Þjóðviljinn - 02.02.1989, Blaðsíða 5
SJAVARUTVEGSBLAÐ
Dr. Grímur Valdimarssonforstjóri
Rannsóknastofnunarfiskiðnaðarins
Geislun
fiskafurða
Tilraunir hafa staðið yfir í áratugi með geislun á
matvœlum. Unnt að beita henni áferskar eðafrystar
afurðir sem búið er aðpakka. Með geislun má auka
geymsluþol flaka af2ja daga ísuðum þorski úr 8 í 22
daga
Út um allan heim hafa vís-
indamenn reynt að finna leiðir
til að auka á geymsluþoi fisk-
afurða með ýmsum öðrum
hætti en hefðbundinni fryst-
ingu. Hér á landi varð uppi fót-
ur og fit þegar þær fréttir bár-
ust frá Noregi að þar hefðu
vísindamönnum tekist að
lengja geymsluþol fisks í allt
að 8 - 10 vikur. Þegar nánar
var að gáð kom í Ijós að við-
komandi geymsluaðferð mið-
ast við hitaðan fisk en ekki
ferskan.
Þetta varð til þess að menn
fóru að huga að þeim aðferð-
um sem uppi eru við að auka
á heymsluþol fiskafurða og
kom þá á daginn að í áratugi
hafa vísindamenn verið að
reyna að lengja geymslutím-
ann með geislun. Til að fá
nánari vitneskju um hvað hér
er á ferðinni leitaði Sjávarút-
vegsblaðið til dr. Grims Vald-
imarssonar forstjóra RF.
Hann skrifaði fyrir 4 árum
grein í RF - tíðindi um geislun
fiskafurða 1 .tbl. mars 1985 og
veitti góðfúslega leyfi fyrir birt-
ingu greinar sinnar og fer hún
hér á eftir. Vonandi upplýsir
hún menn um hvað hér er á
ferðinnni enda snertir málið
okkur íslendinga sem höfum
svo til allt okkar lífsviðurværi
af sölu sjávarafurða. Millifyrir-
sagnir eru Sjávarútvegs-
blaðsins.
Áratuga tilraunir
Margt bendir til þess að á næst-
unni muni mörg lönd heimila
geislun á matvælum til að auka á
geymsluþol þeirra eða til að eyða
sýklum og skordýrum.
f liðlega 30 ár hafa verið gerðar
umfangsmiklar tilraunir víða um
heim með geislun á matvælum.
Einkum hafa verið notaðir
gammageislar í þessu skyni, en
þeir myndast við klofnun á geisla-
virku Cobolti (60 Co) og Cesium
(137 Ce). Þessir geislar smjúga
álíka vel í gegnum efni og
Röntgengeislar, en eru orku-
meiri. Með 2-6 Mrad (megarad)
styrkleika má dauðhreinsa mat-
væli með svipuðum árangri og
niðursuðu. Svo mikil geislun
veldur hins vegar óæskilegum
breytingum á lykt, bragði og lit.
Geislun á bilinu 0,1 til 1,0 Mrad
drepur hins vegar stóran hlut
þeirra örvera sem valda skemmd-
um auk þess sem flestum sýklum
er eytt.
Kostir og ókostir
Kostirnir við geislun eru marg-
ir. Aðferðin er mjög fljótvirk,
notar litla orku miðið við td. ger-
ilsneyðingu með hitun, og unnt er
að beita henni á ferskar eða fryst-
ar afurðir sem búið er að pakka.
Með geislun væri hægt að
bjarga miklum matvælum frá
skemmdum, en sérfræðingar
Dr. Grímur
áætla að allt að þriðjungur
matvælaframleiðslu heimsins
skemmist við vinnslu og geymslu.
,Ókostirnir eru hins vegar nokkr-
ir. Tækin sem til þarf eru dýr og
vandmeðfarin, engin aðferð er til
að sanna að matvæli hafi verið
geisluð, hvað þá að mæla magn
geislunarinnar sem notuð var og
talið er að of mikil geislun geti
orsakað myndun óheilnæmra
efnasambanda í matnum. Þá hef-
ur verið talið hugsanlegt, að þeg-
ar geislun í litlum skömmtum er
beitt þá geti harðgerir matar-
eitrunarsýklar, einkum Clostridi-
um botulinum, lifað af og haft
meiri möguleika á að vaxa eftir
að flestir rotnunargerlar eru
dauðir.
Geislun
í tilraunaskyni
Árið 1981 var birt skýrsla Al-
þjóða heilbrigðismálastofnunar-
innar (WHO) um geislun á mat-
vælum, en í henni er lagt mat á
þau ógrynni rannsóknagagna
sem fyrir liggja um þetta efni. í
skýrslunni er lagt til að heimilt
verði að geisla öll matvæli með 1
Mrad styrk. Nú þegar hafa Hol-
lendingar riðið á vaðið og heimil-
að geislun á matvælum upp að
þessu marki. Samkvæmt grein í
tímaritinu Seafood International
(febr. 1986) hafa ýmis önnur Evr-
ópulönd leyft geislun vissra mat-
væla í tilraunaskyni og því er
haldið fram, að þess verði ekki
langt að bíða að geislun matvæla
verði leyfð í Bretlandi.
