Þjóðviljinn - 17.02.1989, Blaðsíða 29

GESTUR
GUÐMUNDSSON
MEÐGESTS AUGUM
Tæknihyggja gegn gömlum forskriftum
Það virðist vera lögmál að
stjórnmálaflokkar eru aldrei
starfræktir lengi án þess að innan
þeirra myndist mismunandi arm-
ar sem takast á um stefnu og völd.
Oft takast þar á mismunandi
hagsmunahópar, en þó er yfirleitt
í orði kveðnu deilt um stefnuna,
og gildir þar sú regla að því ótví-
ræðari og róttækari sem boð-
skapur flokksins er, þeim mun
meiri líkur eru á skoðanaágrein-
ingi og myndun ólíkra arma.
Gott dæmi úr nýrri sögu er
hreyfing maóista a fslandi. Fylg-
ismenn marxismans-leninismans
hér á landi urðu aldrei margir, en
þeim tókst ekki einungis að
skipta sér í tvenn samtök, heldur
mynduðust armar innan beggja
samtaka, og úr því urðu brott-
rekstrar, klofningur og myndun
nýrra og skammlífra samtaka um
enn aðra útgáfu af hinni réttu
línu.
íslenskum maóistum tókst
ekki að sameinast fyrr en hreyf-
ing þeirra var í andarslitrunum og
ótal skoðanahópar höfðu flæmst
þaðan á brott fyrir villutrú. Ein-
hvern veginn dettur mér dæmi
þeirra í hug, þegar menn tala nú
um sameiningu Alþýðuflokks og
Alþýðubandalags; ætli þessar
tvær greinar af sama meiði beri
gæfu til að sameinast fyrr en þær
hafa visnað og eru hættar að bera
lauf?
Ekki hefur vantað armaskipt-
inguna og klofninginn í sögu A-
flokkanna fremur en hjá maóist-
um. Sagan greinir svo frá að Al-
þýðuflokkurinn hafi þrisvar sinn-
um misst stóran vinstri arm úr
flokknum auk minni kvarnana.
Þótt flokksforystan hafi fegin
viljað ganga einhent til samninga
við stéttarandstæðinginn, var
vinstri armurinn þeirrar náttúru
að vaxa fram á nýjan leik, en síð-
ustu áratugi hefur flokkinn virst
vanta bæði vinstri arm og búk.
Eins og líkamspartar í drauga-
sögum hefur hægri armurinn ver-
ið einn á ráfi í eirðarlausri leit að
hlýju handtaki við íhaldið.
Ekki á Alþýðubandalagið og
forverar þess síðri armasögu. í tíð
Kommúnistaflokksins var mönn-
um sparkað úr flokknum fyrir
vinstri og hægri villur á víxl, en í
tíð Sósíalistaflokksins var al-
gengara að menn gengju úr
flokknum af sömu ástæðum. Á
meðan Alþýðubandalagið var
kosningabandalag, töldu menn
þar ekki færri en fimm arma, og
tókst að sneiða tvo af en binda
hina saman. Þá voru menn orðnir
svo hvekktir af armaskipting-
unni, að meiriháttar ágreiningur
og armaskipting var bannorð í
Alþýðubandalaginu hátt á annan
áratug.
En þótt náttúra flokka til
armaskiptingar sé lamin með
lurk, leitar hún út um síðir. Það
einingarbros sem Alþýðubanda-
lagið sýndi út á við, breyttist í
grettu fyrir nokkrum árum, og
þótt forystumenn flokksins héldu
áfram að þvertaka fyrir allan
meiriháttar ágreining, birtist
flokkurinn alþjóð fyrir tveim
árum klofinn að endilöngu, og á
landsfundinum 1987 urðu flokks-
menn nauðugir viljugir að skipa
sér í annan hvorn arminn.
Það er hlutverk flokksfor-
manna að neita því jafnan að
flokkar þeirra skiptist í arma, og
Ólafur Ragnar er engin undan-
tekning. Samt þarf ekki annað en
að líta á það til hverra ráðherr-
arnir hafa leitað sér til aðstoðar
og hverja þeir hafa skipað í
nefndir og ráð, til að það megi
augljóst verða að sú armaskipting
sem birtist á landsfundinum er
enn til staðar í höfðum þeirra.
Samt er það grunur minn að
almennir Alþýðubandalags-
menn, svo að ekki sé talað um
fylgismenn flokksins, séu al-
mennt frábitnir því að skipa sér í
fylkingar innan flokksins.
Breytingar eru nú svo örar á hinu
pólitíska landakorti landsmanna
og aðstæður þjóðmálanna svo
hverfular að flestir tregðast við
að láta draga sig í vandlega
merkta dilka.
