Þjóðviljinn - 18.02.1989, Blaðsíða 6
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Að vera eða ekki
vera sjálfstæð þjóð
Um síðustu helgi drap hér niður fæti nýr utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, James A. Baker. Ekki leit hann á
ísland sem alvöruland sem þyrfti að heimsækja hátíðlega
og heilsa upp á forseta þess og ríkisstjórn heldur kallaði
hann á íslenska utanríkisráðherrann út á Keflavíkurflug-
völl og ræddi við hann þar.
Síðan James þriðji talaði við Jón Baldvin Hannibalsson
í tvo tíma í Leifsstöð hefur utanríkisráðherrann okkar tví-
eflst í varaflugvallarmálum svo að maður veltir fyrir sér í
fullri einlægni hvort hann hafi verið beittur þrýstingi. Hvers
vegna þarf að vinda svo bráðan bug að því að leggja
hlussustóran varaflugvöll? Megum við ekki vera fegin ef
Nató á vísan stað undir varaflugvöll á Grænlandi? Og
umfram allt, ef við þurfum stóran varaflugvöll til heima-
brúks, hvers vegna leggjum við hann þá ekki sjálf fyrir
eigið fé? Við erum sjálfstæð þjóð og svoleiðis þjóðir reisa
hús sín, skóla, brýr og flugveffi sjálfar.
Lagning þessa varaflugvallar virðist í munni Jóns Bald-
vins vera bundin við að hún sé kostuð af Mannvirkjasjóði
Nató og vefst fyrir mörgum að skilja ástæður þess.
Hverra hagsmuni er Jón Baldvin að hugsa um? íslenskra
aðalverktaka?
Samkvæmt Alþýðublaðinu sagði Jón Baldvin Baker að
hann gerði sér vonir um „að samkomulag gæti tekist hér
innanlands um heimild til þess að forkönnun færi fram á
þessu máli, enda væri fjárheimild upp á sirka 11 milljarða
íslenskra króna á yfirstandandi fjárhagsáætlun Atlants-
hafsbandalagsins."
Þar stendur hnífurinn í kúnni. Atlantshafsbandalagið
hefur veitt heimild til að veita 11 milljarða króna strax í
forkönnun. Enginn veit hvenær slíkt býðst aftur. Þar er
þrýstingurinn, þar eru hagsmunirnir.
Og hvað skyldi felast í svona forkönnun? Sjálfsagt
margt skemmtilegtfyrir ráðamenn. Ferðalög, veislur, við-
ræðufundir við volduga menn sem er gaman að láta
mynda sig með. Ekki fráleitt að þar sé líka þrýstingur og
hagsmunir?
Lítil þjóð öðlast aldrei sjálfstæði í eitt skipti fyrir öll. Það
er byggt inn í líf hennar að berjast á hverjum einasta degi
fyrir sjálfstæðri tilveru sinni. Voldugir menn vilja koma
okkur á klafa með einhverjum ráðum, og hvað er betra til
þess á pkkar gírugu tímum en peningar?
í grein hér í blaðinu í vikunni er bent á að ef við göng-
umst inn 'á það að Nató borgi venjulegan farþegaflugvöll,
þó stór sé, á þeim forsendum að hann hafi hófleg afnot af
honum á óskilgreindum „ófriðartímum", þá getum við
eins tekið við fé til að kosta vegi, jarðgöng undir firði og í
gegnum fjöll, símstöðvar, sjúkrahús sem full þörf er fyrir á
ófriðartímum, kannski læknamenntun. Minnumst þess að
þegar við gengum í Nató árið 1949 var því lýst yfir við
samningagerðina að hér yrði aldrei her á friðartímum. Þá
gleymdist að fá fulla skilgreiningu á því hvað fælist í
orðinu friðartímar, og þeir sem hafa hag af því, skilgreina
auðvitað alla tíma sem órfriðartíma, meira að segja þeir
sem kalla Nató friðarhreyfingu. Enda höfum við setið uppi
með bandarískan her á íslensku landi f hartnær fjörutíu ár,
og mál að linni.
