Þjóðviljinn - 28.01.1989, Blaðsíða 7

VIÐHORF
Félagshyggjuviðhorf í heilbrigðiskerfinu
Ríkisstjómin setti sér það
markmið í málefnasamningi sín-
um að athuga „...fyrirkomulag
lyfsölu og læknisþjónustu sér-
fræðinga til að draga úr kostnaði
heimila og heildarútgjöldum hins
opinbera“. Þetta gleymdist ekki í
fjárlagafrumvarpinu þar sem til-
lögur vora gerðar sem „...miðast
við að lækka megi lyfjakostnað
um 80 miljón kr., 70 miljónir
megi spara með því að taka upp
tilvísanakerfi að nýju og hagræða
sérfræðiþjónustu og 20 m. kr.
með bættum rekstri rannsókna-
stofa“.
Óljóst er enn hvemig ætlunin
er að lækka lyfjakostnaðinn. Enn
fá apótekin að leggja 68% á lyf og
taka sérstakt afgreiðslugjald þótt
löngu sé vitað að þetta er ábata-
samasta verslun sem stunduð er í
landinu og forsendur þessarar
álagningar löngu brostnar. Hins-
vegar fræddi Þjóðviljinn og fleiri
fjölmiðlar okkur á því eftir ára-
mótin að samningar hefðu verið
gerðir við sérfræðinga í lækna-
stétt um að þeir sem stunda ein-
karekstur sem slíkir gæfu það
sem nefnt var „magnafsláttur" og
myndi það spara ríkinu 80 milj-
ónir í ár. Því miður er málið ekki
jafn einfalt og fréttir gáfu í skyn.
Þessi samningur staðfestir enn
einu sinni hve ríkisvaldinu og
embættismönnum þess gengur
illa að gæta almannahagsmuna
gegn hagsmunum þröngs sér-
fræðingahóps. Hann gefur raun-
ar glögga innsýn í vanmátt og
ábyrgðarleysi stjórnvalda og
embættismanna sem eiga að gæta
hagsmuna almennings gagnvart
hálaunahópi sem á sinn þátt í að
þyngja skattbyrði á alþýðu
manna. Lítum nánar á dæmið.
Tilvísanaskylda
afnumin:
kostnaður eykst
Tilvísanakerfið svonefnda felst
í því að sjúklingi eða heilbrigðri
manneskju, sem leitar læknis, er
skylt að tala við heilsugæslu- eða
heimilislækni áður en lengra er
haldið. Sérfræðingsleyfi læknis
gefur honum kost á að vinna á
33% hærri töxtum en ella. Sér-
fræðingar fengu árið 1984 Matt-
hías Bjamason, þáv. heilbrigðis-
Hörður Bergmann skrifar
ráðherra, til að fella tilvísana-
skylduna niður til reynslu í eitt ár.
Eftir að það leið hefur Trygging-
astofnun brotið gildandi lög með
því að greiða reikninga sérfræð-
inga þótt þeir séu ekki byggðir á
heimsókn skv. tilvísun.
Skúli Johnsen, borgarlæknir,
hefur gagnrýnt þetta harðlega í
viðtali við Tímann 29. 8. 1987 og
sagði m.a.:
„Tilvísanaskyldan þjónaði frá
upphafi þeim tilgangi að koma í
veg fyrir ofnotkun dýrrar sér-
fræðiþjónustu, þ.e. að það yrði
alltaf mat heimilislæknis viðkom-
andi hvort hann þyrfti á sérfræði-
aðstoð að halda eða ekki.“ Hann
segir enn fremur: „Stór hluti
verkefna heimilislækna er hjá
læknishjálp hefur verið auðveld-
aður...“
í árslok 1987 bjuggu 811 lækn-
ar hér á landi og af þeim höfðu
598 sérfræðileyfi. 338 læknar
voru pá í sérfræðinámi eða starfi
erlendis. Starfið er nefnilega orð-
ið of eftirsótt. Við höfum nú íleiri
lækna á hverja 1000 íbúa en
nokkur önnur þjóð í heiminum.
Það er offramboð á læknum.
Samningsstaða sérfræðinga er því
orðin veik og tímabært að
stjórnvöld fari að gæta hagsmuna
almennings með það í huga.
