Þjóðviljinn - 04.03.1989, Blaðsíða 9

maður en sem fræðimaður. Hann
er afar fjörlegur maður í
framkomu, minnir svolítið á
Sigurð Pálsson skáld, og var eins
og dæmi um blómstrandi þjóð-
ernisstefnu. Samt sagði hann að
Samar notuðu ekki orðið
nasjónalisma um stefnu sína, og
það lá í loftinu að þeir sniðgengju
það af því að fyrirbrigðið væri svo
illa þokkað í heimalandi þeirra.
Mesta athygli vakti í máli Leifs
að norskir Samar hafa nú nýlega
fengið lögfest sérstakt ráðgjafar-
þing og kosningar til þess standa
fyrir dyrum. Svipuð stofnun
hefur verið til í Finnlandi í
þónokkur ár en er engin í Svíþjóð
og ekki væntanleg á næstunni
skildist mér. Til norska Sama-
þingsins fá kosningarétt allir sem
íýsa því yfir að þeir telji sig Sama
og geta sannað að þeir hafi að
minnsta kosti átt afa eða ömmu
sem talaði samísku; maður þarf
því ekki að kunna neitt í samísku
sjálfur til þess að teljast Sami.
Með því móti taldi Leif Halonen
að það kynnu að vera einir 60
þúsund Samar í Noregi. Ég lagði
fyrir hann þá óþægilegu
spurningu hve margir þeirra
teldu sig ekki vera Norðmenn,
hve margir þeirra myndu
aðspurðir segja: ég er ekki
norsk(ur), ég er Sami. Leif
vafðist auðvitað tunga um tönn
og sagðist sjálfur hrópa með
Norðmönnum þegar þeir ættu í
íþróttakappleikjum við aðrar
þjóðir, í þeim skilningi væri hann
norskur. Þð er auðséð að
þjóðernisbarátta Sama verður
með allt öðrum hætti en
íslendinga eða Færeyinga sem
voru sanfærðir um að þeir væru
ekki danskir þegar þeir byrjuðu
sjálfstæðisbaráttu sína. Raunar
var Henry Minde búinn að koma
inn á svipaða hluti áður, hann
sagði eitthvað á þá leið að
viðurkenning á samísku þjóðerni
yrði að byggjast á því að þjóð
þyrfti ekki að búa innan sérstakra
landamæra. Kannski verður hún
líka að byggjast á því að
viðurkenna að fólk geti haft eins
konar tvöfalt þjóðerni, bæði
norskt (sænskt eða finnskt) og
samískt. Og því ætti það ekki að
vera hægt?
Færeyingar á milli
sjálfstæðrar þjóðar
og þjóðernis-
minnihluta
Gestgjafarnir, Færeyingar,
virtust taka sér stöðu einhvers
staðar á milli fulltrúa ríkisþjóð-
anna og þjóðernisminnihlut-
Hvað eru Norðurlanda-
þjóðimar margar?
anna. Þjóðerni er þeim greinilega
meira tiilfinningamál en þeim
sem koma frá gömlum og löngu
sjálfstæðum ríkjum. Þeir neita al-
veg að viðurkenna að Færeyingar
hefðu getað orðið annað en sér-
stök þjóð, eins og til dæmis Skán-
verjar urðu sænskir eftir að þeir
voru slitnir frá danska ríkinu á 17.
öld og sameinaðir því sænska. Á
hinn bóginn tala þeir hiklaust um
færeyska þjóðernisstefnu sem
sögulegt fyrirbæri sem hafi hafist
og orðið að pólitískri hreyfingu á
19. öld.
Það virðist líka augljóst að
Færeyingar eru miklu lengra
komnir en Grænlendingar og
Samar að kanna þjóðerni sitt og
þjóðernisvitund og fjalla um
þessi efni á fræðilegan hátt. Þeir
lögðu fram þrjá vandaða fræði-
lega fyrirlestra á málþinginu.
Hans Jacob Debes, lektor í sögu
við Fróðskaparsetrið og doktor
frá Háskóla íslands, rakti sögu
færeyskrar þjóðernisvitundar og
þjóðernishreyfingar. Jóhan
Hendrik Winther Poulsen, pró-
fessor í færeysku máli við sömu
stofnun, talaði um áhrif þjóð-
ernishreyfingarinnar á þróun fær-
eysks máls. Jóan Pauli Joensen,
þjóðháttafræðingur og lektor við
sagnfræðideild Fróðskapar-
setursins rakti þjóðernishreyfing-
una til efnahagslegra og félags-
legra róta.
