Þjóðviljinn - 28.01.1989, Blaðsíða 6

þJÓÐVIUIHN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis og verkalýðshreyfingar
KLIPPT OG SKORIÐ
Sættir í Kampútseu
Það er verið að semja um frið í Kampútseu, og sú sátta-
gerð er einn þáttur í þeirri merkilegu þróun, að bætt sambúð
risaveldanna auðveldarstórlega að kveða niðursvokallaðar
staðbundnar styrjaldir.
Um leið minnir Kampútsea okkur á það, að heimurinn er
miklu flóknari en svo að hann hlýði tvískiptingu milli austurs
og vesturs.
Þegar Bandaríkjamenn hrökkluðust frá Vietnam hrundi í
Kampútseu stjórn Lon Nols, sem þeir höfðu stutt til valda-
ráns gegn hlutleysissinnanum Sihanouk fursta. Við völdum
tóku hinir Rauðu Khmerar Pol Pots, sem menn höfðu talið
nána samherja víetnamskra kommúnista. Þeir reyndust svo
trúa á einhverskonar herskálakommúnisma sem breytti
landinu í nauðungarvinnubúðir og fylgt var eftir af þeirri
grimmd að kostaði fjórðung Kampútseumanna lífið. Heng
Samrin og aðrir Rauðir Khmerar sem andæfðu grimmdinni,
fluðu á náðir Vietnama, sem réðust með her sinn inn í
Kampútseu fyrir tíu árum, hröktu Rauða Khmera til fjalla á
landamærum Thailands og komu á fót sér hollri stjórn Heng
Samrins í Phnom Penh. Vietnamar, hvort sem þeir heita
kommúnistar eða eitthvað annað, hafa lengi haft til-
hneigingu til að gera Kampútseu sér undirgefna, og illvirki
Pol Pots gegn eigin þjóð gerðu þeim mögulegt að koma
fram sem frelsarar undan hinu versta hlutskipti.
í Phnom Penh hefur síðan setið stjórn sem Hun Sen veitir
nú forystu. Hún nýtur stuðnings Víetnama sem hafa öll þessi
ár barist gegn Rauðum Khmerum og tveim skærliðasam-
tökum öðrum (önnur eru í tengslum við Sihanouk). Að baki
Víetnömum standa svo Sovétríkin. Þetta hefur orðið til þess
að ólíklegustu aðilar hafa sameinast um að neita stjórninni í
Phnom Penh um viðurkenningu, kalla hana leppstjórn Viet-
nama og Rússa. Kínverjar, Bandaríkjamenn, Thailendingar
og fleiri - allir hafa átt hlut að því að útlagastjórn var brædd
saman, sem nýtur réttinda Kamptúseu á alþjóðavettvangi
(m.a. hjá Sameinuðu þjóðunum). Þessi stjórn er undir for-
sæti Sihanouks, en hefur aðallega á bak við sig vopnaðar
sveitir hinna illræmdu Rauðu Khmera. Til þeirra hafa svo
kínversk og bandarísk vopn borist yfir Thailand í áratug.
Allt þetta tengist því að hafi menn fyrst og fremst hugann
við stórveldahagsmuni, þá spyr enginn að því hvað sé iang-
hrjáðum Kampútseumönnum fyrir bestu. Menn spyrja að
því einu hvort Sovétríkin (eða Bandaríkin) séu að tapa eða
græða. Og því hafa Bandaríkin tekið þátt í að „halda skrýms-
linu Pol Pot á lífi, sem mátti greiða banvænt högg þegar
1979“ eins og breska blaðið Guardian segir. Nú á að semja
um að Kínverjar hætti að senda Rauðum Khmerum vopn og
Vietnamar fari á brott með her sinn frá landinu. Og þetta er,
sem fyrr var að vikið, mögulegt vegna þess að sæmileg
samskipti eru á milli Moskvu, Washington og Peking um
þessi mál og fleiri.
Og þá kemur loksins að því, að vestræn blöð fara að hafa
áhyggjur af Kampútseumönnum sjálfum. Því má lesa í Gu-
ardian og Washington Post og víðar viðvörunarskrif um að
með engu móti megi fallast á það að þeir blóðhundar, Rauð-
ir Khmerar, fái tækifæri til að gera illt af sér með því að reynt
sé að þvinga stjórnina í Phnom Penh til að hleypa þeim inn í
einskonarsamsteypustjórn. Þá beri að útiloka frá ákvörðun-
um - en treysta í þess stað á „hina hófsömu kommúnista"
Hun Sens, sem helst geti tryggt Kampútseumönnum líf án
ótta.
