Þjóðviljinn - 11.03.1989, Blaðsíða 7

Kjamorkuvopnalaus
Norðuiiönd
Ingibjörg Haraldsdóttir skrifar
Samt mun ég vaka
Barátta fyrir kjarnorkuvopna-
lausu svæði á Norðurlöndum hef-
ur lengi verið á dagskrá norrænna
friðarsinna. Árið 1982 héldu nor-
rænar friðarhreyfingar samráðs-
fundi um þetta mál og tóku
Samtök herstöðvaandstæðinga
þátt í þeim fyrir Islands hönd. í
kjölfar þess voru samþykktar
samræmdar tillögur um kjarn-
orkuvopnalaust svæði á Norður-
löndum og voru þær undirritaðar
á fundi í Reykjavík 23.-24. apríl
1983.
Hugmyndin um kjarnorku-
vopnalaust svæði hefur alltaf átt
miklu fylgi að fagna meðal al-
mennings. Þjóðmálakönnun Fé-
lagsvísindastofnunar í mars 1987
leiddi í ljós að 89,6% voru
hlynntir hugmyndinni eða 9 af
hverjum lOIslendinga. Norrænir
stjórnmálamenn hafa einnig unn-
ið að framgangi hennar á þjóð-
þingum sínum og hefur m.a. nor-
ræn þingmannanefnd starfað að
málinu. Hins vegar hefur henni
verið harðlega mótmælt af ýms-
um hægri mönnum. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur verið andvígur
henni og einstakir þingmenn ann-
arra flokka líka eins og t.d. nú-
verandi utanríkisráðherra Jón
Baldvin Hannibalsson.
Þau rök sem einkum hafa verið
notuð gegn hugmyndinni eru að-
allega tvenns konar:
í fyrsta lagi að það séu engin
kjarnorkuvopn á Norðurlöndum
og því ekki nauðsynlegt að taka
slíka kröfu upp.
í öðru lagi að slík einhliða yfir-
lýsing veiki varnir Nató og ekki sé
hægt að tala um afvopnun nema
sem lið í víðtækara samkomulagi
risaveldanna. Mikilvægt sé að
rjúfa ekki einingu Nató því þá sé
aðeins verið að gefa eftir fyrir
Rússum.
Afstaða friðarhreyfinganna er
sú að það sé nauðsynlegt að
tryggja á formlegan hátt að ekki
verði nein kjarnorkuvopn í lönd-
unum hvorki á friðartímum né á
spennu- eða stríðstímum. Sú
formlega staðfesting er ekki til í
dag og afleiðingin er m.a. sú að
stórveldin telja sér heimilt að láta
skip og flugvélar með kjarnorku-
vopn koma í heimsóknir til þess-
ara landa. Einnig liggja fyrir áætl-
anir um að flytja kjarnorkuvopn
til landanna á spennutímum.
Friðarsinnar telja að frumkvæði
ríkja eins og Norðurlandanna sé
mikilvægt í friðarmálum og
kjarnorkuvopnalaust svæði á
Norðurlöndum geti orðið fyrsta
skrefið að stofnun stærra svæðis í
Evrópu allri. Markmiðið er
heimur án kjarnorkuvopna.
Einnig telja þeir ekki ráðlegt að
hafa m.a. lýst sig reiðubúin til að
taka niður kjarnorkuvopn sem
nú er beint gegn löndunum þ.e.
skammdræg kjarnorkuvopn á
Kólaskaga, í Eystrasalti og á
svæðinu umhverfis Leníngrad.
í tilefni þess að 40 ár eru liðin frá inngöngu íslands í Nató
munu herstöðvaandstæðingar standa að listavöku í Lista-
safni ASÍ á Grensásvegi 16 í páskavikunni og fundi í Hásk-
ólabíoi sunnudaginn 2. apríl. Á listavökunni verða mál-
verkasýningar og margs konar dagskrár með upplestri og
söng. Herstöðvaandstæðingar munu í samráði við rit-
stjórn Þjóðviljans sjá um ýmislegt efni í blaðinu næstu
vikur þar sem minnt verður á staðreyndir um herinn og
Nató, rætt um stöðu mála nú og kynnt efni á listavökunni.
