Þjóðviljinn - 28.01.1989, Blaðsíða 13

BÓKIN SEM ÉG ER AÐ LESA
Kona í
rósóttum kjól
P. D. James
Bókin á jólanáttborðinu að
þessu sinni var nýleg spennusaga,
Heltekinn (A Taste for Death)
eftir ensku skáldkonuna P. D.
James, í þýðingu Álfheiðar
Kjartansdóttur. Aðalpersónan er
einsog í nokkrum fyrri bókum
höfundar lögregluforinginn og
ljóðskáldið Adam Dalgliesh, vel
kynntur hérlendis úr sjónvarps-
þáttum. í sögunni er honum ætl-
að að upplýsa mál sem hefst með
því að tvö herfilega útleikin lík
finnast í skrúðhúsi lítillar kirkju í
London, annað af fyrrverandi
ráðherra, hitt af róna. Eftir því
sem ég þekki sögur P. D. James
um Dalgliesh er þessi einna best:
Persónulýsingar eru sumar góð-
ar, og höfundur er djarfari,
gengur nær sér og lesanda en í
fyrri bókunum, þótt hún sé sem
fyrr helst til margorð.
Pað er enginn vafi á því að P.
D. James skrifar í enskri hefð
morðsagna: Morðið er flókin
gáta, sem slunginn lögreglumað-
ur (og lesandinn með honum)
glímir við og leysir. Yfirstéttar-
fjölskylda sem lýtur harðri stjóm
gamallar aðalskerlingar er í
brennidepli sögunnar; auk
þeirrar gömlu hefur hún innan
vébanda sinna heimska dekur-
rófu og siðspilltan iðjuleysingja,
dóttur sem hefur hlaupist að
heiman með geðsúrum bylting-
arsinna, vonsvikna matreiðslu-
konu og bflstjóra sem að sjálf-
sögðu er tryggðatröll. Sem sagt
nóg af morðingjaefnum. Þessu
verður dyggðum prýddur lög-
regluþjónninn að róta í uns lausn
er fundin, þótt honum sé það
auðvitað þvert um geð. Andúð
höfundar á hvers kyns öfgum, og
samúð hennar með svokölluðu
venjulegu fólki, fer hvergi dult.
Það voru Agatha Christie og
Dorothy L. Sayers sem náðu
hvað mestri leikni í ensku morð-
gátunum með verkum sínum á
millistríðsárunum. Og vöktu
fyrirlitningu amerískra höfunda
harðsoðna reyfarans. Raymond
Chandler skrifaði árið 1944 fræga
grein um blóðlaus lík á breskum
bókasöfnum. Hann hrósaði þar
félaga sínum Dashiel Hammett
fyrir að hafa „skilað morðinu aft-
ur til þeirra sem væru vísir til að
fremja það, og þá ekki bara til að
bera lík á borð. Og það með verk-
færum sem eru við höndina, og
ekki með heimasmíðuðum ein-
vígisbyssum, eiturörvum eða
suðrænum fiskum“. En raunsæi
ameríska reyfarans, með einka-
spæjaranum ólofaða sem mældi
grimmar götur stórborgarinnar í
síðum frakka, barðist við glæpa-
menn og siðspillt yfirvöld með
skammbyssu og berum hnefum,
og stundum með kaldhæðnina
eina að vopni, átti líka sín tak-
mörk. Eftir seinna stríð, þegar
glæpaklíkur voru orðnar að
auðhringum sem tileinkuðu sér í
óða önn skelfileg vinnubrögð
skrifstofuborðsins varð Spade/
Marlowe/Bogart einkennilega
utanveltu í sögum sem tóku sig
alvarlega. Enda hefur einkaspæj-
arinn í einni af síðustu skáldsög-
um Chandlers, og jafnframt
þeirri metnaðarmestu (The Long
Goodbye), fengið svolítið af svip-
móti riddarans sjónumhrygga
sem ódauðlegur hefur orðið í
bókmenntasögunni fyrir bardaga
sína við vindmyllur. Hann er full-
trúi horfinna hugsjóna við að-
stæður sem gera þær hlálegar - en
heldur þó jafnan reisn sinni.
