Þjóðviljinn - 03.03.1989, Blaðsíða 23

Júlíana Sveinsdóttir: Frá Vestmannaeyjum
Frá náttúrurómantík
til módernisma
Júlíana Sveinsdóttir: landslagsmál-
verk í Listasafni íslands
Á sýningu Listasafns íslands á
24 landslagsmálverkum Júlíönu
Sveinsdóttur sjáum við hvernig
landslagsmálverk hennar þróað-
ist frá náttúrurómantík yfir í mó-
dernisma, frá því að vera eftirlík-
ing náttúrunnar yfir í það að
verða miðill þar sem hinn ytri og
innri veruleiki sameinast í ein-
faldri og náttúrlegri tjáningu.
Júlíana var fædd í Vestmanna-
eyjum árið 1889 og á því 100 ára
afmæli á þessu ári. Hún er einn af
brautryðjendum íslenskrar mál-
aralistar og mótaðist í upphafi af
þeim rómantíska natúralisma,
sem var einkennandi fyrir alda-
mótakynslóðina íslensku. Hún
lauk námi í Listaakademíunni í
Kaupmannahöfn 1917, en
kynntist síðan verkum Jóns Stef-
ánssonar eins og sjá má í mál-
verkunum frá 3. áratugnum, þar
sem óbein áhrif frá Cezanne
skína í gegn. Málverk Júlíönu
verður þó fyrst persónulegt og
sannfærandi þegar kemur fram á
síðari hluta 5. áratugarins, þar
sem viss grundvallarbreyting
kemur smátt og smátt fram í við-
horfi hennar til málverksins sem
slíks. I stað þess að ganga að
náttúrunni sem viðfangsefni, sem
þurfi að endurskapa í mynd,
verður landslagsmálverkið henni
smátt og smátt miðill til afar per-
sónulegrar íhugunar, þar sem
hinn ytri veruleiki náttúrunnar
verður ekki yfirgnæfandi, heldur
er hann beygður undir vitund og
tilfinningu málarans þannig að
jafnvægi skapast á milli. Vitund
málarans og viðfangsefni hans
verða eitt í málverkinu þannig að
myndin er ekki lengur vitnisburð-
ÓLAFUR GÍSLASON
ur um einsemd mannsins and-
spænis náttúrunni, heldur sam-
semd vitundarinnar með formum
og litum náttúrunnar. Formin og
'litirnir í náttúrunni og vitundin
um þá verða eitt og hið sama.
Með þessari viðhorfsbreytingu
sem við getum lesið úr verkum
Júlíönu þróast list hennar jafn-
framt frá náttúrurómantík alda-
mótakynslóðarinnar yfir í mó-
dernisma.
Það er athyglisvert að sjá hvað
heimabyggð Júlíönu í Vest-
mannaeyjum hefur verið henni
tamt viðfangsefni. Og eftir því
sem hún nálgast Heimaklett meir
í þessum myndum, þeim mun
frjálsari verður hún í tjáningu
sinni og um leið óhlutbundnari.
Bergið með mógula birtu í klett-
unum, grænar syllurnar og blátt
hafið virðist allt sem hún þarf.
Eftir áratuga dvöl í Danmörku
eru það þessir klettar sem losa
um pensilinn og gera henni kleift
að finna sjálfa sig í málverkinu.
Þau viðhorf voru lengi lífseig á
íslandi að varla væri hægt að tala
um málverk nema í því væri fjall.
Svo yfirþyrmandi var landslagið í
skilningi fslendinga á málaralist.
Júlíana Sveinsdóttir er hluti af
þessari þjóðlegu arfleifð, en hún
hefur það fram yfir marga aðra
landslagsmálara að yfirvinna
hina flötu og hvimleiðu eftirlík-
ingu fjallanna í málverkinu og
skilja möguleika málverksins
sem sjálfstæðs miðils. í því er
verðleiki hennar sem málara
fólginn. Það er hins vegar leitt að
þetta tilefni skuli ekki betur nýtt
til þess að sýna fleiri hliðar á þess-
ari merku listakonu, bæði vefn-
aði hennar og landslagsmyndum
sem hún málaði frá Danmörku og
víðar.
Sýningin í Listasafninu verður
opnuð nú á laugardag. Listasafn-
ið er opið alla daga nema mánu-
daga kl. 11-17.