Ofnotkun á sérfræðingum vitn-
ar um það hvemig hagsmunir ein-
staklinga og áhrífamikils
hagsmunahóps fá að bitna á hags-
munum heildarinnar. Sé gluggað
„Þessi sumningur... gef-
urglögga innsýn í van-
mátt og ábyrgðarleysi
stjórnvalda og embœttis-
manna sem eiga að gceta
hagsmuna almennings
gagnvart hálaunahópi
sem á sinn þátt í að
þyngja skattbyrði á al-
þýðu manna. “
sérfræðingum. Bæði er þetta
margfalt dýrara og þar á ofan Ié-
legri þjónusta fyrir sjúklingana.
Því það sem við sækjumst eftir er
samfelldnin, þ.e. að sami læknir-
inn fylgist með heilsufari ein-
staklingsins og fjölskyldunnar í
heild. Á meðan þetta breytist
ekki stórhækkar bæði kostnaður
vegna aukinnar notkunar dýrrar
sérfræðiþjónustu og um leið lyfj-
akostnaðurinn vegna ferða fólks
frá einum lækni til annars."
Borgarlæknisembættið hefur
látið gera úttekt á þróun kostnað-
ar við ýmsa þætti heilbrigðis- og
sjúkraþjónustu fyrir íbúa
Reykjavíkur á árunum 1970-
1986. í skýrslunni kemur fram að
hækkun sérfræðilækniskostnaðar
hjá Sjúkrasamlagi Reykjavíkur
hafði hækkað um 117,3% síðan
1981 og bent á að „Helsta ástæð-
an fyrir hækkun á þessu sviði er
sú, að aðgangur fólks að sérfræði-
í heilbrigðisskýrslur landlæknis-
embættisins, þar sem birt er tölu-
legt yfirlit um sóttarfar og sjúk-
dóma ár hvert, virðast um 95 til-
vik af 100 hefðbundnir algengir
sjúkdómar sem að jafnaði krefj-
ast ekki sérfræðingsmeðferðar.
Við erum farin að nota sérfræð-
inga í stórum stíl til að fást við
kvef, hálsbólgu, iðrasótt (þ.á m.
niðurgang) og hefðbundan barn-
akvilla!
Staðfesting á ofnotkun sér-
fræðingsheimsókna í þéttbýli,
þar sem meira en þrír af hverjum
fjórum melda sig við sérfræðing
víðast hvar fæst einnig í Lækna-
blaðinu, 7. h. 1988. Þar birtist
yfirlit sem sýnir af hvaða orsök-
um fólk leitar læknis í dæmigerðu
Iæknishéraði og hvaða úrlausn
það fær. (Skráning samskipta á
heilsugæslustöðinni á Hólmavík
1. júlí 1985 til 30. júní 1986). í Ijós
kom að af 8382 skráðum úr-
lausnum var aðeins 51 tilvísun til
sérfræðings og þar að auki var
sjúklingi ráðlagt að leita sérfræð-
ings í 101 tilviki.
Áðumefndur vanmáttur
stjórnvalda birtist okkur í þvi að
sóunarkerfið á Reykjavíkur-
svæðinu er ekki afnumið og farið
að gildandi lögum um tilvísana-
skyldu. í fréttum af sérfræðinga-
samningunum var okkur tjáð að
því hefði verið frestað að taka til-
vísanaskylduna upp. Fram-
kvæmd laga má aldrei verða
samningsatriði við sér-
hagsmunahóp. Megum við vænta
skýringa á því hvers vegna það
var gert? Hvað segir Tryggingar-
áð og heilbrigðisráðherra? Hvað
segir ríkissaksóknari um ábyrgð í
svona máli?
Einnig væri fróðlegt að fá upp-
lýst á hverju áætlanir um að hægt
sé að spara 80 miljónir með nýju
samningunum byggjast. Morgun-
blaðið ræðir við Pál Sigurðsson,
ráðuneytisstjóra heilbrigðisráðu-
neytisins, 4. þ. m. og segir um álit
hans: „Varðandi þann spamað
sem þessi nýi samningur ætti að
hafa í för með sér væri erfitt að
segja til um það. Þegar rætt væri
um 80 miljóna sparnað væri mið-
að við sama sérfræðingafjölda og
einingafjölda og á síðasta ári. En
sérfræðingum mundi hins vegar
fjölga og þeir ynnu utan afslátt-
arkerfisins þá gæti heildarkostn-
aður staðið í stað eða jafnvel
hækkað. Það væri ekki hægt að
setja neitt þak á útgjöld ríkisins í
þessum efnum."
Hér víkur ráðuneytisstjórinn
að afar merku stjómunaratriði.