í Bandaríkjunum hefur um
nokkurt skeið verið leyft að
geisla krydd og nú er Matvæla- og
lyfjaeftirlitið (FDA) þar í landi
að íhuga hvort leyfa beri geislun á
kjöti, fiski, grænmeti og ávöxt-
um. Arið 1984 gaf stofnunin út þá
yfirlýsingu, að hæfileg geislun
minnkaði ekki næringargildi mat-
væla. Hvað öryggi varðar, þá er
haft í huga að með geislun væri
unnt að minnka verulega noktun
rotvarnarefna í matvæli en sum
þeirra eru talin geta valdið
heilsutjóni.
Geislun fisks
Fiskur er tiltölulega við-
kvæmur fyrir geislun og almennt
er talið að meiri en 0,3 Mrad
geislun valdi á honum bragð-
breytingum. Feitfiskur er sérlega
viðkvæmur þar sem geislunin
örvar þráamyndun. Þrátt fyrir
þetta er unnt að auka verulega
geymsluþol á fiski með 0,3 Mrad
geislun, sbr. töflu 1.
Tafla 1. Geymsluþol á þorskflökum
geisluðum með 0.3 Mrad styrk,
geymd við 3.3°C
Geymslutími
í ís fyrir Geymsluþol við 3.3 °C
pökkun
(dagar) Ekki geisluð Geisluð
2
4
6
8
10
12
14
22
17
11
6
0
0
0
Á töflunni sést að með geislun
má auka geymsluþol flaka af
tveggja daga ísuðum þorski úr 8 í
22 daga. Eins og vænta má verða
áhrif geislunarinnar því meiri
sem fiskurinn er ferskari þegar
hann er tekinn til vinnslu. Til-
raunir með geislun annarra fisk-
afurða sýna, að ná má 4 vikna
geymsluþoli á rækju og 3 - 4 vikna
á ýsu og karfaflökum, en þá er
miðað við 0,6 gráður á Celsíus
kæligeymslu.
Árið 1968 - 1969 voru gerðar
tilraunir með geislun á humri,
rækju og þorskflökum á Rann-
sóknastofnun fiskiðnaðarins. Að
þeim stóðu dr. Björn Dagbjarts-
son og Guðlaugur Hannesson, en
til þeirra nutu þeir styrks frá Al-
þjóða kjarnorkumálastofnun-
inni. Niðurstöðurnar sýndu að ná
mætti verulegri geymsluþols-
aukningu með 0,2 Mrad geislun
og geymslu við 0-1 gráðu á Celsí-
us. Þannig geymdust þorskflök í
19 - 24 daga og humar í 6 vikur.
Veltur allt
á neytendum
Þótt þannig líti út fyrir að
geislun geti tæknilega séð orðið
vænlegur kostur til að lengja
geymsluþol á ferskum matvæl-
um, þá er eftir að sjá hver við-
brögð neytenda verða. Hug-
myndin um að geisla matvæli set-
ur óhug að mörgum og virðast
sumir halda að geisluð matvæli
hljóti að vera geislavirk. Rann-
sóknir benda til þess að geisluð
matvæli skaði ekki heilsu manna
en framtíð þessarar rotvarnarað-
ferðar mun eflaust ráðast af því
hvort vísindamönnum takist að
sannfæra almenning um að svo
sé.
Heimildir:
1. Anon (1986). Gearing up for a
force. Seafood International,
febr. 1986, 22 - 25. 2. Guðlaugur
Hanncsson og Björn Dagbjarts-
son (1971). Radurization of scam-
pi, shrimp and cod. Internationa)
Atomic Energy Agency, Vienna:
STI/DOC/10/124. 3. Guðmundur
Guðmundsson (1980). Geislun
sem rotvarnaraðferð. Nemenda-
ritgerð í matvælafræði við Há-
skóla Islands, bls. 15.
Boðgreiðslur V/SA
- reglúbundnum greiðslum
komid í fastan farveg
Greiðslur færðar með tölvuboðum:
* áskriftargjöld blaða og tímarita
* afnotagjöld útvarps og sjónvarps
* rafmagnsreikningar
* endurnýjun happdrættismiða
Boðgreiðslur VISA spara tíma, fé
og fyrirhöfn. Skilvísar tryggar greiðslur
þrátt fyrir annir eða fjarvistir, draga úr
amstri, bið og umstangi, ónæði heima
fyrir og létta blaðberum störf.
Aðeins eitt símtal og málið er leyst:
Morgunblaðið © 69 11 40 Stöð 2 S 67 37 77
Ríkisútvarpið S 68 59 00 Das S 1 77 57
Rafmagnsveita Reykjavíkur S 68 62 22
LATTU
BOÐGREIÐSLUR VISA
GREIÐA GÖTU ÞÍNA!
VISA ÍSLAND
BOÐBERI NYRRA TIMA I GREIÐSLUMIÐLUN