Þjóðviljinn - 16.03.1989, Side 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóöfrelsis og verkaiýöshreyfingar
Orð er á
íslensku til
Um helgina geröust þau ánægjulegu tíöindi aö ungt skáld,
Gyrðir Elíasson, hlaut fyrstur manna stílverðlaun Þórbergs
Þórðarsonar.
Aöalsmerki Gyrðis er hve listilega hann beitir Ijóðmálinu til
að draga upp sýnir og innri atburði fyrir sjónum lesanda eða
áheyranda síns. Hann er staddur mitt í krefjandi hringiðu
nútímalífs, og málið notar hann eins og nýtísku leisergeisla
þó að það sé eins gamalt og á grönum má sjá. Hann skoðar
orðið eins og smiðurinn viðarbútinn áður en hann fellir það í
smíðisgripinn, og þó gefur þessi samlíking til kynna rólega
yfirlegu sem á ekki við þetta skáld:
fíósemi get ég ekki miðlað,
af henni á ég ekkert, flugþol
órólegra hugmynda virðist án
takmarka, þær hefja sig á loft
í hvelfingunni og sveima nótt
eftir nótt í húðvængjulíki milli
súlna, ég ligg og fylgist með
þeim undir glerinu...
eins og segir í upphafi Ijóðabálksins Blindfugl/Svartflug.
Það er kannski óþarft að óttast um afdrif íslenskrar tungu
meðan upp sprettur ungt fólk með annað eins vald á henni
og Gyrðir hefur.
Þó eru fleiri á þeirri skoðun að nú þurfi einmitt að standa
sérstakan vörð um tunguna vegna þess að sótt sé aö henni
hvaðanæva; þjóðfélagshættir breytist hratt og grafi undan
málinu sem auðvitað hefur orðið til sem tjáning á lífi og
aðstæðum fólks í landinu, og sterkur straumur berist að
henni frá enskri tungu og menningu, þess vegna skili móð-
urmálskennslan ekki nógu góðum árangri.
Menntamálaráðherra hefur nú ákveðið að gera sérstakt
málræktarátak í ár til að efla áhuga fólks á móðurmálinu. Á
áætlun þess er til dæmis að halda ráðstefnu, taka fjölmiðla
með stormi og efna til móðurmálsviku í skólum landsins, og
er það allt góðra gjalda vert.
En þegar fólk hefur áhyggjur af því að börn hætti að tala
íslensku og taki upp ensku í staðinn vegna þess að hún
glymji í eyrum þeirra lengur en móðurmálið á hverjum degi,
vill það gleymast að þau börn sem eru í mestri hættu að týna
eigin tungu eiga kannski minnsta möguleika á að læra aðra
tungu svo vel að þau geti notað hana til að tjá innstu hug-
renningar sínar. Aivarlegasti vandinn er ekki að fólk skipti
um tungumál heldur að það standi uppi með ekkert.
Hvernig á að ná til þessara barna og koma til móts við
þau? Þau sækja ekki ráðstefnur og hætt er við að þau telji
sig ekki gjaldgeng á móðurmálsviku í skólum. Ein leið er að
fara til þeirra, byrja hjá þeim sjálfum. Leyfa þeim að tala um
hugmyndir sínar og hlusta á það sem þau hafa að segja,
bera virðingu fyrir tjáningarmáta þeirra og fara kurteislega
að því að bjóða þeim leiðsögn áleiðis, ef þau finna sjálf að
þau vilji komast lengra.
Nú segja kennarar: þetta gerum við alltaf þegar tími vinnst
til. En börn þurfa of oft að hlíta valdboðum að ofan þegar
betri árangur fengist með því að leyfa þeim að reyna sig, þó
að þau beiti málið ofbeldi í fyrstu. Láta þau reka sig á það
sjálf að þau eiga ekki orð til að segja það sem þau vilja segja
þegar þau þurfa að koma því frá sér. Láta þau þá, en ekki
fyrr, spyrja, læra. Allir hafa boðskap fram að færa ef eftir
honum er spurt og það er hverjum og einum í hag að finna út
hvaða leið er best til að koma nákvæmlega því til skila sem
maður vill sjálfur. Til þess er tungumálið, til þess viljum við
varðveita það. Til þess að órólegar hugmyndirnar tylli sér á
límborna veggina, eins og Gyrðir segir í áðurnefndu Ijóði.