Það er engin leið fyrir íslensk-
an sagnfræðing að endursegja
mál Færeyinganna eins og þeir
fluttu það, til þess er of freistandi
að fara að bera saman við ísland.
Við íslendingar drógumst aftur
úr nágrönnum okkar í atvinnu-
málum á 19. öld, og sjálfstæðis-
barátta okkar var að hluta til
nærð af óánægju með kyrrstöð-
una og vaxandi mun á lífsgæðum
hér og í Danmörku. í Færeyjum
spratt sjálfstæðishreyfingin aftur
á móti af hröðum framförum og
gagngerum breytingum á þjóðfé-
laginu. Hér á íslandi fjölgaði
fólki um ein 66% á 19.öldinni
allri, úr tæpum 50 þúsundum í
tæp 80 þúsund, og Ámeríka tók
við fleira fólki en kaupstaðir
landsins fram yfir 1890. Fjöldi
Færeyinga tvöfaldaðist á fyrstu
60 árum aldarinnar, fór úr fjórum
þúsundum í átta þúsund, og varla
nokkur maður fluttist til Amer-
íku. Hér var farið að gera út þil-
skip til fiskveiða heldur fyrr en í
Færeyjum, en um aldamótin 1900
áttu íslendingar og Færeyingar
álíka mörg þilskip, um 140 tals-
ins.
Eftir aldamótin snerist þetta
svo við, íslendingar seldu gömlu
þilskipin sín til Færeyja af því að
þeir voru að snúa sér að þvi að
gera út togara og vélbáta. Þá fór
líka að þokast verulega áleiðis í
sjálfstæðisbaráttu okkar, en í
Færeyjum óx Sambandsflokkn-
um fiskur um hrygg, og hann inn-
leiddi langt stöðnunartímabil í
sjálfstæðisþróun þeirra.
Þjóðernisstefna
sem feimnismál
Á síðasta fundi málþingsins
kom betur í ljós en nokkru sinni
fyrr hvað þjóðernisstefna er
mikið feimnismál á Norður-
löndum: Skandinavarnir voru
svolítið eins og virðulegir íslensk-
ir lögfræðingar þegar þeir eru
dregnir inn í sjónvarp að tala um
kynferðismál. Fyrrverandi
menntamálaráðherra Norð-
manna sem situr í stjórn Norður-
landahússins í Færeyjum, Kj0lv
Egeland, flutti eins konar þing -
slitaræðu og notaði tækifærið til að
minna rækilega á hvað þjóðernis-
stefna gæti leitt til hræðilegra
hluta. Lorenz Rerup frá Hróars-
keldu fékk það hlutverk að
draga saman það sem hefði kom-
ið frani á þinginu. Hann fann sig
knúinn til að réttlæta það að
halda þing um þjóðernisstefnu,
og gerði það viturlega eins og
hans var von: Það sem við fræði-
mennirnir leggjum ekki rækt við,
það látum við eftir handa lýð-
skrumurum.
Eftir á held ég að það hafi kom-
ið mér mest á óvart hvað það var
margt sem kom mér á óvart um
næstu nágranna okkar, sérstak-
lega Grænlendinga og Sama. Ég
minnist þess ekki að hafa séð eða
heyrt fréttir af því að Grænlend-
ingar hafa eignast talsverðan vísi
að háskóla í Nuk. Eins var um
fyrirhugað ráðgjafarþing norskra
Sama. Hér eru þeir að fá stofnun
sem er í grundvallaratriðum hlið-
stæð við það sem íslendingar
fengu árið 1845 og kölluðu Al-
þing - með þeim mikla mun þó að
Alþing var þing allra íslendinga
en norska Samaþingið nær aðeins
til hluta þeirra sem telja sig
Samaþjóðarinnar. Sameiginlegt
Samaþing á vísast langt í land
enn, en fyrir því verður örugglega
barist í framtíðinni. Um þessi efni
flytja íslenskir fjölmiðlar yfirleitt
alls engar fréttir. Erum við svona
háð fréttamati stóru gömlu ríkj-
anna? Eða erum við svona áköf
að snúa baki við okkar eigin for-
tíð að við viljum ekki viðurkenna
að stofnanir eins og ráðgjafar-
þing eða vísir að háskóla geti
komið okkur við? Er þjóðernis-
stefna minnihlutaþjóðanna
kringum okkur feimnismál okk-
ar?
vf
Laugardagur 4. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9