Þjóðviljinn - 04.02.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Suður-Ameríka
og Sámur frændi
1 Nýju helgarblaöi í gær var talaö við tvö ungmenni sem
nýkomin eru frá Suður-Ameríku. Þau segja farir fólks-
ins ekki sléttar í Colombíu, einu af leppríkjum Banda-
ríkjanna í álfunni:
„Við vorum lengi nýlenda," segir Cheo Cruz frá Col-
ombíu, „og erum það í rauninni ennþá, því arður af
öllum okkar auði rennur til Bandaríkjanna."
Mönnum hefur lengi verið Ijóst að Bandaríkin nota
löndin í Suður-Ameríku eins og sitt eigið forðabúr, það-
an má fá ómældan auð í framleiðslu, ávexti jarðarinnar
af öllu tagi, gull og aðra góðmálma, og svo gróðurinn.
En þrátt fyrir auðinn hefur skipting hans verið ójöfn allt
frá tímum nýlenduherranna; lengi áttu fáeinar ættir allt
land og afurðir þess, nú hefur hvort tveggja víða komist
í eigu fjölþjóðahringa með miðstöðvar í Bandaríkjun-
um. Afleiðingin er þó svipuð, fáeinir einstaklingar vaða í
peningum en allur fjöldinn býr við sárustu fátækt, and-
lega jafnt sem líkamlega.
Þessi fátækt og eymd er mynduð í bak og fyrir og
sýnd í sjónvörpum heimsins þangað til fólk fer að gráta
og sendir peninga í góðgerðarsjóði, sem síðan eru
alltof oft tæmdir í vasa þeirra sem nógan auðinn eiga
fyrir. Alltof oft greiðir þetta fé velviljaðra mannvina sukk
og óreiðu spilltrar yfirstéttar en kemst ekki þangað sem
myndavélarnar sýndu okkur ólæs, þrælkuð börn með
óhugnanleg merki vannæringar á litlum kroppum.
Sama er með lánin sem þessum ríkjum eru veitt. Þau
greiða vexti af þeim, eins og við þekkjum, svo háa að
fjármagnsstreymið til baka, til iðnríkjanna sem lána féð,
verður í raun miklu meira en streymið inn í löndin.
Kúgun getur tekið á sig margbreytilegt form, hún
getur til dæmis verið í mynd viðskiptakjara sem enda-
laust eru valdalitlu ríki svo óhagstæð að einmitt varan
sem það framleiðir er ódýr, verðinu er haldið niðri, en
vörur sem það þarf að flytja inn eru á miklu hærra verði.
Þetta gerir alla félagslega uppbyggingu erfiða og á-
standið breytist aðeins til hins verra.
Þegar alþýða þessara þjóða gerir uppreisn gegn
hörmulegum kjörum sínum, sem alltof sjaldan gerist,
langþreytt á því að sjá á eftir gæðum lands síns til þeirra
sem nóg eiga fyrir, bæði í eigin landi og grannlandinu
stóra í norðri, þá er það venja þeirra sem samúð hafa
með auði og valdsmönnum að kenna um stórveldapóli-
tík, leita að ástæðunni fyrir byltingunni út fyrir landstein-
ana, í stað þess að skoða aðstæðurnar heima fyrir sem
hrópa á breytingu.
Morgunblaðið nýr Sandinistum í Nicaragua um nasir
að þeir séu undir hæl Sovétríkjanna og Kúbu og þess
vegna sé sjálfsagt fyrir Bandaríkin að hegna þeim
grimmilega fyrir að steypa harðstjóranum.
Nicaragua er lítið land, álíka stórt og meðalfylki í
Bandaríkjunum, það er dýrt eins og dæmin sanna fyrir
svoleiðis smáríki að standa í vopnaðri styrjöld við
mesta herveldi heimsins. En það væri sannarlega
skref afturábak ef fólkið í Nicaragua gæfist upp núna,
segði bara gerið þið svo vel við Bandaríkin, hirðið allan
auð okkar og sæmd ef þið bara hættið að refsa okkur
fyrir að vilja vera sjálfstæð og nýta auðlindir okkar í
eigin þágu.