„Alltfrumkvæði einstakra ríkja erþvílitið
hornauga og hafaforystumenn Nató margoft
lýst andstöðu sinni við hugmyndina um kjarn-
orkuvopnalaustsvœði á Norðurlöndum. “
leggja allt traust á að stórveldin
nái samningum um afvopnun-
armál og með því að setja fram
kröfu um að annað hvort verði
samið um kjarnorkuvopnalausa
Evrópu allt til Úralfjalla eða ekki
neitt sé verið að drepa málinu á
dreif og hindra framgang þess.
í hugmyndum friðarhreyfing-
anna frá 1983 er gert ráð fyrir
bindandi samningi milli Norður-
landanna um svæðið. Ennfremur
að sá samningur verði byggður á
alþjóðarétti og viðurkenndur af
Sameinuðu þjóðunum. Auk þess
yrði leitað skuldbindinga kjarn-
orkuveldanna um að þau virtu
hið kjarnorkuvopnalausa svæði
og myndu ekki nota né hóta að
nota kjarnorkuvopn gegn svæð-
islöndunum. í viðurkenningu á
stöðu svæðisins felst að kjarnork-
uveldin reyna ekki að flytja
kjarnorkuvopn á svæðið og
brjóta ekki land- eða lofthelgi
svæðislandanna með skipum,
kafbátum eða flugvélum með
kjarnorkuvopn innanborðs, með
stýriflaugum eða á annan hátt.
Kjarnorkuveldin verða að koma
til móts við svæðislöndin m.a
með því að gera þær breytingar á
skipan vígbúnaðar síns sem geri
skuldbindingar þeirra trúverðug-
ar. Það er því á engan hátt verið
að ræða um einhliða yfirlýsingu
eins og andstæðingar svæðishug-
myndarinnar halda gjarnan fram.
Sovétríkin hafa þegar sýnt
áhuga á að ræða stofnun svæðis-
ins við norrænar ríkisstjórnir og
Var þetta ítrekað í kjölfar heim-
sóknar norrænna þingmanna til
Moskvu í október s.l. Þrátt fyrir
það virðast stjórnvöld á Norður-
löndum ekki hafa áhuga á við-
ræðum við Sovétmenn um þessi
mál. Um ástæðu þessa tómlætis
má e.t.v. deila en afstaða Nató til
málsins hefur þar eflaust mikið
að segja. Nató hefur alla tíð beitt
sér gegn hugmyndinni bæði
vegna þess að hernaðarstefna
bandalagsins byggir á notkun
kjarnorkuvopna í stríði og yfir-
menn þess vilja halda þeim
möguleikum opnum að flytja
kjarnorkuvopn til landanna á
spennutímum. Hér á íslandi er
allur viðbúnaður til að taka á
móti kjarnorkuvopnum með ör-
skömmum fyrirvara, en með
formlegri yfirlýsingu urn stofnun
svæðisins væru allar slíkar ráða-
gerðir ólöglegar. Ennfremur er
það í andstöðu við stefnu Nató að
einstök ríki taki ákvarðanir í rnáli
sent þessu. Þar á bæ er litið þann-
ig á að aðlildarríkin eigi aðeins að
fylgja sameiginlegum ákvörðun-
um sem þýðir í reynd að Banda-
ríkin sem sterkasta ríki banda-
lagsins auk V-Þýskalands og
Bretlands ráði þessum málum.
Allt frumkvæði einstakra ríkja
eða ríkjahópa í friðarátt er því
litið hornauga og hafa forystu-
menn Nató margoft lýst andstöðu
sinni við hugmyndina um kjarn-
orkuvopnalaust svæði á Norður-
löndum.
Það er eftirtektarvert að þrátt
fyrir yfirlýsingar íslenskra ráða-
manna um hug þeirra í þessu máli
virðast þeir lítið hafa beitt sér í
málinu. Norræn embættismanna-
nefnd sem skipuð var fyrir
tveimur árum að loknum utan-
ríkisráðherrafundi Norðurlanda
hér í Reykjavík hefur ekkert látið
frá sér fara. Með hliðsjón af því
hve einörð afstaða þjóðarinnar er
í málinu er fyrir löngu kominn
tími til að einhver árangur fari að
sjást af starfi þessarar nefndar.
Alþjóðlegir samningar um
kjarnorkuvopnalaus svæði
1959 Gerður samningur um bann við notkun kjarn-
orkuvopna á Suðurskautslandinu.
1963 Gerður samningur um bann við tilraunum með
kjarnorkuvopn í himingeimnum.
1967 Gerður samningur um að koma upp kjarnorku-
vopnölausu svæði í rómönsku Ameríku.