Umrædd starfsemi er nefnilega
rekin á þeim grundvelli að
kaupandinn, ríkið fyrir hönd al-
mennings í landinu, ræður ekki
hversu mikið hann kaupir. Selj-
andinn eða verktakinn, sem í
þessu tilviki vinnur í ákvæðis-
vinnu skv. töxtum fyrir einingar,
ræður fjölda heimsókna, aðgerða
og rannsókna sem hann fær greitt
fyrir. Þ.e.a.s. ef honum tekst að
afla sér viðskiptavina. Því meira
því betra!
Fjölmiðlar hafa gefið þá skýr-
ingu á áðumefndum „magnaf-
slætti" að hann hefjist hjá lækn-
um sem starfa á spítölum og
stofnunum þegar komið er upp í
192.000 kr. en þeirra sem einung-
is starfa á eigin stofu þegar komið
er upp í 385.000 kr. Átt mun við
mánaðarlaun og því vakna spum-
ingar: Teljast 192.000 á mánuði
hæfilegar aukatekjur hjá fólki
sem er í föstu starfi annars stað-
ar? Hvað er áætlað að margir sér-
fræðingar fari yfir mörkin og
hversu mikið?
í úttekt Morgunblaðsins er
haft eftir Páli Sigurðssyni, ráðu-
neytisstjóra „...að það væri hans
mat að skynsamlegra hefði verið
að semja um lækkun á eininga-
verðinu. Ef verk væri á annað
borð ofborgað væri vafamál
hvort heppilegasta lausnin á því
væri eitthvert afsláttarfyrirkomu-
lag.“ Þetta er skynsamlega athug-
að. Að vísu má segja að nokkurt
vit geti verið í því að farið sé að
greiða minna fyrir verk sem unn-
in em þegar þreytu fer að gæta
hjá starfsmanninum og hætta á
mistökum vex. En eins og áður er
greint gefur þetta enga tryggingu
fyrir sparnaði fyrir rikið og þar
með skattgreiðendur. Vert er að
hafa einnig í huga að lækkun taxt-
anna er orðin viss nauðsyn fyrir
læknastéttina. Vegna þeirrar,
myndar sem almenningur hefur
fengið af henni eftir endurteknar
athugasemdir Ríkisendurskoð-
unar, stjómvalda og jafnvel
Tryggingastofnunar um órétt-
lætanlegan fjáraustur úr ríkis-
sjóði sem fylgir ákvæðisvinnu við
lækningar. Þess vegna verður
læknastéttin að fara að gera
samninga sem stjórnvöld og al-
menningur geta sætt sig við og
sýna ábyrgðarkennd og virðingu
fyrir almannahag. Verði það ekki
gert bitnar það á öllum, líka
læknum.
Kjarni þessarar greinar og
spurningar varðandi þetta mál til
heilbrigðisráðherra birtust í Tím-
anum 11. þ. m. Þegar þetta er
ritað hafa engin svör birst. Það
segir sitt um ábyrgðarkennd og
vilja til að upplýsa almenning. Er
ekki ætlun hinnar nýju ríkis-
stjórnar félagshyggjuaflanna að
sýna meiri ábyrgð í gæslu al-
mannahagsmuna og meðferð
ríkisfjármála en tíðkast hefur?
Hörður er kennari og rithöfundur
A-f lokkamir em tamaskekkja!
Einar Heimisson skrifar
Árni Bergmann skrifaði Helg-
arpistil í Þjóðviljann, föstudag-
inn 6. janúar síðastliðinn, þar
sem hann lagði út af grein minni í
Dagblaðinu/Vísi viku áður. í
þeirri grein lýsti ég því áliti, að
bæði Alþýðubandalagið og Al-
þýðuflokkurinn væru illa til þess
fallnir að setja mark sitt á íslenskt
þjóðfélag, þeir væru báðir tíma-
skekkja og dæmdir til að vera
smáflokkar.
í grein sinni í Þjóðviljanum
kvartar Árni Bergmann yfir því,
að ég hafi ekki útskýrt nægilega
vel hvers vegna fyrrnefndir flokk-
ar væru tímaskekkja. Þó kveðst
hann geta skilið það óbeint af
orðum mínum, að tímaskekkjan
stafi fyrst og fremst af því að það
„vanti íslenskan Óskar Lafonta-
ine“!
Rétt er, að í grein minni í Dag-
blaðinu/Vísi gerði ég kenningar
Lafontaines að umræðuefni, og
benti á að þær væm dæmi um þá
umræðu og endurskoðun, sem
farið gæti fram innan stórra
vinstriflokka; þeir þyrftu semsé
alls ekki að festast í sama farinu,
eins og stundum hefur verið hald-
ið fram, að sé lögmál fjölda-
flokka.