Ekkert vilja Sandinistar fremur en lifa í friði við
granna sína, líka Sám frænda. Fyrr en eðlileg samskipti
komast á þar á milli getur fólkið í Nicaragua ekki snúið
sér af krafti að uppbyggingarstarfi.
SA
KLIPPT OG SKORIÐ
Harðstjórn
hárra talna
f fjölmiðlaheiminum ræður
harðstjórn hinna háu talna. Eftir
ýmsum leiðum smýgur sú hjátrú
inn í menn að sjónvarpsþáttur
sem t.d. 40% mögulegra áhorf-
enda sjá hljóti að vera helmingi
betri en sá sem 20 % horfa á og
líklega eigi þáttur sem nær tíu
prósent „áhorfí" engan rétt á sér.
Eitthvað svipað verður ofan á
þegar menn ræða um upplög
blaða og tímarita.
Nú vita ailir sem hugsa sig um
andartak að þetta er rangt. Út-
breiðsla, vinsældir, segja ekki
nema fátt eitt um gæði. Samt sem
áður eru það tölurnar háu sem
ráða mati manna á fjölmiðlum,
jafnvel þeim virðulega fjölmiðli
sem bókin er. Það sem hefur orð-
ið ofan á í þessum efnum er eins
konar blanda af viðhorfum
auglýsenda ( ég auglýsi þar sem
flestir sjá auglýsinguna) og svo
jafnaðarstefnu á villigötum: „það
sem fólkið vill“ það er best.
Og það kemur svo í hlut lista-
manna, menningarvita og rót-
tækra fýlupoka að kvarta yfir
þessu ástandi. Og enginn gefur
þeim kvörtunum sérstakan
gaum: mennirnir eru bara að
leika sitt hlutverk,rétteinsogég
leik mitt. Bandaríski rithöfund-
urinn Norman Mailersegir í ný,
legu við tali á þessa leið um „hlut-
verk rit höfunda" á vorum dög-
um:
„Við erum kór sem situr til
hliðar og kvartar.“
Hefur svo hver nokkuð að iðja.
Ritskoðunin
lymska
Mailer segir reyndar fleira í
þessu viðtali. Til dæmis þetta hér:
„Þeim mun fleiri sem hlusta á
mann í Bandaríkjunum, þeim
mun minna er hægt að segja. Með
öðrum orðum: ef ég skrifa grein
fyrir 50 miljónir lesenda, þá segi
ég þeim fimmtíu sinnum minna
en ef ég væri að skrifa fyrir fimm
þúsund lesendur... Ef ég skrifa
grein fyrir mjög útbreitt tímarit
þá veit ég ósköp vel hvað ég ekki
má segja.“
Mailer víkur hér að þeirri rit-
skoðun sem erfiðast er að henda
reiður á, vegna þess að hún er
ekki rekin af ríkinu og hún bann-
ar ekkert með reglugerð. En það
er ritskoðun markaðarins, sem
snýst upp í sjálfsritskoðun: þú ert
að skrifa fyrir svo marga, að þú
mátt ekki leyfa þér sérvisku í stíl,
í hugsun, þú mátt engan móðga
(og síst útbreidd viðhorf), ef þú
ferð inn á erfið mál, þá tekurðu
úr þeim broddinn með því að
snúa öllu upp í eitthvað „létt og
skemmtilegt".
Karlatími
og kvenna
Alltaf öðru hvoru læðast inn í
umræðuna hugtök og skil-
greiningar sem virðast í fljótu
bragði hlaðin einhverjum nýjum
og þörfum sannleika. En reynast
ansi tómleg þegar nær er komið.
Hér skal nefna dæmi af glósu
sem upp hefur komið í umræðu
um kvennamenningu. Þar ber
tölvert á því að talað er um karla-
skilning á tíma - hjá þeim er tím-
inn lína, framvinda, en hjá kon-
um liggur tíminn í hring. Og það
fylgir með að kvennaskilningur-
inn sé eiginlega betri vegna þess
að hann endurspegli hringrás
náttúrunnar.