£
Q
Góðir gestir frá London
í lok þessa mánaðar gistir okk-
ur frægur ballettflokkur frá
Lundúnum, London City Ballet.
Hann dansar í Þjóðleikhúsinu tvö
kvöld, 31. mars og 1. apríl, og er
miðasala þegar hafin.
Harold King stofnaði þennan
ballettflokk árið 1978 og er ennþá
listrænn forstöðumaður hans. í
upphafi var þetta lítill hópur
ungra dansara sem hélt hádegis-
sýningar í leikhúsi í Lundúnum,
aðallega til að hafa eitthvað að
gera. Ævi dansarans er stutt og
illt að eyða henni í að bíða eftir
verkefnum. En framinn var
skjótur og á tíu ára afmælinu taldi
flokkurinn þrjátíu dansara auk
annars starfsfólks og var eftirsótt-
ur um víða veröld. Flokkurinn er
fyrst og fremst farandflokkur,
ferðast með sýningar sínar um
Bretland og til útlanda, en í
Lundúnum sýnir hann í Sadler‘s
Wells leikhúsinu.
Á sýningunum í Þjóðleikhús-
inu dansar flokkurinn atriði úr
Hnotubrjótnum við tónlist Tsja-
íkovskís, Celebrations við tónlist
Verdis og Transfigured Night við
tónlist eftir Schoenberg. Það var
íslandsvinurinn John Quitter í
stjórn ballettsins sem greiddi
fyrir för hans hingað. SA
Steinunn
Sigurðardóttir
Sá er munurinn
Eitt af því sem við teljum
okkur vita með vissu um ís-
lendinga er hve margir þeir
eru, eða öllu heldur, hve fáir.
Að vísu er vinur minn einn
með kenningu um að íslend-
ingar séu mun fleiri en hingað
til hefur verið álitið. Hann
byggir kenninguna á rann-
sókn sem hann tókst á hendur
frá bækistöð sinni á bar einum
í Broadway á laugardags-
kvöldi þegar herskarar drukk-
inna manna mæltra á íslenska
tungu steymdu hjá og hann
bar ekki kennsl á einn einasta.
En þessi grein er ekki skrif-
uð til að hrekja þá fullyrðingu
að Islendingar séu kvart-
miljón. Við teljum okkur vita
hvað við erum mörg. En það
sem við vitum ekki, er, hve
margskipt við erum. Það er
nefnilega af sem áður var að
Islendingar væru næstum því
allir sami lýðurinn. Nú er
þessi lýður sundurhólfaður í
ýmsum kössum og ekki fært
milli þeirra á neinni árstíð.
Lengst er á milli kassanna
sem borgarfólkið og sveita-
fólkið er í. Að minnsta kosti
er næsta víst að flest Reykja-
víkurfólk hefur litla innsýn í
sveitalíf, og mun minni en það
hafði fyrir nokkrum ára-
tugum. Það rann upp fyrir
mér, þótt ég eigi að heita vel
kunnug í sveit frá gamalli tíð,
kvöldið sem ég var á sam-
komu í einni af uppsveitum
Árnessýslu. Þetta var stjörnu-
bjart góðviðriskvöld, en
undanfarandi var snarvitlaust
veður flesta daga vikum sam-
an og meira og minna kol-
ófært innan sveitar. Og það
varð ljóst að borgarbúinn
kom af fjöllum um daglegt líf í
sveitinni. Kona, sem situr ein
á búi sínu yfir vetrartímann
var að ræða við sveitungana
og sagðist hafa sett línu milli
fjóss og bæjar, svo hún kæmist
leiðar sinnar í verstu hryðjun-
um. Þetta er vægast sagt fram-
andi ferðamáti fyrir okkur í
þéttbýlinu, en kom þó sveita-
vönum ættingja mínum ekki á
óvart. Hann vissi einmitt
dæmi um bónda sem hafði
komið sér upp svipuðum út-
búnaði milli fjárhúss og
bæjar, en af annarri ástæðu.
Sá bóndi átti ekki gott með að
komast um af því hann var
blindur.
