Þjóðviljinn - 17.02.1989, Blaðsíða 4

A BEININU
Telur þú að sú þróun sem nú á
sér stað í Evrópu með opnun sam-
eiginlegs markaðs innan EB sé já-
kvæð eða neikvæð út frá sjónar-
miðum smáþjóða eins og okkar
íslendinga?
„Hún er tvímælalaust jákvæð,
það hlýtur hún að vera. Hún
skapar nýja möguleika fyrir okk-
ur, þótt hún skapi líka vandamál.
Öll sú samræming og stöðlun sem
á sér stað er til hagsbóta fyrir alla
viðskiptaaðila þeirra ríkja sem
þarna eiga hlut að máli.“
Hefur ríkisstjórnin mótað á-
kveðna stefnu um hvernig íslend-
ingar eigi að bregðast við?
„Já, það má segja það. Stóra
stefnan, þ.e.a.s. hin pólitíska
stefna gagnvart þessu bandalagi,
er enn í mótun og það er sérstök
þingnefnd sem vinnur að því að,
móta tillögur þar að lútandi. En á
stjórnsýslusviðinu er vinna í
gangi fyrir forgöngu utanríkis-
ráðuneytisins sem hefur aðallega
með þessi mál að gera í dag. Það
hefur verið stofnuð samstarfs-
nefnd allra ráðuneyta þar sem
farið er yfir þessi mál, þessi 279
svið sem á að samræma, og menn
hittast reglulega og deila niður
verkefnum. Það sem að veldur
því við erum þarna með er að það
hefur verið ákveðið á vettvangi
EFTA, fyrst og fremst á fundi í
Tampere í júní í fyrra þar sem
Steingrímur Hermannsson, þá-
verandi utanríkisráðherra, mætti
fyrir íslands hönd, að fara í við-
ræður við EB um fríverslun með
þjónustu. Þar í flokki eru pening-
amál, bankamál og vátryggingar
efst á baugi. Framvinda málsins
verður síðan rædd á leiðtoga-
fundi EFTA-ríkjanna sem hald-
inn verður nú í mars í Osló. Þang-
að fer Steingrímur Hermannsson
forsætisráðherra sem fulitrúi
okkar.“
Verða samningar okkar við EB
tvíhliða eða ganga þeir í gegnum
EFTA?
„Þeir verða fyrst og fremst í
gegnum EFTA. Við verðum að
athuga að við vigtum ekkert einir
sér. Samtals eru EFTA-ríkin um
10% af mannfjölda EB-ríkjanna,
en EFTA er hins vegar stærsti
einstaki viðskiptaaðili EB. Þann-
ig að við höfum nokkra sérstöðu
ef við stöndum saman. En við
náum afskaplega litlu fram einir
sér. Menn tala stundum um hvort
við eigum að ganga inn í EB og er
þá gengið út frá að EB sé eitthvað
gírugt að taka okkur með sem að-
ila, það er ég alls ekki viss um.“
En nú hafa sum EFTA-ríkin,
sem áhuga hafa á inngöngu í EB,
lent í vandræðum vegna hlutleys-
isskuldbindinga sinna, sbr.
Austurríki.“
„Það er alls ekkert leyst mál.
Austurrískir stjórnmálamenn
hafa í dag áhuga á aðild að EB, en
þar koma hlutleysisskuldbinding-
ar til. Þeir geta ekki gerst aðilar
án þess að stórveldin leggi bless-
un sína yfir þá ákvörðun. Frá því
var gengið í samningum eftir
seinni heimsstyrjöld að Austurr-
íki skyldi ekki tilheyra neinu
„stórveldi", nema með samþykki
Sovétmanna og annarra aðila.“
Það er sem sagt litið á EB sem
einhvers konar heildstætt „stór-
veldi“ séð út frá pólitískum
stöðlum?
„Menn horfa auðvitað fram á
þróun EB og þá til lengri tíma.
Það er ekki reiknað með því að
Bandaríkin muni um aldur og ævi
hafa á hendi hervarnir í Evrópu."
