Þjóðviljinn - 22.02.1989, Síða 6
MENNING
Frá
gljúfrum
stjama
Flutningur „Des Canyons aux Etoiles“ eftir Messiaen
er eitt af því sem ísland ætti ekki að vera fært um, en
gerir engu að síður mæta vel, segir Paul Zukofsky
sem stjórnar Kammersveit Reykjavíkur
á afmælistónleikunum annað kvöld
Það er óhætt að segja að
Kammersveit Reykjavíkur haldi
upp á 15 ára afmæli sitt með
myndarlegum hætti, cn hljóm-
sveitin hefur ráðist í það stórvirki
að flytja hljómsveitarverkið „Frái
gljúfrum til stjarna“ eftir franska
tónskáidið Olivier Messiaen á af-
mælistónleikunum í Langholts-
kirkju annað kvöld kl. 20.30.
Tónverkið var samið á fyrri hluta
8. áratugarins í tilefni 200 ára af-
mælis bandarísku stjórnarskrár-
innar og er fyrir 40 manna hljóm-
sveit og fjóra einleikara. Þar af er
viðamikið einleikshlutverk fyrir
píanó, sem Anna Guðný Guð-
mundsdóttir leikur. Stjórnandi
verður Paul Zukofsky.
Við hittum stjórnandann að
máli í gærmorgun og ræddum við
hann um verkið, hugmyndaheim
þess og þann vanda sem felst í því
að koma honum til skila.
Zukofsky, fyrst langaði mig til
þess að fá þig til þess að lýsa tón-
verkinu í fáum orðum, hvað það
er sem gerir það áhugavert, og
hvaða þýðingu það hefur í sam-
hengi tónlistarsögunnar?
P.Z.: Verkið var samið eftir
ferð Messiaens til Vesturríkja
Bandaríkjanna, og þá sérstak-
lega til Utah. Það er í 12 þáttum
og hefur meðal annars að geyma
umhverfislýsingu á stöðum, sem
höfðu djúp áhrif á tónskáldið.
Hann skoðaði meðal annars Zíon
Park en þar er að finna veðraðar
klettamyndanir sem líta út eins
og borg og eru kallaðar „Himn-
eska borgin“. Þessi staður hafði
mikil áhrif á tónskáldið. Verkið
er sambland af djúpri náttúru-
upplifun og trúarlegum hug-
myndum Messiaens um tónlistina
sem opinberun trúarlegs sann-
leika um dýrð Guðs.
Hvað varðar sögulega þýðingu
þessa verks, þá getur sagan ein
dæmt þar um. En sjálfum finnst
mér Messiaen vera einn þýðing-
armesti tónsmiður núlifandi á
þessari öld, hann er sá sem ég
persónulega hef mestar mætur á.
Þegar maður hlustar á þetta
verk, eins og ég hef gert nýverið af
hljóðupptöku, þá fer ekki hjá því
að manni finnist það hljóta að
vera afar erfitt í flutningi. Var
það ekki ofdirfska af Kammer-
sveitinni að ráðast í þetta verk-
efni, einkum ef tekið er tillit til
þess að hér er fyrst og fremst um
sjálfboðavinnu að ræða?
P.Z.: Flest hljómsveitarverk
Messiaens eru afar viðamikil og
krefjast margra flytjenda. Hér
eru hins vegar 44 flytjendur, og
þetta er því aðgengilegra en mörg
önnur verk hans. En þetta er erf-
ið tónlist, og mér finnst það virð-
ingarvert að Kammersveitin skuli
taka þetta upp. En Kammersveit
Reykjavíkur hefur sýnt slíkt for-
dæmi áður: hún hefur m.a. frum-
flutt hér á landi fjögur tónverk
eftir Schönberg, t.d. Pierrot Lun-
aire, og hún hefur einnig frum-
flutt íslenska nútímatónlist.
Kammersveitin hefur því hefð
fyrir því að koma með nýsköpun í
íslenskan tónlistarflutning, og
framlag hennar hefur verið langt
umfram þann stuðning sem henni
hefur verið veittur. Það á því ekki
að koma á óvart að Kammer-
sveitin tekur þetta frumkvæði.