Halldór Gu&mundsson
skrifar
P. D. James hefurístað þess að
fylgja slóð ameríska stórborgar-
úlfsins kosið að taka upp þráð
bresku morðsagnanna, reyna að
endurnýja þá hefð einsog hún út-
listaði skemmtilega í fyrirlestri
sem ég heyrði hana flytja fyrir
hálfu öðru ári á bókaþingi í
Gautaborg. Og rétt einsog hjá
amerísku höfundunum á sínum
tíma er endurnýjunin gerð í nafni
raunsæisins. Hún dró ekki úr erf-
iðleikum þess: Það er ekki hægt,
sagði hún, að skrifa jafn auðveld-
lega endi einsog á fjórða áratugn-
um. Allir saman komnir í
stássstofunni, spæjarinn snjalli
reifar málin uns augu manna taka
að opnast, nema sökudólgurinn
þrífur skyndilega skammbyssu,
rýkur á dyr og læsir fólkið inni,
bflvél er ræst, en þá grípur heima-
sætan um munninn til að hálfkæfa
ópið: „Almáttugur, brúin!“; við-
staddir minnast þess að hún
hrundi í óveðrinu kvöldið áður í
kolsvart gilið. Enginn þarf að út-
mála örlög morðingjans, sem
reyndar var sjaldnast garðyrkju-
maður.
Það er ekki lengur hægt að
sviðsetja morðgátu á svo sak-
lausan hátt í okkar morðóða
heimi, sagði skáldkonan. Morð
er í senn svo grimmdarlegt og
hversdagslegt, og fórnarlömbin
saklaust fólk. Auðvitað er
auðveldara að hafa spæjarann
sérvitring og einfara, en það er
bæði erfiðara og trúverðugra að
hafa hann atvinnumann, einsog
Dalgliesh lögregluforingja. Að-
eins með því að sýna slíkt raunsæi
getur glæpasagnahöfundurinn að
hennar dómi gegnt því hlutverki
sínu að hughreysta fólk, án þess
því finnist að verið sé að blekkja
það, sagt sögu um reglu í óreiðu-
veröld, um mannlegt hugrekki og
heiðarleik í heimi fullum af lygi. I
forminu sjálfu felst að allar morð-
gátur verða að eiga lausn, og
lausnin fæst aðeins í krafti mann-
legs hugrekkis og heiðarleika.
Þannig hjálþa morðgátur okkur
til að ná utanum skelfingu ofbeld-
is og dauða.
P. D. James er góðleg eldri
kona, og sjálfsagt hafa fáir í sain-
um vefengt göfugt markmið
hennar þar sem hún stóð við púlt-
ið í rósóttum, svolítið húsmóður-
legum kjól. En morðsagan á sér
aðra hlið, einsog glöggt kom fram
þegar hún fór að lýsa vinnu-
brögðum sínum. Hún sagði að
staðir og myndir kveiktu jafnan
með sér söguefnin. Þannig hefði
hugmyndin að Heltekinn fæðst
þegar hún kom eitt sinn inn í
gamla kirkju. „Þegar ég leit inn í
fagurt skrúðhúsið sá ég alveg
fyrir mér tvö lík á gólfinu, skorin
á háls og ötuð blóði. (Hér gripu
viðstaddir andann á lofti.) Senni-
lega er þetta vegna þess,“ sagði
sú gamla og brosti elskulega, „að
allt frá blautu barnsbeini hef ég
haft sjúklegt ímyndunarafl.“ Og
sennilega er þetta ástæða þess að
við höfum stundum morðsögur á
náttborðinu. Vissulega geta þær
verið huggun harmi gegn í vond-
um heimi. En þær eru líka daður
reglumannsins við óregluna, hins
saklausa við sektina', tækifæri til
að ata hugann blóði en halda
höndunum hreinum. Því hver
hefur ekki frá blautu barnsbeini
haft sjúklegt ímyndunarafl, þeg-
ar grannt er skoðað?
Þorsteinsvaka í Kópavogi
Lista- og menningarráð Kópa-
vogs heldur Þorsteinsvöku, dag-
skrá um Þorstein Valdimarsson
skáld, sunnudaginn 29. janúar
1989., kl. 20.30 í Félagsheimili
Kópavogs að Fannborg 2. Að-
gangur er óskeypis og öllum
heimill meðan húsrúm leyfir.
Helstu dagskrárliðir eru þeir,
að Eysteinn Þorvaldsson bók-
menntafræðingur fjallar um
skáldskap Þorsteins og félagar úr
Leikfélagi Kópavogs flytja sam-
fellda dagskrá úr ljóðum hans og
limrum undir stjórn Guðrúnar Þ.
Stephensen. Einnig verður sung-
in fjölbreytt tónlist við ljóð
skáldsins eftir Þorkel Sigur-
björnsson. Martin Hunger Frið-
riksson, Marianne Meystra og
Jón S. Jónsson. Flytjendur eru
Elísabet Erlingsdóttir við undir-
leik Kristins Gestssonar. Skóla-
kór Kársness undir stjórn Þór-
unnar Björnsdóttur og Samkór
Kópavogs, sem Stefán Guð-
mundsson stjórnar.