Ef við stígum nú það viðbótar óheillaspor að leyfa Nató
að kosta framkvæmdir í almenningsþágu hér á landi þá
vöknum við einn daginn upp við það að allt þjóðfélagið
verður orðið að herstöð.
SA
KLIPPT OG SKORIÐ
Að pakka inn
sígarettupakka
Þegar þessi Klippari var strák-
ur var hann eitt sinn sendur í búð
til að kaupa sígarettupakka. Allir
vita að sígarettur eru rækilega inn
pakkaðar: fyrst silfurpappír, svo
venjulegur pappír, síðan selló-
fan. En afgreiðslumanninum
þótti þetta ekki nóg. Með léttri
sveiflu krækti hann í endann á
umbúðapappírsrúllu og reif af
henni drjúgan snepil. Pakkaði
sígarettupakkanum síðan vand-
lega inn í umbúðapappír, braut
upp hornin, gott ef hann lokaði
ekki öllu saman með límpappír.
Vesgú sagði hann, því enn eimdi
eftir af dönskum áhrifum í
landinu.
Nú hefðu menn getað haldið
að maðurinn hefði svona gaman
af að vera í búðarleik. Eins og
Bör Börsson sem þá var í útvarp-
inu. Það má vel vera. Þó skiptir
annað meira máli í þessu sam-
hengi: hér varð tiltölulega sak-
laus Klippari framtíðarinnar vitni
- að því að umbúðaþjóðfélagið var
að fæðast. Þetta sem nú leiðir til
hatrammra deilna um sorp-
eyðingarstaðsetningar og plast-
flöskur og áldósir og plastpokana
sem íslendingar nota í þvílíku
magni að duga mundi margra
miljóna manna þjóð.
Umbúðaþjóð-
félagið
Umbúðaþjóðfélagið er sigur
þeirra sem eru sannfærðir um að
útlit vöru skipti eiginlega meira
máli en innihaldið, enda það sem
selst. Stórgáfaðir og hálistrænir
og djúpsálfræðilegir menn draga
alla sína visku saman til að gefa
tannkremi, kornflögum og
dömubindum hið rétta útlit sem
vekur upp vinsamlegar öryggis-
kenndir, rétta tegund forvitni,
rétt tengsl við sól og sjó og feg -
urð. Og umbúðir koma á um-
búðir ofan. Aldrei þó meir en á
gjafatíð eins og fyrir jól. Það hef-
ur verið reiknað út í Vestur-
Þýskalandi að þar borgi hvert
mannsbarn ca. 13 þúsund krónur
í umbúðir einar fyrir hver jól. ís-
lendingar eru áreiðanlega enn ör-
látari í þessum efnum.
Umbúðaþjóðfélagið er skratti
lúmskt. Það breiðir úr sér hægt og
bítandi og gerir allt að sjálfsögð-
um hlut um leið. Það spilar nefni-
lega af mikilli fimi á sjálfsdekur
okkar: eigum við ekki skilinn
höfðinglegan umbúnað? Það
spilar líka á letina þægindafúsu:
ekki líður á löngu eftir að komnar
eru á markað áldósir með gosi
sem opnast með einu handbragði
-þá finnst mönnum glertlösku-
gos ótrúlega umstangsfrekt
og meiriháttar fyrirhöfn að finna
upptakara til að opna slíka
flösku. Og gosdrykkjafabrikk-
urnar gjöra svo vel og keyra á
haugana mörg tonn af gleri sem
hefur orðið fyrir þeim markaðs -
ósköþum sem einu sinni voru
kölluð „siðferðileg úrelding".
Við skulum svo kalla þetta
sukk og sóun en það tekur víst
enginn mark á því.
