Þjóðviljinn - 18.03.1989, Blaðsíða 7

BÓKIN SEM ÉG ER AÐ LESA
Lucky Jim
og
The Old Devils
eftir Kingsley Amis
Árið 1986 féllu hin eftirsóttu
Booker bókmenntaverðlaun í
hlut enska rithöfundarins Kings-
ley Amis. Mörgum þótti tími til
kominn að Amis fengi verðlaunin
því hann hefur verið í hópi þekkt-
ustu rithöfunda Breta frá því að
hann sendi frá sér sína fyrstu
skáldsögu árið 1954. Þetta var
skáldsagan Lucky Jim og þótti
hún nokkrum tíðindum sæta.
Sagan fjallar um ungan háskóla-
kennara, James Dixon að nafni,
og þau fádæma vandræði og ves-
en sem hann veldur hvar sem
hann kemur. Það var svo sem
ekki nýtt að breskir rithöfundar
sæktu föng sín til hinna víðfrægu
menntastofnana í Oxford og
Cambridge en í Lucky Jim sló
Amis nýjan tón með því að láta
söguna gerast í hallærislegum
dreifbýlisháskóla, einum af
mörgum sem stofnaðir voru eftir
síðari heimsstyrjöldina. Persónur
sögunnar voru líka ótrúlegt
samansafn af leiðindaskjóðum,
hrokagikkum og ónytjungum og
var söguhetjan, Jim, hreint ekki
barnanna bestur.
Hin andfélagslegu og anark-
isku viðhorf sem fram komu í
Lucky Jim gerðu það að verkum
að höfundurinn var flokkaður
með hinum svonefndu „ungu
reiðu mönnum“ en það var sam-
heiti sem blaðamenn klíndu á
nokkra unga rithöfunda sem
komu fram á sjónarsviðið á árun-
um 1950-1960. Leikritaskáldið
John Osborne er sennilega þek-
ktastur úr þessum hópi.
Ekki verður annað sagt en
gusti af sögunni um Lucky Jim.
Háskólar, háskólakennarar,
menntamenn og fræðingar fá þar
rækilega á baukinn enda oft á tíð-
um pottur brotinn á þeim bæjum
þó ekki færi það hátt. Hrakleg-
asta útreið fá Welch prófessor,
yfirmaður Jims, og kona hans.
Prófessorinn er hinn versti harð-
stjóri, fullkomiega óhæfur í starfi
og níðist eftir fremsta megni á
undirmönnum sínum. Um konu
hans má segja að líkur sæki líkan
heim því hún er hið versta flagð
og ákaflega snobbuð. Sonur
þeirra Bertrand kemur einnig við
sögu en hann er „listmálari“, jafn
misheppnaður og hann er mikill á
lofti. Þeir Jim og Bertrand verða
keppinautar um ástir Christine,
ungrar Lundúnastúlku sem eigin-
lega er eina almennilega mann-
eskjan í sögunni.
Annar fastráðinn háskóla-
kennari kemur og nokkuð við
sögu en það er ensku-lektorinn
Margaret Peel. Þau Jim eiga í
heldur brösóttu og spaugilegu
ástarsambandi. Hún er leiðinleg,
drykkfelld, móðursjúk og kúgar
Jim ræfilinn á ýmsan máta. Aðrir
kennarar og fræðimenn fá svip-
aða útreið enda fátt um fína
drætti.
Eins og áður sagði þá er Jim
sjálfur af svipuðum toga spunn-
inn og aðrar persónur bókarinn-
ar. Hann er kærulaus, falskur,
ósvífinn, drykkfelldur og með
takmarkaða hæfileika. Takmark
hans í lífinu er að koma sér í góða
stöðu þar sem hann getur haft
það náðugt. Þó tekst Amis að láta
lesandann fá dálitla samúð með
Jim greyinu, kannski vegna þess
annars vegar hve óheppinn hann
er og hins vegar vegna þess að
það freistar væntanlega flestra að
fá starf sem gefur af sér góð laun
fyrir litla vinnu.
Á baksíðu þeirrar útgáfu af
Lucky Jim sem ég hef undir
höndum er lögð áhersla á hve
fyndin bókin sé og vitnað til um-
sagna nokkurra gagnrýnenda
sem m.a. segjast ekki hafa hlegið
jafn mikið að nokkurri bók. Satt
er það að í bókinni er sagt frá
fjölmörgum spaugilegum atvik-
um og persónurnar eru margar
hverjar býsna kátlegar en ekki
man ég þó eftir því að hafa hlegið
upphátt meðan á lestri stóð. Það
getur svo sem vel verið að því
valdi meðfætt húmorsleysi og sú
staðreynd að ég er ekki Englend-
ingur. Sá grunur læðist reyndar
að mér að kímni bókarinnar sé
ákaflega bresk og ekki á allra færi
að ná upp í hana.