SA
KLIPPT OG SKORIÐ
Misráðin
banntilraun
Eins gott grænfriðungum tókst
ekki að fá samþykkt lögbann á
hvalamyndina sem sjónvarpið
sýndi í fyrrakvöld, því úr þessu
öllu varð merkilegur fjölmiðlaat-
burður sem vonandi setur af stað
ferska umræðulotu í deilunni.
Það var örugglega misráðið af
þeim grænu að reyna að stöðva
myndina hér. Við erum þannig
gerðir fslendingar að vilja sjá og
reyna með eigin augum og þolum
illa að okkur sé eitthvað bannað,
- hvort sem þar er á ferðinni forn
frelsisþrá og hetjulund eða ósköp
einfaldlega frekja dekurbarnsins.
Nema hvorttveggja sé, - en hvað
sem því líður er það ágætur kost-
ur við hina sameiginlegu þjóðar-
sál að öll ritskoðunartilhneiging
vekur henni ósjálfráða samúð
með þeim sem átti að loka úti.
Og hvalamálinu hefur hvort eð
er verið svo rangsnúið hér á landi
að einn snúningur í viðbót skiptir
ekki öllu.
Það er hinsvegar ekki erfitt að
skilja viðbrögð grænfriðunga að
séðri hvalamynd Magnúsar Guð-
mundssonar. Þáð er eiginlega
bara tvennt til. Annaðhvort eru
ásakanirnar réttmætar og sam-
tökin Greenpeace þarmeð eins-
konar svikamylla skemmdar-
verkasveita, dýraníðinga og
fjárplógsmanna. Eða logið er
uppá grænfriðunga.
Islenska sjónvarpið hefur með
sýningu myndarinnar tekið það á
sig að kanna þetta mál. Engin
óyggjandi sönnunargögn voru
lögð fram í myndinni sjálfri, og
sakborningum ekki gefinn kostur
á að verja sig. Sjónvarpið tók
þann kost að kaupa samt þetta
áhugaverða sjónvarpsefni, og
þurfa starfsmenn á fréttastofu og
innlendri dagskrárgerð ekki að
kvíða aðgerðaleysi á næstunni,
vegna þess að héðanaf er það sið-
ferðileg skylda sjónvarpsmanna
að leita botns í málinu.
Vísindaveiðavörn
Það er engin ástæða til að efast
um fyrstu forsendur að baki
myndar Magnúsar. Hann hefur
ætlað að gera mynd um forvitni-
legt efni sem ætla mátti að svaraði
eftirspurn og gæti borgað sig vel.
Við hér nyrðra mætum ýmis-
konar misskilningi suðrí álfum og
fuli ástæða til að vekja athygli á
nokkrum þeirra staðreynda sem
mynda lífsgrundvöll á norður-
slóðum, til dæmis þeirri að við
veiðum dýr til matar og sjáum
ekkert ljótt við það meðan ekki
er stunduð rányrkja. Fólki sem
býr í menguðum stórborgum,
finnst ljótt að drepa dýr með
veiðum en kaupa sér hormóna-
hamborgara úr næsta sláturhúsi í
hádegismatinn, - við slíkt fólk
höfum við ekki margt að segja.
En hafi þetta verið upphafs-
hugmynd Magnúsar við myndina
er ljóst að aðrir þættir hafa síðar
vegið þyngra. Myndin „Lífsbjörg
á norðurslóðum" er nefnilega að
lokum um aðeins eitt mál: svo-
kallaðar vísindaveiðar á hval og
fláttskap þeirra sem hreyft hafa
andmælum við þeim.