Hins vegar er það auðvitað
ekki svo, að ég sjái í „íslenskum
■ Óskari Lafontaine" einhvern
kraftaverkamann, sem linað geti
þrautir íslenskrar vinstrihreyfing-
ar á augabragði. Þar hefur Árni
Bergmann rangskilið orð mín.
Ekki þar fyrir, að íslendingar
hefðu vissulega not fyrir
stjórnmálamenn á borð við þýska
hugmyndafræðinginn Óskar Laf-
ontaine, sem reiðubúnir eru að
leggja nokkuð undir í því skyni,
að br j óta upp ýmis úrelt viðhorf -
en sveipuð helgum baugum - sem
staðið hafa vinstrihreyfingum
fyrir þrifum.
En einn „íslenskur Óskar Laf-
ontaine" myndi ekki duga til,
þótt slíkt væri sannarlega
óskandi. A-fl.okkarnir eru ekki
tímaskekkja fyrst og fremst af því
að slíkan mann vantar.
Árni Bergmann segir í grein
sinni, að það sé „næsta auðvelt að
kalla alla pólitíska flokka tíma-
skekkju nú um stundir“. Enginn
flokkur gæti „samræmst kröfum
kjósenda"
Hugum að þessu nánar. Hvaða
mælikvarða höfum við á það
hvaða flokkar samræmast „kröf-
um kjósenda"?
Jú, við höfum kosningar. í
kosningum fella kjósendur dóm
sinn um það hvaða flokkar „sam-
ræmast kröfum þeirra". A-
flokkarnir voru báðir smáflokkar
þýski jafnaðarmannaflokkurinn
nýtur fylgis 41 prósents kjósenda
um þessar mundir, hinn sænski
hlaut 43 prósent í sfðustu kosn-
ingum. Þessir flokkar eru ekki
tímaskekkja, því þeir samræmast
kröfum kjósenda og er þess
„Ekkiþarfyrir, að íslend-
ingar hefðu vissulega not
fyrir stjórnmálamenn á borð
við Oskar Lafontaine, sem
reiðubúnir eru að leggja
nokkuð undir íþví skyni að
brjóta upp ýmis úrelt viðhorf
- en sveipuð helgum baugum
-sem staðið hafa vinstri-
hreyfingumfyrir þrifum. “
í síðustu kosningum og verða
ennþá minni í þeim næstu, ef svo
heldur fram sem horfir, því skoð-
anakannanir gefa alltaf vísbend-
ingu um stefnur og strauma í
þjóðfélaginu, hvort sem mönn-
um.líkar betur eða verr.
Á sama tíma standa sambæri-
legir flokkar erlendis vel. Vestur-
vegna treyst fyrir landsstjóminni;
þeir njóta fylgis.
Fylgið er eini
mælikvarðinn
Ég leyni ekki þeirri skoðun
minni, að ég tel smáflokka á
vinstrivæng tímaskekkjur. í
þjóðfélagi, þar sem lýðræði er
talið heppilegasta form stjórn-
kerfisins, eru ekki til um það
neinir aðrir mælikvarðar en kosn-
ingar hvaða flokkar séu „tíma-
skekkjur" og hverjir ekki. Því
miður virðist það loða við menn á
vinstrivæng stjórnmálanna - og
það auðvitað víðar en á íslandi -
að þeir hafa ekki gert sér þessa
staðreynd ljósa. Menn hafa viljað
nota einhverja aðra mælikvarða
en kjörfylgið á það hvaða flokkar
séu tímaskekkjur og hverjir ekki.
Stundum hafa menn viljað líta á
hlutina í einhverju undarlegu,
hálfrómantísku ljósi, sem varpar
mjög svo villandi birtu á hinn pól-
itíska orrustuvöll. Eins og ég
benti á í Dagblaðinu/Vísi em
ýmsir forsprakkar vestur-þýskra
græningja dæmi um þetta, en þeir
ætla sér (með sín átta prósent at-
kvæða) að breyta þjóðfélaginu í
stjórnarandstöðu en ekki í stjórn.
Annað, enn nærtækara dæmi um
rangt mat á því hvaða flokkar séu
tímaskekkjur og hverjir ekki, er
allur vinstrivængurinn breski,
sem með sundrungu sinni hefur
tryggt öfgasinnuðum íhaldsöflum
nánast öll völd í landinu í áratug,
þrátt fyrir andstöðu mikils meiri-
hluta kjósenda. Einar er við nám
f Vestur-Þýskalandi
Laugardagur 28. janúar 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7