Atburðarásin í Lucky Jim er
oft af því tagi sem tíðkast í försum
með tilheyrandi hamagangi og
ólátum. Eftirminnilegustu kaflar
bókarinnar eru að mínu mati lýs-
ingin á menningarhátíð Welch-
hjónanna, einstaklega kauða-
Guðmundur J.
Guðmundsson
sagnfræðingur skrifar
legri samkomu sem þau kúga
kunningjahóp sinn til að taka þátt
í. Einnig má nefna árlegan fyrir-
lestur sagnfræðideildarinnar um
Hið gamla góða England sem
prófessorinn neyðir Jim til að
halda. Jim fer á taugum út af
fyrirlestrinum, drekkur sig fullan
og deyr í honum miðjum. Sagan
um Lucky Jim fær þó farsælan
endi. Hann stingur Christine
undan Bertrand Welch og fær
draumastarf sem kokteildýr hjá
auðkýfingnum Gore-Urquhart.
Síðasta skáldsaga Kingsley
Amis, The Old Devils, er af
nokkuð öðritm toga spunnin.
Hún gerist á nokkrum mánuðum
í lítilli borg í Wales og er einskon-
ar krufning á vináttu og hjóna-
bandi. Söguhetjurnar eru hópur
fordrukkinna Walesbúa á aldrin-
um milli sextugs og sjötugs. Flest-
ir eru illa farnir af drykkju og lífs-
leiða. Hjónaböndin hafa verið í
molum árum og jafnvel áratugum
saman og draumar þeirra hafa að
engu orðið. Allt hafði þetta fólk
þekkst frá því það var í háskóla.
Einn daginn berast um það
fréttir að gamall félagi, atvinnu
Walesbúinn, flagarinn og
drykkjurúturinn Alun Weaverog
kona hans Rhiannon séu að flytja
heim eftir að hafa búið áratugum
saman í London. Þetta veldur
miklu uppistandi og verður til
þess að margir úr hópnum
neyðast til að rifja upp hálfg-
leymdar endurminningar sem
sumar hverjar eru ákaflega sárs-
aukafullar.
Það verður seint sagt að at-
burðarás bókarinnar sé hröð.
Hún líður áfram í áfengisvímu
svo að ákafur þorsti sótti á undir-
ritaðan meðan á lestrinum stóð.
Persónurnar eru annað hvort
drukknar eða timbraðar og í raun
gerist ákaflega fátt. Menn fara á
krána til að rabba saman og
drekka eða flækjast fullir hver
heim til hvers annars. Þau Alun
og Rhiannon leita sér að húsnæði
og Alun tekur til við að fleka eig-
inkonur vina sinna meðan Rhi-
annon rifjar upp kynni við gamla
aðdáendur. Þegar Alun fær það
verkefni að undirbúa sjónvarps-
þátt um Wales fá þau lánaðan
sumarbústað en þangað þyrpast
þá allir kunningjarnir og úr verð-
ur gríðarmikið fyllirí þannig að
Alun verður lítið úr verki. Bók-
inni lýkur svo með því að Alun
fær hjartaslag í brennivínsveislu
heima hjá einum félaganum og
deyr. Rhiannon fer hins vegar að
búa með Peter, gömlum ást-
manni sínum eftir að eiginkona
hans flytur til Englands.
Eins og áður sagði fjallar sagan
urn hóp af fólki sem að meira eða
minna leyti hefur sóað lífi sínu án
þess að gera nokkurn skapaðan
hlut af viti. Þegar Álun kemur til
sögunnar virðist hann í fyrstu af
öðru sauðahúsi en félagar hans.
Hann er velþekktur, myndar-
legur á velli, kemur oft fram í
sjónvarpi og hafði fyrr á árum rit-
að bækur um Wales. Þegar les-
andinn svo smámsaman kynnist
honum kemur í ljós að hann er
alveg á sama báti og félagar hans.
Það eina sem hann hafði gert
árum saman voru 40 blaðsíðna
drög að skáldsögu sem hann sýnir
Charlie vini sínum og biður um
álit hans á. Charlie sýnir honum
fram á að drögin séu algjört rusl
og eitt augnablik virðist svo sem
Alun ætli að taka sér tak og rífa
handritið í smátt en á síðustu
stundu hættir hann við og ákveð-
ur að geyma það ef ske kynni að
hann geti prangað því inn á ein-
hvern síðar meir.