Því geri ég þetta að umræðu-
efni að í pólitíska umræðu innan
Alþýðubandalagsins virðist nú
enn á ný hlaupin einhver arma-
hyggja. Þetta kemur einna
skýrast fram í umræðum um
hugsanlega sameiningu A-
flokkanna. Þeir sem þar taka til
máls eru yfirleitt fljótir til að
segja annaðhvort já eða nei, í
stað þess að nota þessa umræðu
til þess að varpa nýju ljósi á
vandamál sósíalískrar hreyfingar
og leita nýrra úrlausna.
Upp er komin hreyfing um að
leggja niður báða A-flokkana og
stofna Jafnaðarmannaflokk ís-
lands. Rökstuðningurinn er yfir-
leitt á þá leið, að „við erum jú öll
kratar,“ og mótrökin eru ekki
viðameiri. Á Alþýðubandalags-
fundi um sameininguna talaði
Birna Þórðardóttir eflaust fyrir
■ munn margra þegar hún hóf mál
sitt á því að segja: „Meginmunur
á krötum og sósíalistum eða
kommum hefur verið og er sá að
kratar telja að umbætur innan
auðvaldskerfisins dugi verkalýðs-
stéttinni, við kommar og sósíal-
istar teljum hins vegar að um-
breyta þurfi þjóðfélagsgerðinni
til þess að verkalýðsstéttin -
launafólk geti stjórnað þjóðfé-
laginu sér í hag.“
Önnur rök gegn sameiningu
hafa verið í sama dúr og að mínu
mati hrökkva þau ákaflega
skammt. Ég lít fremur svo á að
kratar og kommar hafi báðir lagt
upp í vegferð sína með það fyrir
augum að umbreyta þjóðfélags-
gerðinni en hafi greint á um
leiðir. Leiðir beggja hafa hins
vegar reynst árangurslausar,
kratar hafa misst sjónar á mark-
miðum sínum, en kommum hefur
mistekist að tengja þessi mark-
mið pólitískri dægurstefnu. Sós-
íalísk hreyfing í dag þarf að gera
upp við þau mistök, sem falist
hafa í báðum þessum leiðum, og
hún þarf að viðurkenna að ekki
er til nein viðurkennd forskrift að
umbreytingu þjóðfélagsins.
í stað þess að horfast í augu við
þennan vanda, virðast virkir Al-
þýðubandalagsmenn vera að
skipta sér í tvo skoðanahópa. í
öðrum hópnum safnast einkum
saman karlkyns menntamenn á
fertugs- og fimmtugsaldri, þeim
aldri sem Willy Brandt sagði gera
alla að krötum. Þessi hópur
kennir sig við lýðræði en margar
hugmyndir hans eiga skylt við
teknókratíu. Frá þessum hópi
koma ýmsar ágætar tillögur um
ný ráð við rekstrarvanda íslensks
samféiags, en innan hans er ekki
að finna mikla umræðu um bar-
áttuleiðir til að umbreyta þjóðfé-
laginu og ráðast gegn misrétti.
Það er akkilesarhæll þessa hóps
að hann er ekki í nánum tengslum
við afkomuvanda láglaunafólks í
landinu og að hann fylla fáar kon-
ur. Hinn hópurinn stendur frekar
í því að reisa merki róttækra um-
breytingarkrafna, en gerir þar
lítið annað en að klifa á gömlum
forskriftum. Læsist umræðan í
átökum slíkra arma, vísar hún lítt
fram á við.
Sósíalistar um allan heim þurfa
nú að takast á við þann vanda að
endurmeta þjóðfélagssýn sína og
baráttuleiðir. Möguleikar okkar
íslendinga í því efni eru ekki síst í
því fólgnir að verkalýðshreyfing
og þjóðfélagsstofnanir okkar
hafa aldrei gengið endanlega á
vald kreddukenninga hvorki
komma né krata. Efling Kvenna-
listans er til marks um það að stór
hluti íslendinga er tiibúinn að
leita nýrra léiða til að skapa
samfélagslegt réttlæti, en margt
virðist skorta á að forystusveitir
beggja A-flokkanna hafi skilið
þennan boðskap frá fólkinu.
Vonandi hafa almennir flokks-
menn meðtekið þennan boðskap
af meiri skilningi og geta því lyft
umræðunni um sameiningu fél-
agshyggjuaflanna úr þeim farvegi
að þar takist á ný tæknihyggja og
gamlarútgáfurafhugsjónum só-
síalismans.Annars gæti farið svo
að sameining A-flokkanna yrði
líkust þeirri sameiningu sem varð
meðal leifa maóistanna fyrir ára-
tug. Þá notuðu flestir félagar og
stuðningsmenn beggja samtaka
tækifærið og sögðu skilið við
hreyfinguna.
KVIKMYNDIR
Nostalgía
meistarans
Tucker: The Man and his Dream,
sýnd í Bíóborginni. Bandarísk, ár-
gerð 1988. Leikstjóri: Francis Ford
Coppola. Handrit: Arnold Schulman
ogDavid Seidler. Framleiðendur:
Fred Roos og F'red Fuchs. Kvik-
myndatökustjóri: Vittorio Storaro.