Um leið og við hljótum að fagna líklegu samkomulagi um
Kampútseu skulum við láta sögu þess lands verða okkur
virka áminningu um að engar glósur um þjóðfrelsi eða'
heimsvaldastefnu, lýðræði eða sósíalisma, geta leyst okkur
undan þeirri kvöð að reyna í hverju dæmi að fella dóma eftir
aðstæðum og verkum manna í hverju landi.
Nýr skoðana-
vettvangur
Sem kunnugt er nenna menn
ekki lengur að lesa eða hlusta á
reiðilega langhunda um hvað öllu
fer aftur, jafnvel þótt tekið sé
með hvað hugsanlegt væri til úr-
bóta. Þó hafa margir þörf fyrir að
hella úr þessum skálum við og við
og þörfin hefur skapað nýjan
vettvang: persónulega viðtalið.
Viðtöl eru af einhverjum or-
sökum ákaflega vinsælt blaða- og
tímaritaefni, og undir því yfir-
skini að við séum að kynnast
manneskju er stundum laumað
að manni heilmiklum og oft holl-
um reiðilestri og heimsósóma-
messum.
í tveim nýlegum viðtölum er
komið inn á víðtæk áhrif nútíma
menningar sem menn velta kann-
ski ekki fyrir sér dags daglega en
sýna vel hvemig lífsháttum og
gildismati kynslóðarinnar sem nú
er komin yfir miðjan aldur hefur
verið endavent gersamlega.
Hálftími á viku
í viðtali um móðurmáiskenns-
lu í fyrsta tölublaði Vikunnar á
árinu er Heimir Pálsson íslensku-
fræðingur með meiru harðorður
um aðstöðu barna og unglinga til
að Iæra móðurmálið almenni-
lega. Máluppeldi barna, segir
hann, gerbreyttist með átta
klukkustunda dagskrá á ensku á
hverju. heimili sem skólar kunna
ekki og hafa ekki bolmagn til að
bregðast við: „Við þyrftum
sennilega að tvöfalda fjárveiting-
ar til skólastarfs á íslandi ef við
ætluðum að gera eitthvað raun-
hæft þar,“ segir hann og heldur
áfram:
„Áður Iærðu bömin mál sitt af
fullorðnum og af því að um-
gangast fullorðna, en nú má segja
að þau læri að tala af jafnöldrum
sínum. Það er sá hópur sem þau
tala við og hlusta á. Foreldrarnir
eru ekki heima. Kennarar hafa
mjög nauman tíma til að sinna
hverju barni. Á fyrstu áram
grunnskólans getur kennari að
meðaltali gefið hverju barni ein-
hvers staðar milli hálftíma og
klukkutíma á viku. Það gerast
engin undur á þeim tíma. Heimil-
in geta ekki heldur brugðist við
þessu.“
Tala barna-
börnin ensku?
Heimir tekur fram að dag-
heimilin hafi staðið sig vel, athug-
anir á málþroska dagheimilis-
barna sýni að þar læri bömin að
tala. En enskan sækir á. Mun
næsta kynslóð taka ensku fram
yfir íslenskuna? spyr blaðamaður
Vikunnar, og Heimir svarar:
„Ég veit ekki hvort það verður
næsta kynslóð. En þar næsta kyn-
slóð verður hugsanlega jafnvíg á
ensku og íslensku... Það er eins
gott fyrir þig að kunna ensku ef
þú ætlar að geta talað við barna-
bömin þín.“ Og bætir við: „Þetta
er svartsýnisspá."