Kostar mikið
Það er oft verið að reikna út
kaupmátt launa og oftar en ekki
er svarið við dæminu á þá leið að
þessi máttur hafi rýrnað frá því
síðast eða fyrir tíu árum. Ekki
skulu þeir reikningar dregnir í
efa. En það væri gaman að vita
hve stórt strik umbúðirnar marg-
földu utan um lífsins gagn og
nauðsynjar gera í búreikningana
okkar. Hver herkostnaður um-
búðaþjóðfélagsins er. Við vitum
að hann er mikill og ekki minnkar
hann. Hann er tvöfaldur: fyrst
hækkar hann vöruverð, síðan
heimtar hann peninga til sorp-
eyðingar. Menn taka lítt eftir
fýrri liðnum en kannski eftir þeim
seinni - að minnsta kosti vilja
menn alls ekki hafa sorpeyðingu
eða endurvinnslu í námunda við
sig: upp í sveit með það, burt.
Hin miklu fjöll
í ríkum þjóðfélögum fellur til
bara í heimahúsum tæplega eða
ríflega hálft tonn af sorpi á hvert
mannsbarn á ári. Mikið af því
umbúðir, fyrirferðarmiklar og
endast von úr viti. í þéttbýlum
löndum eins og því sama Vestur-
Þýskalandi eru sorpfjöllin löngu
orðin til mikilla vandræða: sorp-
haugar yfirfullir, enginn vill leyfa
nýja nálægt sér og þótt grannríkin
- jafnt Austur-Þýskaland sem
Holland og Austurríki - hafi
tekið við rusli frá Þjóðverjum
fyrir peninga, er slíkt
skammgóður vermir.
Menn hafa reynt að mæta
þessu sorpfargangi með endur-
vinnslu - enda er haft fyrir satt að
í sorphaugum t.d. bandarískra
stórborga sé meira að finna af
gulli, silfri og platínu en í jarð-
lögum. Fyrir nú utan þörfina á að
lemja niður mengun. Engu að
síður hefur endurvinnslu-
draumurinn ekki sigrað nema á
takmörkuðum sviðum hér og
þar. Einnotafaraldurinn (t.d.
plastdósir og áldósir) hefur
reynst margfalt sterkari til þessa
en sú hreyfing sem vill með notk-
un annarra efna og með skila-
gjaldi eða ýmislegum reglugerð-
um setja skorður við vexti rusl-
fjallanna, snúa þróuninni við.
Ástæðan er einföld: það eru
svo miklir hagsmunir í húfi. í
Vestur-Þýskalandi þar sem menn
kvarta einna mest yfir sorp-
haugum, þar er umbúðaiðnaður-
inn einhver stærsta atvinnugrein-
in, veltir meira en 30 miljörðum
marka, við hann starfar hálf milj-
ón manns. Þeir eiga því við
ramman reip að draga sem reyna
með pólitískum aðgerðum að
stöðva t.d framsókn einnota um-
búða. Og þó eru á kreiki ýmis-
legar hugmyndir merkilegar. Til
dæmis þær sem tengjast þeirri
einföldu hugmynd að þær um-
búðir séu bestar sem ekki eru til.
Því ekki að fara í búðir og tappa
af tunnum og láta renna í hólf á
„innkaupakofforti" sem menn
hafa með sér? Menn segja líka:
bananinn á að vera okkar fyrir-
mynd. Hann er í hýði sem dugar
vel til flutninga og rotnar síðan og
leggur lífríkinu lið á átstað. í því
sama Þýskalandi eru menn til
dæmis að búa til ætar umbúðir
um jógúrt úr einskonar kexi.
Munur að losna þannig við fjóra
miljarða jógúrtplastdósa, segir
Spiegel um þetta mál. Og svo er
hægt að lækka kexfjallið í
leiðinni.
ÁB.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Elísabet
Brekkan, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir ípr.), Jim
Smart (Ijósm.), Kristófer Svavarsson, Magnús H. Gíslason.Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (umsjm. Nýs
Helgarblaðs), Sævar Guðbjörnsson, Þorfinnur ómarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjórl: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsia: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bíistjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsia: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Augiýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 70 kr.
Nýtt Helgarblað: 100kr.
Áskriftarverð á mánuði: 800 kr.
6 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Laugardagur 18. febrúar 1989