1 969 Gerður samningur um bann við að koma kjarn-
orkuvopnum fyrir á hafsbotninum.
1978Á 10. aukaallsherjarþingi Sameinuðu þjóðanna
er samþykkt ítarleg ályktun um takmörkun vígbúnaðar.
Þar er bent á að tilgangurinn með kjarnorkuvopnalausum
svæðum sé að ná því markmiði að heimurinn verði eitt.
kjarnorkuvopnalaust svæði. Um slík svæði almennt
segir: „Afmörkun tiltekinna kjarnorkuvopnalausra svæða
á grundvelli samkomulags og fyrirkomulags, sem náð
hefur verið þvingunarlaust milli ríkja viðkomandi svæðis,
markar mikilvæg skref sem stigin eru í átt til afvopnunar,
ef tryggt er að svæðin séu algjörlega kjarnorkuvopnalaus
og að sú staðreynd sé virt af kjarnorkuvopnaríkjunum."
Nokkur ártöl um Natóaðild
1949 ísland gerist stofnaðili að Nató. Aðildin er keyrð í gegn á alþingi með offorsi og
kröfum andstæðinga aðildar um þjóðaratkvæðagreiðslu hafnað.
1951 Bandaríkjamenn senda hingað herlið með samþykki íslensku ríkisstjórnarinnar.
Kröfum hernámsandstæðinga um þjóðaratkvæði er hafnað. Ákvæði Natósamningsins um
að hér skuli ekki vera her á friðartímum brotin.
1953 Gerður nýr samningur um dvöl herliðsins. Hann festir sig betur í sessi.
1956 Ný ríkisstjórn samþykkir að herinn skuli fara. Af því verður þó ekki því hluti
ráðherranna gengur erinda hernámsaflanna.
1958 Reist lóranstöð á Snæfellsnesi en hlutverk hennar er að senda kjarnorkukafbát-
um miðunargeisla. ísland verður þannig hlekkur í keðju sem nota á í kjarnorkustyrjöld.
1962 Flugsveit sem getur borið kjarnorkuvopn fær aðsetur á Keflavíkurflugvelli.
1971 Vinstri stjórn stefnir að því að láta herinn fara úr landi. Það mætir öflugri andstöðu
hernámsaflanna og stjórnin fer frá áður en reynir á þetta samkomulag.
1974 Ný hægristjórn leyfir stórfelldar íbúðarbyggingar á Keflavíkurflugvelli fyrir banda-
ríska hermenn og fjölskyldur þeirra.
1975 SOSUS hlustunarkerfi komið fyrir með leynd. Því tengjast miklar neðansjávar-
lagnir út frá Stokkseyri og Reykjanesi.
1978 AWACS ratsjárflugvélar koma til Keflavíkur. Þar með verður Keflavíkurflugvöllur
að lykilstöð og stjórnstöð í hugsanlegum kjarnorkuátökum.
1981 Bandaríkjastjórn mótar nýja sóknarstefnu á Norður-Atlantshafi. Ákveðið að reisa
flugskýli sem standast eiga kjarnorkusprengjur á Keflavíkurflugvelli.
1982 Hafinn undirbúningur að nýrri olíuhöfn í Helguvík og birgðastöðvar á Hólms-
bjargi. Olíubirgðarými hersins sexfaldast þegar þessum framkvæmdum er lokið.
1 984 Upplýst að um langt skeið hefur verið heimild undirrituð af forseta Bandaríkjanna
um að flytja 48 kjarnorkudjúpsprengjur til íslands á hættutímum. Hafin er bygging flug-
stöðvar sem kostuð er að nokkru af bandarísku fé og á að afhenda bandaríska hernum
þegar honum þykir þurfa.
1985 Orrustuflugsveit setuliðsins endurnýjuð með F-15 þotum. Þar með tvöfaldast
styrkur hennar. Leyft að byggja ratsjárstöðvar á Vestfjörðum og Langanesi og fram-
kvæmdir hafnar við þær.
1986 Áformað að byggja niðurgrafna og kjarnorkuhelda stjórnstöð á Keflavíkurflug-
velli.
1988 Opinberuð áform um að reisa varastjórnstöð í Grindavík, endurnýja ratsjárstöð-
ina á Stokksnesi, breikka aðflugsbrautir á Keflavíkurflugvelli og fram kemur ósk um að
reisa varaflugvöll í Aðaldal á vegum Nató.
Laugardagur 11. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7