Það má vel koma fram að ég tel
að vaxtarbroddinn í íslensku tón-
listarlífi sé einmitt að finna hjá
Kammersveitinni og Sinfóníu-
hljómsveit æskunnar. Þar eru
stærstu hlutirnir að gerast að
mínu mati og það undrar mig að
yfirvöld skuli ekki hafa komið
auga á þetta með viðeigandi
stuðningi.
Þegar ég var að hlusta á þetta
verk af hljóðritun, þá fannst mér
erfiðast að finna fyrir því sem við
erum vön að kalla byggingu: upp-
haf, hápunkt, niðurlag. Það er
eins og það sé auðvelt að villast í
þessu verki og vita ekki hvar mað-
ur er staddur. Hvernig fer hljóm-
sveitarstjórinn að því að koma
þessu til skila til hljómsveitarinn-
ar á þeim fáu dögum sem eru til
stefnu?
P.Z.: Við höfðum foræfingar
nú í janúar. Þá lásum við í gegn-
um verkið, og hljóðfæraleikar-
arnir hafa rannsakað efnið. Ég
tafðist svo um nokkra daga vegna
veðurs núna, en þessa dagana eru
æfingar stífar. Hvað varðar
heildarbyggingu eða form verks-
ins, þá er það rétt, að í þessu til-
felli er auðvelt að villast, þekki
maður ekki verkið þeim mun bet-
ur. En þú verður að skilja að á
vissu stigi er meginviðfangsefni
stjórnandans einfaldlega að kom-
ast í gegnum verkið í heild. Þar
eru það tæknileg vandamál, sem
eru fyrst og fremst í veginum.
Spurningin um form verksins vex
síðan upp úr þeirri vinnu, án þess
að vera sérstaklega til umræðu.
Við munum fara tvisvar í gegnum
verkið samfellt án þess að stoppa,
og þá á tilfinningin fyrir heildar-
forminu að koma fram. Megin-
vandinn við þetta verk er
kannski, hvað það er langt. Há-
punktur verksins kemur í lok sjö-
unda kaflans (Bryce-gljúfrið og
rauðgulu klettarnir) með gríðar
mikilli hljómkviðu í E-dúr, en
beggja vegna þessa kafla eru
sólókaflar fyrir píanó og sólókafl-
ar fyrir horn, sem eru eins konar
stólpar sem hægt er að taka mið
af þegar litið er á byggingu verks-
ins. Annar mikilvægur burðar-
stólpi í verkinu er 10. kaflinn
(söngþrösturinn) í C-dúr, sem
byggist meðal annars á eins konar
kíukknahljómi, sem er líka ekki
ósvipaður hljóðmerki NBC sjón-
varpsstöðvarinnar, hvort sem
það er tilviljun eða ekki. Inn á
milli þessara þátta eru svo fugla-
hljóð og fleira, sem við verðum
að komast í gegnum til þess að
finna burðarstólpana. En megin-
hrynjandin í verkinu er í rauninni
hefðbundin.
Er hægt að líta á notkun hans á
fuglahljóðum og öðrum náttúru-
hljóðum sem framhald af im-
pressíónisma Debussy, eða er hér
um hreina nýjung að ræða?
P.Z.: Nei, náttúruhljóð Messi-
aens eru ekki impressíónistísk,
þau eru ekki túlkun á persónu-
legri upplifun, heldur eins hlut-
læg eftirlíking og hægt er að ná
fram. Impressíónisminn er ekki
nauðsynlega lýsandi, hann tekur
áhrifin af upplifun og mótar þau á
persónulegan hátt. I verkinu La
mere (Hafið) eftir Debussy
heyrum við áhrif frá sjónum, en
ekki hafið sjálft. Og í verkinu
„Spor í snjó“ fáum við ekki eftir-
prentun sporanna heldur þá til-
finningu sem sporin gefa. Messia-
en á með hljóðlíkingum sínum
rætur aftur í Pastoralsinfóníu Be-
ethovens eða miðaldatónskáld-
inu Jannequin. Það er ekki til-
finningin fyrir gaukshljóðinu,
heldur gaukshljóðið sjálft, sem
við heyrum í Pastortalsinfóní-
unni. Og í Alpasynfóníu Strauss
heyrum við haglélið bókstaflega
bylja. Messiaen kemur frá þess-
ari hefð og viðfangsefni hans er
að nálgast fuglasönginn eins
mikið og hægt er út frá forsend-
um tónlistarinnar, sem eru þó
alltaf aðrar en þær sem búa í hálsi
fuglsins. Það sem gerir aðferð
hans hins vegar einstaka er að
hann tengir náttúruhljóðin áhuga
sínum á indverskri tónlist.