Til dæmis að taka segir kvenrit-
dómari í umsögn um ævisögu
karls nú fyrir jólin ( Ragnhildur
Richter í Pressunni):
„Þótt nokkur hliðarstökk séu
tekin í báðar áttir frá þeirri tíma-
röð, eftir því sem ástæða er til, er
sagan því hefðbundin að bygg-
ingu og skynjun höfunda á lífs-
hlaupinu og tímanum hinn
karlmannlegi og línulegi skilning-
ur, þar sem eitt skeið tekur við af
öðru í einhvers konar rökréttri
röð.“
Manni sýnist slík athugasemd
bæði skrýtin og óþörf. Skrýtin
vegna þess blátt áfram að í lífi
manna tekur eitt skeið við af
öðru, einn atburður gerist á eftir
öðrum (og eins víst að sá sem á
undan fór hafí sitt að segja um
þann sem á eftir gerðist), hvert ár
sem líður skilar manni ekki á
sama punkt og við stóðum á í
fyrravor. Þetta er allt svo sjálf-
sagt að maður verður kindarlegur
í framan við að segja það. Vitan-
lega er hægt að segja sögu og þá
ævisögu með öðrum hætti. Það
gerir til dæmis Ingmar Bergman
kvikmyndameistari í sjálfsævi-
sögu sinni, Töfralampanum, þar
sem hann vindur sér fram og aftur
um tímann af mikilli fimi. En það
er erfitt að sjá eitthvert fráhvarf
frá karlamenningu í slíku athæfi,
eitthvað kvenlegt - og ekki kem-
ur það heldur neitt við kynskipt-
ingu að rómantísk skáld og síðar
módernistar leyfðu sér fjörlegan
leikaraskap með tímann. Og ef
svonefndar frumstæðar þjóðir
hugsa meir í ársins hring en í línu,
þá kemur það heldur ekki við
körlum eða konum, heldur fyrst
og fremst því, að þeir „frum-
stæðu“ eiga eftir að koma sér upp
þeirri ritlist, sem meðal annars
geymir liðinn tíma og festir á
hann ártöl.
Paradísarheimt
Menn trúa því sem þeir fínna
þörf hjá sér að trúa. Gott dæmi
um þetta eru hugmyndir manna
um Paradís, um eilífðarsæluna,
síbreytilegar eftir tímaskeiðum
og andlegu ásigkomulagi þjóð-
anna.
Norrænir menn til forna ku
hafa viljað drekka dag hvern í
eilífðinni með tilheyrandi
slagsmálum. Áhangendur Mú-
hameðs voru á sínu útþenslu-
skeiði reknir áfram með fögrum
fyrirheitum um mikið meyjaval
hinummegin grafar. Á sultaröld-
um hlökkuðu menn til mikillar
veislu í Himnaríki: „kláravín,
feiti og mergur með mun þar til
rétta veitt“.
Og nú er komin ný skilgreining
á Paradís, sem er mjög í anda
tímans: jarðtengd og vaxtabund-
in stendur hún djúpum rótum í
einlægustu neysludraumum
mannsins. Það var Happdrætti
Háskólans sem fann þá Paradís,
sem engin þörf er að fresta fram
yfir grafarbakkann. Hún hefur
verið máluð á strætisvagna og er á
þessa leið:
„300 þúsund krónur á mánuði
til æviloka. Skattfrjálst.“
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6*108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Utgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MöröurÁrnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fréttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrirblaðamenn:DagurÞorleifsson, ElíasMar (pr.), Elísabet
Brekkan, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttirjfpr.), Jim
Smart (Ijósm.), KristóferSvavarsson, Magnús H. Gíslason.ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (umsjm. Nýs
Helgarblaðs), Sævar Guðbjörnsson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif8tofu8tjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Wfgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumula 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt Helgarblað: 100 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
4 SlÐA — ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 4. febrúar 1989