Þorsteinn Valdimarsson var
fæddur 31. október 1918 að
Brunahvammi í Vopnafirði, en
lést 7. ágúst 1977, 59 ára að aldri.
Hann var guðfræðingur að
mennt, en stundaði einnig tón-
listarnám bæði hér heima og er-
lendis. Aðalstarf hans var lengs-
taf kennsla við Menntaskólann í
Reykjavík og Stýrimannaskól-
ann, en einnig fékkst hann mikið
við þýðingar á söngtextum og óp-
erum. Eftir hann liggja átta ljóð-
abækur: Villta vor (1942), Hrafn-
amál (1952), Heimhvörf (1957),
Heiðnuvötn (1962), Limrur
(1965), Fiðrildadans (1967),
Yrkjur (1975) og loks Smalavís-
ur, sem kom út í október 1977,
tveimur mánuðum eftir andlát
skáldsins.
Þorsteinn Valdimarsson bjó í
Kópavogi um tveggja áratuga
skeið og setti svip sinn á menn-
ingarlíf bæjarins. Hann hefði
orðið sjötugur síðastliðið haust
og í tilefni af því heldur Lista- og
menningarráð Kópavogs Þor-
steinsvöku til að heiðra minningu
hans.
Námsstyrkur við
Háskólann í lowa
Samkvæmt samningi mi|li Háskóla íslands og
Háskólans í lowa (University of lowa) veitir Há-
skólinn í lowa tveimur íslenskum námsmönnum
styrk til náms við skólann háskólaárið 1989/90.
Annars vegar er um að ræða $1000 styrk til
nemanda í grunnnámi (B. A.-B.S námi). Hins veg-
ar er boðið upp á styrk í formi niðurfellingar á
skólagjöldum. Styrkurinn er ætlaður nemanda
hvort heldur er á grunn- eða framhaldsstigi náms
en skilyrði er að styrkþegi hafi stundað nám við
Háskóla íslands og greiði þangað árlegt skrán-
ingargjald.
Umsóknareyðublöð fást á skrifstofu háskólans
og skal umsóknum skilað þangað í síðasta lagi
13. mars nk.
Háskóli íslands
Leiðbeiningar
við framtalsgerð
Verkakvennafélagið Framsókn gefur félags-
mönnum sínum kost á leiðbeiningu við gerð
skattaframtala. Þær sem hafa hug á þessari
þjónustu eru beðnar um að hafa samband við
skrifstofu Framsóknar og láta skrá sig til viðtals
eigi síðar en 3. febrúar nk. í síma 688930. Ekki er
unnt að taka við viðtalsbeiðnum eftir þann tíma.
Verkakvennafélagið Framsókn
SH
'I' Frá Borgarskipulagi Reykjavíkur
Árbær - Selás
Framfarafélag Árbæjar- og Seláshverfa ásamt
Borgarskipulagi og stjórn sorpeyðingar, boða til
sameiginlegs kynningarfundar um skipulagsmál
hverfanna í Árseli nk. mánudag 30. jan. kl. 20.30.
Útboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar fyrir hönd
Byggingadeildar Borgarverkfræðings, óskar eftir
tilboðum í ýmiskonar málninqarvinnu innanhúss
á:
A. Leiguíbúðum í fjölbýlishúsum hjá Reykja-
víkurborg.
B. íbúðum aldraðra hjá Reykjavíkurborg.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri að
Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík gegn kr. 5000 skila-
tryggingu fyrir hvort verkið fyrir sig. Tilboðin
verða opnuð á sama stað sem hér segir: Leigu-
íbúðir í fjölbýlishúsum, miðvikudaginn 8. febrúar
kl. 11. íbúðir aldraðra, miðvikudaginn 8. febrúar
kl. 14.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 25800
Útboð
Innkaupastofnun Reykjavíkurborgar fyrir hönd
Hitaveitu Reykjavíkur óskar eftir tilboðum í raka-
varnarklæðningu utan um einangrun á Nesja-
vallaæð.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri að
Fríkirkjuvegi 3, Reykjavík. Tilboðin verða opnuð
á sama stað fimmtudaginn 2. mars 1989 kl. 11.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVÍKU 'BORGAR
Fríkirkjuvegi 3 - Sími 2580C
Laugardagur 28. janúar 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 13