A það hefur verið bent að
EFTA-löndin þurfi að samræma
sín lög og reglugerðir á ýmsum
sviðum í takt við EB. Eru uppi
áform um að breyta íslenskri lög-
gjöf, t.d. á sviði skattamála, til
samræmis við það sem nú er að
gerast innan EB?
„Það hlýtur að koma inn í
þetta. Það er reyndar ekki bein
pressa á okkur að öðru leyti en
því að ef við búum okkar fyrir-
tækjum ekki sambærilegt um-
hverfi við það sem keppinautarn-
ir búa við á þessum opna frjálsa
markaði, þá verðum við undir.
Ég hef stundum vitnað í það, að
þegar búið er að afnema allar
hömlur á milli landa, þá erum við
í hættu sem er nokkuð sambæri-
leg við það ástand sem skapaðist
á Húsavík þegar kominn var mal-
bikaður vegur til Akureyrar. Þá
varð auðvelt fyrir Húsvíkinga að
sækja til Akureyrar verslun og
þjónustu og neytendur á Húsavík
voru ánægðir. En það kom sára-
lítið til baka frá Akureyri.
Ásóknin varð aðeins aðra
leiðina. Það er hættan hjá okkur,
að ef við treystum ekki okkar
fyrirtækjum og höfum svipað
vöruúrval og þjónustu og helst
betri, þá verður umferðin frá
okkur til Evrópu, ekki öfugt.
Tökum bankaþjónustuna sem
dæmi; ef við styrkjum ekki okkar
banka og höfum þá í færri og
stærri og hagkvæmari einingum,
þá eigum við á hættu að hingað
komi erlendir bankar sem hirði
bestu viðskiptin en skilji íslensku
bankana eftir með erfiðleikana.
Það er því lífsskilyrði fyrir ís-
lenska banka að endurskipu-
leggja sig því það stefnir allt í að
hér verði orðin fríverslun fyrir
banka innan nokkurra ára. Sama
gildir fyrir vátryggingar og fleiri
svið.“
Nánar varðandi söluskattinn.
Eb stefnir að því að samræma
söluskattsprósentu á bilinu 16-
20%, en hér er söluskattur 25%.
Hvernig mun ríkið bregðast við
og hvernig mætir það þessu tekju-
tapi ef það neyðist til að sam-
ræma söluskattsstig hér við EB?
„Við erum ekki alveg í sömu
stöðu og EB-ríkin, því við búum
á eyju og fólk ekur ekki yfir
landamærin daglega til að versla.
En auðvitað sjáum við þetta t.d. í
svokölluðum Glasgow-ferðum.
Við verðum eflaust í framtíðinni
að að færa skattheimtuna meira
yfir á beina skatta frá óbeinum til
að forðast þessar lestarferðir til
annarra landa. í dag erum við
með hátt skatthlutfall í óbeinum
sköttum þannig að þessu þarf að
breyta, en það þarf kannski ekki
að gerast strax á morgun.“
A það hefur verið bent að ís-
lendingar hafi þrennt upp á að
bjóða í samningum við EB, fisk-
veiðiréttindi, fallvötn og öryggis-
hagsmuni. Verða þessi atriði not-
uð sem skiptimynt í samningum
við EB?
„Ég get nú ekki svarað því. Við
leggjum aðaláherslu á að okkar
vöruútflutningur er lítill og þjón-
ustuútflutningur verður væntan-
lega ekki mikill að vöxtum og
hvað er það þá sem við höfum að
selja? Það eru fiskafurðir og við
leggjum auðvitað áherslu á að frí-
verslun með fiskafurðir verði sett
á sama bás og innflutningur okk-
ar á vörum og þjónustu. Vandinn
er að fiskur er flokkaður með
landbúnaðarafurðum í EB og því
lendum við inni í hinni flóknu
landbúnaðarstefnu þess. Fyrsta
stigið er að koma á fríverslun
með fisk innan EFTA, þannig
viljum við vinna að því að fiskur
verði fríverslunarvara innan EB.