Og það átti eftir að koma
ennþá betur í ljós þegar ég
ætlaði í bæinn morguninn
eftir, að sveitin er annar
heimur, þótt ekki sé nema
rösklega klukkutíma akstur
þangað úr bænum. Vind hafði
sem sagt hreyft um nóttina, og
eins og hendi væri veifað var
orðið kolófært innan sveitar
rétt einu sinni. Þetta var þó
ekki vitað í upphafi ferðar og
það var hægt að komast lang-
leiðina að næsta bæ. En síðan
ekki söguna meir. Þegar ann-
að þraut var gripið til víga-
legrar skóflu og stundaður
snjómokstur með handafli
nokkra hríð, eða þar til bónd-
inn á næsturstað mínum kom
á traktor og bjargaði málum
með því að draga bflinn um
þvera sveit, út á aðalveg. Fyrir
þetta góðverk var ég afskap-
lega þakklát og lét það í ljósi,
en honum fannst nú ekki
mikið til um þetta viðvik,
enda væru svona atburðir dag-
legt brauð í sveitinni.
Því er ekki að neita að þessi
ferð hefur breytt hugsunar-
hætti mínum talsvert. Mér
verður stundum hugsað til
konunnar sem sér ein um sitt
bú á veturna 'og má þakka
fyrir að komast klakklaust til
þess að mjólka. Ég ákvað sem
sagt að láta ekki nokkurn lif-
andi mann heyra það framar
að ég kvartaði yfir því hlut-
skipti að hanga alltaf ein
heima við að semja þessa and-
skotans pistla og jafnvel
bækur þegar verst gegndi. Og
prísaði mig sæla að mér væri
það oftast í sjálfsvald sett
hvort ég hrektist út í ófærðina,
nema þá að ég þyrfti nauðsyn-
lega að draga súkkulaðistykki
í bú, eða þá bjórdós í bú, frá
og með fyrsta mars 1989.
Það er stundum sagt að í
landinu búi tvær þjóðir, en
það má mikið vera ef þær eru
ekki enn fleiri. Svo virðist sem
menn þekki nú orðið fáa eða
enga nema þá sem eru ná-
kvæmlega af þeirra eigin
sauðahúsi hvað menntun og
stöðu varðar. Til dæmis er vís-
ast að mennta- og umsvifafólk
sem ólst upp meðal alþýðunn-
ar þekki enga lengur úr sinni
upprunalegu stétt, nema þá ef
vera skyldi aldraða ættingja.
Og ekki þekkir verkalýðurinn
menntafólkið, né mennta-
fólkið bissnissfólkið. Kannski
eru læknar og hjúkrunarkon-
ur einu stéttirnar í landinu
sem þekkja þverskurðinn af
þjóðinni, og hugsanlega lög-
fræðingar, af því lögin og
heilsan spyrja ekki um stétt.
Það sem er kannski alvar-
legast í þessari þróun er að
fátækt fólk á Islandi hefur ein-
angrast. Fyrir nokkrum ára-
tugum var fátækt algengt
ástand, og menn héldu saman
í fátækt sinni. Nú eru færri fá-
tækir og þeir hafa einangrast í
fátæktinni, enda er hún orðin
að feimnismáli. Þetta fólk á
sér ekki góða málsvara og það
er ein ástæðan til þess að fátt
segir af því.
Ég vil leyfa mér að halda
því fram að íslendingar séu
fáfróðir um lifnaðarhætti og
lífsskilyrði sinna fáu sam-
landa, annarra en þeirra sem
lifa nákvæmlega eins lífi og sá
hópur sem viðkomandi til-
heyrir. Þeir sem halda því
fram að ísland sé stéttlaust
land eru gott dæmi um það
nærsýna fólk sem sér ékki
lengra en fram á sinn eigin
nefbrodd. Þegar þeir nefna
svo til samanburðar að í öðr-
um löndum sé raunverulegur
stéttamunur, sem ekki sé fyrir
hendi á íslandi, þá fara þeir
villir vegar. Stéttaskipting á
Islandi er að vísu annars kon-
ar en sú hefðbundna og alda-
gamla stéttaskipting, sem rík-
ir á Englandi til dæmis, en það
er stéttaskipting á íslandi
engu að síður. Sá er munur-
inn, að hún er íslenskrar ætt-
ar, tiltölulega ný af nálinni í
flestum greinum, og er enn í
mótun.
Föstudagur 3. mars 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 23