Tónlist: Joe Jackson. Aðalhlutverk:
Jeff Bridges, Joan Allen, Martin
Landau, Frederick Forrest.
Francis Ford Coppola og
myndir hans eru sér kapítuli í
kvikmyndasögunni. Fáir, ef vera
skyldi nokkur bandarískur kvik-
myndagerðarmaður samtímans
hefur hlotið annað eins lof fyrir
verk sín og Coppola og gildir þá
einu hvoru megin hafs er leitað
álits kvikmyndaskríbenta. Það er
því býsna góð einkunn á nýjustu
mynd hans sé henni lýst sem einni
allra bestu úr hans smiðju.
En Coppola er ekki óskeikull.
Þegar velgengnin var sem mest á
ferli hans sá hann fram á að
draumurinn um eigið kvik-
myndaver var í sjónmáli sem síð-
an hrundi eins og spilaborg þegar
mynd hans, „One from the He-
art“ (1981), mistókst svo herfi-
lega að hann þurfti að byrja á ný
frá grunni.
Það skal því engan undra þótt
nýjasta verk meistara Coppola
fjalli um drauma og glæstar vonir
sem verða að engu þegar upp er
staðið. Þannig er saga Prestons
Tuckers, ídealista mikils og snill-
ings á sínu sviði sem hannaði á
fimmta áratugnum einn merki-
legasta bfl sögunnar. Bfl, sem var
ÞORFINNUR ÓMARSSON
langt á undan sinni samtíð og
hefði gerbreytt allri hönnun bfla
ef Tucker hefði ekki verið stöðv-
aður af „hinum þremur stóru“ í
bransanum.
Líkt og Coppola var Tucker
hugsjónamaður af lífi og sál og
brautryðjandi í allri faglegri
hugsun. Hann var einnig kapps-
fullur mjög, egóisti, vinnuþjark-
ur, alvörugefinn jafnt sem húm-
oristi, og hafði megnasta ímugust
á íhaldssömum stofnunum sem í
vegi hans voru. Hann elskaði fólk
og hann elskaði bfla á sama hátt
og Coppola þykir vænt um fólk
og kvikmyndir. Coppola virðist
því hafa séð sjálfan sig í Tucker
en eitt af áhugamálum Coppolas
eru gamlir bílar og hann á einmitt
tvo af þeim 50 bflunt sem Tucker
smíðaði undir eigin nafni.
Annað sem hefur haft áhrif á
verkefnaval Coppola er nostalgí-
an og fellur honum best að rifja
upp liðna atburði. f „Tucker“
erum við beinlínis flutt aftur um
40 ár í tíma og rúmi og er ekki
veikan blett að finna í uppbygg-
ingu þess andrúmslofts sem ku
hafa einkennt þann tíma.
Leikmynd Alex og Dean Tavo-
ularis er óaðfinnanleg og kvik-
myndataka Vittorio Storaro er
eitthvað það besta og fallegasta
sem fyrir augu okkar hefur borið.
Merkilegt er að Storaro er enn
frumlegur og hefur hann átt tals-
verðan þátt í þeim stfl sem ein-
kennir myndir Coppola. Stfl sem
er laus við allar þær gervilegu
hundakúnstir og tæknivædda
glamor sem einkenn verk margra
kollega hans.
En hversu mikið myndrænt
sjónarspil sem „Tucker" sýnir
okkur er það tónlistin sem heillar
hvem heyrandi mann meira en
orð fá lýst. Hraður og kvikur
djassinn gefur myndinni
skemmtilegt yfirbragð og er sem
vatn á myllu myndmálsins til að
ná stemmningu eftirstríðsáranna
sem kostur er.
Það er hinn ágæti leikari Jeff
Bridges sem leikur Preston Tuck-
er af stakri prýði. Hann keyrir
hlutverkið vel áfram í takt við
djassinn og fagmennska hans
skín í gegnum fyrrnefnd einkenni
Tuckers sem persónuleika. Enn
betri leik sýnir Martin Landau
sem bissnessmaðurinn er tengist
Tucker og fjölskyldu hans
tryggðaböndum.
Já, Francis Coppola hefur enn
einu sinni sýnt hvers hann er
megnugur. Eftir að hafa gert guð-
feður glæpaklíkanna að goðsögn-
um og síðan sagt okkur óvenju-
lega sögu úr Víetnam í „Apocal-
ypse Now“ fataðist honum flugið
en rétti sig við og kom enn sterk-
ari til leiks. Hann lætur sér fátt
mannlegt óviðkomandi og fyllir
myndir sínar lífi sem ekki á sér
hliðstæðu í kvikmyndaheimin-
um.
„Tucker" er síður en svo að-
eins fyrir dyggustu aðdáendur
Coppola eða áhugamenn um
gamla bfla. Myndin er gullmoii
fyrir alla þá er unna góðu bíói og
líka fyrir hina sem sækjast aðeins
eftir afþreyingunni sem myrkur
salurinn býður upp á.
Föstudagur 17. febrúar 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 29