Lausnin sem Heimir sér er að
breyta íslenskukennslu frá
gmnni, hætta að kenna flókna og
fræðilega málfræði í gmnn-
skólum sem nýtist börnunum
annaðhvort löngu seinna eða
aldrei, en einbeita sér í staðinn að
málnotkun og lestri, sjálfri
beitingu málsins og skilningi á
því:
„Rannsóknir bæði frá Noregi
og Svíþjóð benda til að lestrar-
skilningi sé afar ábótavant hjá allt
að fjórðungi þjóðanna, þ.e.a.s.
að fólk geti ekíci gert sér mat úr
eða skilið venjulegan nytja-
texta... Við höfum engin rök til
þess að halda að þessu sé öðmvísi
farið hér!“
Málið valdatæki
Að lokum segir Heimir: „Við
eigum að kenna fólki að bera
virðingu fyrir tungumálinu vegna
þess að það er flókið tæki og gríð-
arlega mikilvægt. Það er ekki að-
eins tæki til að gera sig skiljan-
legan heldur er það valdatæki og
hefur verið mikið notað sem
slíkt. Sá sem hefur gott vald á
málinu er ævinlega betur settur
en sá sem aðeins hefur miðlungi
gott vald á því. Sá sem á fimm orð
yfir sama fyrirbæri hefur fleiri
möguleika en hinn sem kann bara
eitt orð. Ég held að málið skipti
okkur gífurlega miklu máli.“
Fólk er óstabílt
Við erum á góðri leið með að
skipta um tungumál, segir
Heimir Pálsson í svartsýniskasti
og vill koma í veg fyrir það. En er
það kannski liður í „eðlilegri“
þróun? Hjördís Gissurardóttir
kemur inn á aðrar megin-
breytingar sem eru að verða á ís-
lendingum í viðtali í DV um síð-
ustu helgi:
„Ungt fólk metur það ekki að
hafa vinnu. Ef sett er ofan í við
starfsmann, sem alltaf kemur of
seint, þá verður hann reiður og er
kominn í fyrirtækið við hliðina
daginn eftir.“
Þetta getur fólk leyft sér vegna
þess hvað eftirspurn hefur verið
mikil eftir vinnuafli, en nú krepp-
ir að og Hjördís vonar að það
kenni fólki hvers virði það sé að
hafa vinnu.
Og hún heldur áfram: „Ég sé
það líka á skattkortum hvað ungt
fólk er búið að vinna víða og lítur
á fjölda vinnustaðanna sem með-
mæli. Þetta er fólk sem er rúm-
lega tvítugt og er búið að vinna á
síðasta ári á fimm eða sex stöð-
um. Það þykist mjög veraldar-
vant og hafa mikla starfsreynslu
vegna þess hvað það er búið að
vinna á mörgum stöðum.“
Mátti breytast
Lengi þóttu þeir óráðsíumenn
sem skiptu um vinnu, ekki bara
oft heldur yfirleitt. Menn áttu að
ráða sig hjá ömggu fyrirtæki og
vinna því af trúmennsku til ævi-
loka. Og ef þú þarft að deyja þá
vinsamlegast gerðu það í kaffi-
tímanum, eins og sagði í kvæð-
inu.
Þetta viðhorf var óhollt og
mátti breytast. í nútímasamfélagi
er mest um vert að vera fljótur að
laga sig að nýjum aðstæðum,
snöggur að læra og komast upp á
lagið. Vísast hefur flakkið milli
vinnustaða sem Hjördís talar um
verið sumum krökkunum góður
skóli. Þau hafa kynnst ólíkum
manngerðum meðal samstarfs-
fólks og yfirmanna, og þess hafa
þau þurft, því eins og Heimir
sagði umgangast þau allt of
þröngan hóp jafnaldra sinna
langt fram eftir aldri.
Það er vafasamur ávinningur ef
kreppan kennir fólki þrælsótta á
ný og bindur fólk við vinnustað
þar sem það er kannski hundóá-
nægt. Hitt er annað mál að tíð
vinnustaðaskipti geta verið
ómeðvitaður flótti frá því að læra
að gera hlutina vel.
SA
Þjóöviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritatjórar: Árni Bergmann, Mörður Árnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fréttastjóri: LúðvíkGeirsson.
Blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Guðmundur Rúnar Heiðarsson,
Heimir Már Pótursson, Kristófer Svavarsson, Magnús H. Gíslason,
ÓlafurGíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (Umsjón-
arm. Nýs Helgarb.), SævarGuðbjörnsson, ÞorfinnurÓmarsson(íþr-).
Handrita- og prófarkalestur: ElíasMar, HildurFinnsdóttir.
Ljósmyndarar: Jim Smart, Þorfinnur ómarsson.
Útlitsteiknarar: Kristján Kristjánsson, KristbergurÓ. Pétursson
Framkvæmdast jóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Augiýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsrnóðir: Anna Benediktsdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 28. janúar 1989