjálaðan Wagner.
Fyrst Valkyrjureiðina með þess-
ari hasar músik svo mér finnst ég
vera lítill strákur í þrjúbíó og
indíánarnir eru að koma. En hvar
voru þessar kvinnur með hornin,
eins og í skrýtlunum, sem gerir
þær svo innilega kindarlegar?
Svo svæfði Wotan Brynhildi sína
og öll börnin á heimiiinu og mig
að auki. Svaf ég Iengi en hrökk
upp með andfælum þegar Sigurð-
ur fáfnisbani blés í hornið sitt og
særði fram drekann ógurlega. Þá
komu líka börnin hlaupandi úr
draumheimum til að hía á hann.
Drekinn rúllaði inn á sviðið allur
á hjólum og var eins og Sverrir
Hermannsson í framan, nema
hvað hann talaði ekki og talaði
heldur söng og söng þetta líka
bassabullið. Sigurður fáfnisbani
nennti ekkert að hlusta á þennan
sama söng alltaf hreint en hjó
hiklaust hausinn af drekanum óg-
urlega í einu höggi. Við það fór
kappinn upp úr þurru að skilja
fuglamál. Óg þá kom einhver
furðufugl og söng í hálftíma eða
var það klukkutíma hinn fræga
fuglasöng eftir Wagner. En hetj-
an fáfnisbani stóð á meðan á svið-
inu eins og þvara. Svo fór hann að
kíka og káfa á Brynhildi sem
hraut á einhverjum hörðum
steinbedda. Fáfnisbaninn sá að
hún var með heljar brjóst sem
hann vissi andskotan ekkert hvað
var og gerði hann svo skíthrædd-
an að hann meig undir en það
hafði hann alls ekki gert þegar
hann sá drekann ógurlega jafnvel
þó hann væri eins og Sverrir Her-
mannsson í framan. Og nú rum-
skaði Brynhildur eftir hundrað
ár. í stað þessa að fara fram úr að
pissa lá hún eins og kæst skata
langt fram á dag meðan fáfnis-
baninn söng í rólegheitum hvað
það væri nú skrýtið og skemmti-
legt að hitta allt í einu konu.
Aldrei í lífinu hafði hann látið sig
dreyma um að til væri svoleiðis
óþarfi.
Svo hættum við þessari bölv-
uðu vitleysu. En strax úr öskunni
í eldinn. Rakarinn frá Sevilla!
Allar persónurnar hálfvitar. Eng-
inn hefur hugmynd um hvað er
um að vera. Það er ekkert um að
vera nema Rossinicrescendo.
Upp og niður og út um allt. Allir
hlaupa á eftir öllum hring eftir
hring. Svo fara allir á hausinn. En
hljómsveitin rýkur upp í cresc-
endo og allir standa upp og fara
að hlaupa í hring á eftir öllum þar
til þeir steypast enn og aftur á
hausinn. Hljómsveitin á fleygi-
ferð niður úr crescendo og svo á
harðaspretti upp í crescendo. Það
er engin Ieið að hætta. Það er
engin leið að hætta að fíflast í
geggjuðu rossinicrescendo.
Eg vildi að öllum tónleikum
verði aflýst.
og módernisminn
um, Paul Hindemith. Hann var
árum saman bratsisti í Amar-
kvartettinum. Kvartett-félagarn-
ir pöntuðu um 320 ný verk frá
öllum helztu kompónistum sam-
tíðarinnar á 3. áratug þessarar
aldar og frumfluttu þau. Um
aldarfjórðungi síðar undraðist
Hindemith það, hve afföllin
hefðu orðið mikil: aðeins 3-4
verkanna héldu líftórunni. Hin
öll hafði óminnishegrinn gleypt.
Þroski einnar þjóðar, á hvaða
sviði sem er, fer eftir erfða-
reynslu hennar, magni og lær-
dómsmætti hefðarinnar (traditi-
on). Hérlendis hafa menn lengst-
um lifað sem hjarðþjóð og
veiðimannaþjóð, náttúruþjóð í
hrjóstrugu, harðbýlu landi.
Grasnytjar og fiskur voru aðal-
innihaíd tilverunnar. Menning
eða kúltúr var óþekkt hugtak.