Hvaladeilan undanfarin ár er
merkilegt umfjöllunarefni, og
einsog um flest önnur mál er erf-
itt á að halda, og sennilega á-
stæðulaust, án þess að einhvers-
konar afstaða myndist, samúð
með einhverjum aðila. Slíkt er
ekki óeðlilegt í vel unninni
heimildarmynd, að fengnum
öllum helstu rökum máls.
Hinn helgandi
tilgangur
Þeir Magnús virðast hinsvegar
hafa hætt fljótt við að gera
heimildarmynd eða rannsóknar-
mynd og snúið sér að áróðri þar-
sem tilgangurinn helgar meðalið
og ekkert bragð er of vont eða
óheiðarlegt til að því sé ekki hægt
að beita fyrir málstaðinn. Og
þetta var leiðinlegt. Myndin
verður nefnilega að hreinni
áróðursmynd, og lýtur aðeins
hráustu lögmálum þeirrar grein-
ar.
Slíkar myndir geta átt rétt á
sér, og eru nátengdar auglýsinga-
bransanum. Umferðarráð býr til
dæmis til áróðursmyndir á hverju
ári án þess hreyft sé nokkrum
mótmælum: bjór er víst áfengi,
edrú og spenntur aki halur knár
illt er án ljóss að rata, seinn ekur
einn óbeinn eftir neinn, við
göngum svo léttir í lundu. En það
er mjög mikilvægt fyrir lýðræðið
að slíku áróðursefni sé haldið
skýrt aðgreindu frá fréttaumfjöll-
un og heimildavinnu. Og einkar
mikilvægt fyrir okkur sem höfum
starfsheitið blaðamaður, það
sama og Magnús, að vita á þessu
glögg skil.
Það er óneitanlega svolítið
furðulegt fyrir fslendinga að sitja
undir þeim upplýsingum til dæm-
is að hvalveiðar skipti okkur
sama máli og bílaiðnaðurinn
Bandaríkjamenn. Og það er líka
skrítið að halda því fram að vís-
indaáætlunin sé einungis fram-
hald af öðrum hvalarannsóknum
sem hér hafi staðið í blóma áður
en veiðibannið var samþykkt. Og
gaman væri að fá á því skýringu
hvernig 78 vísindahvalir geta
flokkast undir „a limited numb-
er“ - takmarkaðan fjölda - þegar
meðalveiði fyrir bann var 380
hvalir.
Þrjú áfelli
En þetta er minniháttar.
Það sem gerir hvalamynd
Magnúsar að áróðursmynd í nei-
kvæðum skilningi orðsins er eink-
um þrennt:
í fyrsta lagi að talsmenn Gre-
enpeace fá ekki að svara fyrir sig,
verja hendur sínar gagnvart þeim
ásökunum eða dylgjum sem í
myndinni er beint að þeim um
uplýsingafölsun. Svör Magnúsar í
umræðuþætti eftir myndina um
það mál voru þau að hann hefði
vitað svör grænfriðunga fyrir-
fram. En við sem sáum myndina?
í annan stað eru það engin
vinnubrögð að leggja að jöfnu
selveiðar Grænlendinga og
grindadráp Færeyinga annar-
svegar og hvalveiðarnar hér hins-
vegar. Hvalveiðarnar eiga sér
enga hefð á við þessar veiðar
grannanna, eru stundaðar á allt
annan veg, eru allt aðrar að
mikilvægi, og eiga sér allt aðra
sögu. Einu hvalveiðarnar sem
hugsanlegt er að bera saman við
þessar hefðbundnu veiðar
grannþjóða okkar eru hrefnu-
veiðarnar fyrir vestan og norðan.
Fyrir þeim er uppundir aldar-
gömul hefð, þær hafa verið mikill
hluti atvinnulífs í fámennum
byggðarlögum, eru stundaðar á
tiltölulega frumstæðan hátt, og
afurðirnar allar seldar á innan-
landsmarkaði.