EB hefur reyndar alltaf sagt að
ef við ætlum að komast inn með
fiskinn þá vilji þeir fá að veiða í
íslenskri landhelgi, en við höfum
jafnharðan svarað þeirri mála-
leitan neitandi. En við getum sagt
við Evrópubandalagið; við kaup-
um í dag vörur fyrir 2500 banda-
ríkjadali á hvert mannsbarn í
landinu; ef að þið ætlið að hafa
samsvarandi viðskipti við okkur,
þá verðið þið að kaupa fisk. EB
þarf á þessum fiski að halda, en
þeir geta lagt á hann tolla og þar
með dregið úr lífskjörum fólks
hér.“
Ljóst er að mikil breyting verð-
ur á fiskmörkuðum í Evrópu með
opna markaðnum. Þá verður
ekki lengur um „Þýskalands-
markað“ eða „Bretlandsmark-
að“ að ræða, heldur einn Evrópu-
markað. Hvaða áhrif mun þetta
hafa á fiskútflutning okkar?
Erum við í stakk búin til þess að
starfa á þessum stóra markaði á
eigin fótum, eða verður unnið í
samstarfl við stærri erlend sölu-
fyrirtæki?
„Ég held að við höldum áfram
að líta á þetta sem „fiskmarkað-
inn í Hull“, eða „fiskmarkaðinn í
Bremerhaven“ og lítum ekki sér-
staklega á hvaða löndum þeir
þjóni. Við verðum auðvitað að
standa okkur í því að koma upp
sölukeðjum, kaupa okkur inn í
þær eða stofna þær þar sem þær
vantar, þetta eru menn að gera.
Við höfum kannski ekki nýtt
okkur nægilega þá möguleika
sem sköpuðust með EFTAsamn-
ingunum á sínum tíma og síðan
fríverslunarsamningi EB. Menn
verða að horfa út á við og t.d.
læra þau tungumál sem töluð eru
í Evrópu, enska dugar skammt í
því sambandi.“
En hefur þú trú á að Evrópa
1992 hafl breyst mikið frá því í
dag?
„Já, það verður veruleg
breyting. Það verður ekki öðru-
vísi að selja vörur milli Bretlands
og Hollands en er í dag að selja
vöru milli Reykjavíkur og
Blöndóss. Það gjörbreytir hugs-
unarhætti manna á margan hátt
og viðskiptum. Sumir munu
græða á þessu og aðrir tapa.
Stærri markaður hlýtur að kalla á
stærri fyrirtæki og að því leytinu
má kalla þetta breytingu stór-
fyrirtækjanna. Verkalýðshreyf-
ingin sér hins vegar ljósa punkta í
þessu líka, aukinn hagvöxt og
bætt lífskjör, verkalýðsfélög sem
nái yfir landamæri og jöfnun
lífskjara í Evrópu, þannig að eftir
nokkur ár verði lífskjör í Portúgal
svipuð lífskjörum í Danmörku.
En það verða ekki allir sem hagn-
ast á þessu og sviptingar verða
víða miklar. En á mörgum svið-
um eru þa-t óumflýjanlegar,"
sagði Björn Friðfinnson.
phh
Þróunin jákvæð
Markmið Evrópubandalagsins um
sameiginlegan markað þeirra tólf
landa sem eru aðilar að EB fyrir árslok
1992 er mál málanna í Evrópu. Sam-
ræming og einföldun á lögum og reglu-
gerðum snertir ekki aðeins ef na-
hagsmál, heldur menningarmál og
stjórnmál. Spurningarnar eru óteljandi
en eitt er víst að þessi stórkostlega
breyting verður óafturkræf og hún á
eftir að haf a áhrif á okkur íslendinga í
flestu tilliti. Björn Friðfinnsson, ný-
bakaður ráðuneytisstjóri viðskipta-
ráðuneytisins, hefur kynnt sér málefni
að undanförnu. Hann er á beininu.
4 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 17. febrúar 1989