Lífsbaráttan var vægðarlaus í ná-
býli við ís og eld. Tómstundum
var í bezta falli varið til skrásetn-
ingar á ættarsögum og annálum.
Sú ritmennska reyndist síðar
verða hin eina grein menningar,
sem hér var ástunduð.
í mikilli innbyrðis einangrun
strjálbýlis og hnattlegulegri fjar-
stöðu voru ýmsar tegundir mynd-
listar, arkítektúr og músík
óþekkt andans viðfang. Músík
var til dæmis eingöngu barka-
söngur: sálmalagasöngur í kirkj-
um, hetjuljóðasöngur rímna í
baðstofu. Ut frá þessu þekking-
arleysi skýrast viðhorf manna, er
talið berst að músík.
Álit tveggja fyrrum mennta-
málaráðherra varpar táknandi
ljósi á þetta. Annar þeirra lét svo
um mælt, að músík væri víst þægi-
legur hávaði. Hinn kvað músík
hafa svo dæmalaust óþægileg
áhrif á sig og jafnvel væri hægt að
koma fram hefndum fyrirTyrkja-
ránið forðum með því að syngja'
fyrir íbúa Norður-Áfríku. Þessir
menn voru Jónas Jónsson frá
Hriflu og Bjarni Benediktsson.
Þessi afstaða er og undirstrikuð í
bréfi þingeysks bónda til Ríkisút-
varpsins á fyrstu starfsárum þess:
„Einkum og sér í lagi finnst mér
þeir leiðinlegir, Bach og Beetho-
ven“.
Endurómur þessara skoðana
birtist í bók Vésteins Lúðvíks-
sonar, Gunnar og Kjartan. Þar er
Borgþór togaraháseti látinn
segja: „... ég mundi hata alla
þessa andskotans sígildu tónlist
af plötum, sem útvarpið er alltaf
að sprauta yfir landslýðinTi."
Ennfremur segir Boggi: „Yfir-
gnæfandi meirihluti þjóðarinnar
hefir af einskærri þrjózku tekið
það í sig að syngja Einsi kaldi úr
Eyjunum frá morgni til kvölds og
gefa skít í allar symfóníur. Sömu-
leiðis hefir örlítill minnihluti
tekið það í sig af engu minni
þrjózku að dýrka Sjúbert og
Sjostakóvits og hvað þeir nú
heita allir saman og lýsa frati á
Ellý Vilhjálms og Hauk Mort-
ens.“
Hér er djarflega mælt og tæpi-
tungulaust. Skáldsögum er talið
það til gildis að lýsa raunveruleik-
anum, hugsunum og athöfnum
manna í daglegu lífi. Ef mjögstór
hópur manna ekki getur skilið,
ekki getur blátt áfram þolað
klassíska músík, vegna skorts á
upplýsingu og þarafleiðandi
þroska, þá er því síður hægt að
vænta þess, að menn almennt
meðtaki módemíska músík, sem
því miður alltof oft afneitar
grundvallarþáttum sígildrar tón-
listar: melódía, harmónía, rýtmi.
Þarmeð minnkar móttökumögu-
leiki hlustanda. Heyrnarhefð er
virt að vettugi. Mundangshófið
er vandratað en þó finnanlegt: að
varðveita snertiflötinn en brjóta
þó upp á nýstárlegum vinnu-
brögðum. Það sýna verk klass-
ískra módernista (Bartók, Hon-
egger, Shostakovich o.fl.).
Músík, heldur ekki músík mó-
dernismans, er ekki háð neinum
pólitískum flokkum, hvorki sósí-
alistum né framsóknarmönnum.
Menn meta músík eftir upplagi,
uppeldi, þroska og dómgreind.
Mestu varðar, að músíkin hafi
innihald, er skírskoti tii þeirra,
Dr. Hallgrímur
Helgason skrifar
sem hana heyra, að hún endurtjái
í tónum eitthvað það, sem menn
finna hrærast innra með sjálfum
sér; alveg eins og góðar bók-
menntir höfða til skynjunarlífs og
tilfinningavitundar lesandans.
ITT
litasjónvarp
er Qárfcstíng
í v-þýskum
gæðumog
falles
ítum
22 SÍÐA - NÝTT HHLGARBLAÐ i Föstudagur 27. janúar 1989