Köllunum í hrefnuplássunum
var hinsvegar sagt að hætta
veiðum við hvalabannið. Ekki
var gerð alvarleg tilraun til að
reka hrefnuveiðamálið sem sér-
stakt réttlætismál innan Hval-
veiðiráðsins, svipað veiðimálum
ýmissa byggðahópa og frum-
byggja. Og fyrirætlanir um vís-
indaveiðar á hrefnu voru lagðar
strax á hilluna. Hvers vegna?
Þarf ekki sömu vísindi til að
reikna út hrefnuna og
þarf á langreyðina? Eða voru
hagsmunirnir aðrir? Pólitískur
styrkur hrefnukallanna eitthvað
minni en Hvals hf.?
Sjónvarpið á enn eftir að leita
svara við þessum spurningum, -
þeim var að minnsta kosti ekki
svarað í gær.
í þriðja lagi var hvergi um það
getið í mynd Magnúsar Guð-
mundssonar um hvalveiðar ís-
lendinga að á íslandi hefur verið
efast stöðugt um rökin bakvið
vísindaáætlunina frá því hún varð
til, og víða í samfélaginu er talið
að stjórnvöld hafi haldið rangt á
málinu frá upphafi. Þarna var til
dæmis ekki talað við neinn úr
hópi líffræðinganna sem sett hafa
fram opinberlega mjög hvassa
gagnrýni á áætlunina. í áróðurs-
mynd er heppilegra að láta líta
svo út að enginn ágreiningur sé
um málið.
Klandrið
Því miður benda fyrstu við-
brögð við hvalamyndinni í sjón-
varpinu til þess að áróðursmynd-
in hafi náð tilgangi sínum. Menn
hafa sannfærst og fundið sér óvin
til að spretta að fingrum. Hinir
vondu grænfriðungar úr stór-
borgunum sem af illvilja sínum
níðast á okkur norðurslóðafólki.
Að halda höfði
Þetta er slæmt. Núna hefðum
við einmitt þurft á að halda
skynsamlegu viti og þjóðarstolti
lausu við minnimáttarrembu til
að komast án frekari áfalla og án
frekari kinnroða útúr því klandri
sem hvalastefna yfirvalda hefur
komið okkur í.
Og við hefðum einmitt þurft að
leysa úr þessum örðugleikum í
samskiptum okkar við umhverf-
isverndarsamtök og náttúru-
verndarmenn, sem að öllu eðli-
legu ættu að vera einir helstu
pólitísku og viðskiptalegu banda-'
menn okkar á markaðssvæðum
okkar hjá stórveldum í Norður-
Ameríku og Evrópubandalagi.
Áróðursmynd Magnúsar Guð-
mundssonar hjálpar ekki til við
þessi verk. Hún getur hinsvegar
hjálpað okkur við að halda áfram
þeirri þjóðlegu iðju að berja
höfðinu við steininn. Eða stinga
því í sandinn.
-m
Þjóðviljinn
Síöumúla 6-108 Reykjavík
Sími681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóöviljans.
Rft8tjórar: Árni Bergmann, Möröur Árnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Frótta8tjóri: Lúðvík Geirsson.
Aftrirblaðamenn: DagurÞorleifsson, ElíasMar(pr.),Elísabet
Brekkan, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir ípr.), Jim
Smart (Ijósm.), Kristófer Svavarsson, Magnús H. Gíslason, Ólafur
Gíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (umsjm. Nýs
Helgarblaðs), Sævar Guðbjörnsson, Þorfinnur Ómarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif8tofu8tjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Oiga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Utbreiðslu-og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiftsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innhoimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumula 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljanshf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verft í lausasölu: 80 kr.
Nýtt Helgarblað: 110 kr.
Áskrlftarverft ó mónufti: 900 kr.
4 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 16. mars 1989