Messiaen hefur sjálfur lýst því
yfir að öll tónlist hans hafi trúar-
lega merkingu sem eins konar lof-
söngur til sköpunarverksins og
opinberun á dýrð drottins. Ég er
ekki trúarlega sinnaður maður og
upplifði ekki trúarlega opinberun
við að hlusta á verkið. Fór ég ein-
hvers á mis?
P.Z.: Það er ljóst að trúarleg
þýðing tónlistarinnar skiptir
Messiaen öllu máli, og það er
engum vafa undirorpið að í þeim
efnum er hann fullkomlega heill.
Sjálfur er ég ekki trúarlega sinn-
aður á sama hátt og Messiaen. Ég
nálgast hlutina meira út frá vís-
indalegu sjónarmiði, þótt ef til
vill megi segja að það séu hin
nýju trúarbrögð. Sá skilningur
Messiaens að það að skapa tón-
Kristján Steingrímur
sýnir í Nýló
Laugardaginn 25. febrúar kl.
16.00 verður opnuð í Nýlistasafn-
inu við Vatnsstíg 3b, sýning á
málverkum eftir Kristján
Steingrím. Myndir Kristjáns eru
bæði tví- og þrívíð málverk, mál-
uð á striga.
í myndum Kristjáns má finna
goðsagnakennda frásögn byggða
á allegorískum táknum, annars-
vegar framsett sem hefðbundið
málverk og hinsvegar málverk
sem objekt eða hlutur. Kristján
stundaði nám við Myndlista- og
handíðaskóla fslands á árunum
1977-81, og 1983-87 við listahá-
skólann í Hamborg. Hann hefur
tekið þátt í fjölda samsýninga og
haldið nokkrar einkasýningar,
meðal annars á Kjarvalsstöðum
1987.
Sýningin stendur til 12. mars.
Nýlistasafnið er opið frá kl.
16.00-20.00 virka daga en um
helgar frá kl. 14.00-20.00.
Paul Zukofsky. Ljósm. Jim Smart
list, flytja tónlist og taka þátt í
tónlist þjóni þeim tilgangi að
auka við dýrð drottins, er ekki
nýr, og hann er vissulega fagur,
og jafnvel ég, sem er ekki trú-
hneigður maður, get vel tekið
undir hann, og ég kýs frekar að
flytja tónlist til dýrðar Guði en til
dýrðar Herbert von Karajan svo
dæmi sé tekið. En þar væri herra
von Karajan trúlega ekki á sama
máli og ég, en herra von Karajan
er ekki Guð. Og ef við lítum á
tónlistarsöguna þá litu bæði
Bach, Haydn og Mozart og
jafnvel tónskáld eins og Liszt
(sem ekki var sérlega trúrækinn)
á það sem eðlilegan hlut að tón-
listin væri Guði til dýrðar. Þetta
er í rauninni það sama og að segja
að maður skapi eða flytji tónlist í
öðrum tilgangi en manns eigin.
Það eru aðrar ástæður til þess að
flytja tónlist en sjálf tónlistar-
mannsins, og góður flytjandi
verður að taka mið af því.
Annað sem kemur í hugann
þegar hlustað er á verk Messiaens
eru litir. Hljómarnir verða oft á
tíðum eins og litaleiftur sem
brugðið er upp. Er þetta mín ein-
staklingsbundna skynjun, eða
hafa tónarnir lit?
P.Z.: Það er athyglisvert að
þegar við lesum skýringar og lýs-
ingar Messiaens sjálfs á tónlist
sinni, þá finnum við mitt í trúar-
6 SIÐA — ÞJÓÐVILJINN Miðvikudagur 22. febrúar 1989