Það ætti nú að vera ljóst að
þessar tvær sögur eru um margt
ólíkar. Frásögnin í The Old De-
vils er mun rólegri og í henni er
djúpur undirtónn. Lýsingin á hin-
um fordrukknu eldri borgurum
og uppátækjum þeirra eru oft á
tíðum nokkuð smellin og sums
staðar bregður Amis á leik rétt
eins og í Lucky Jim. Má þar nefna
uppistand sem verður þegar vest-
urheimskur Walesbúi og hommi
reynir að tæla Alun í fyrirlestra-
ferð til Bandaríkjanna eða er
Alun móðgar vertinn á uppá-
haldskránni þeirra svo illa að
hann hendir þeim út. Einnig er
ógleymanlegt hið örlagaríka fyll-
irí sem varð Alun að aldurtila en
það gerist heima hjá einum úr
hópnum sem er þvflíkur nirfill að
hann neyðir félaga sína til að
kaupa af sér sjússa.
Nokkurt lýti er að innskotum
sem Amis dreifir hér og þar um
bókina, oft í litlu samhengi við
frásögnina og mér skilst að séu í
samræmi við pólitískar skoðanir
hans. Reyndar másegjaaðþað sé
ofrausn að flokka þessi innskot
undir pólitík. Þau er nær því að
vera meltingartruflanir af því tagi
sem fyrir nokkrum misserum
mátti sjá í nafnlausum dálkum í
DV og hafa nú borist í Tímann.
Kingsley Amis verður varla
flokkaður með meiriháttar rit-
höfundum Breta. Sumir hafa
meira að segja haldið því fram að
hann eigi gengi sitt því að þakka
að hálfgerð kreppa ríkir um þess-
ar mundir í breskri skáldsagna-
gerð. Amis er fyrst og síðast góð-
ur penni. Hann hefur dæmalaust
gott vald á enskri tungu og er auk
þess laginn við að segja sögur en
ef marka má þær bækur hans sem
ég hef lesið verð ég að segja að
mér finnst hann mjög svo ofmet-
inn. Það þýðir þó ekki að ég ráði
fólki frá því að lesa bækurnar
hans, þvert á móti, það er alltaf
gaman að lesa fallegan texta eftir
ritfæra menn.
Laugardagur 18. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7

Útboð
m Vegmálun1989íSuðurlands-og Reykjaneskjördæmi Vegagerð ríkisins óskar eftir tilboðum í ofan- greint verk. Akreinalínur 160 km og markalínur 340 km. Verki skal lokið 31. ágúst 1989. Útboðsgögn verða afhent hjá Vegagerð rikisins á Selfossi og í Reykjavík (aðalgjaldkera) frá og með 21 þ.m. Skila skal tilboðum á sömu stöðum fyrir k. 14.00 þann 10. apríl 1989.
Vegamálastjóri
Barna- og unglingavika
12.-18. mars 1989
Laugardagur 18. mars
Háskólabíó kl. 14.00
Fjöl^kylduhátíð.
Niðurstöður kynntar.
Ókeypis aðgangur.
Skemmtun við allra hæfi.
Bandalag starfsmanna ríkis og bæja, Alþýðusamband Islands,
Kennarasamband Islands, Félag bókagerðarmanna, Bandalag
háskólamenntaðra ríkisstarfsmanna, Starfsmannafélag
ríkisstofnana, Fósturfélag Islands, Sókn, Hiðíslenska
kennarafélag, löja
wmmmmmmmmmmmm^^^mmm^mmm^Km
Fósturheimili
10 ára dreng með geðræn vandamál vantar
heimili í Reykjavík eða nágrenni.
Fósturheimilið þarf að hafa reynslu af börnum,
vera barnlaust eða eingöngu unglingar á heimil-
inu.
Fyrst um sinn er um að ræða samvinnu milli
meðferðaraðila drengsins og væntanlegra fóst-
urforeldra.
Nánari upplýsingar gefur Áslaug Ólafsdóttir, fé-
lagsráðgjafi, Félagsmálastofnun Reykjavíkur-
borgar í síma-685911 milli kl. 9.00-12.00 alla
virka daga.
\m^mmmmm—mmmm^^mmm^mmmm—J
Úthlutun styrkja
úr Sáttmálasjóði
Umsóknir um utanfararstyrki og verkefnastyrki úr
Sáttmálasjóði Háskóla íslands, stílaðar til há-
skólaráðs, skulu hafa borist skrifstofu rektors í
síðasta iagi 30. apríl 1989.
Tilgangi sjóðsins er lýst í 2. gr. skipulagsskrár frá
29. júní 1919, sem birt er í Árbók Háskóla íslands
1918-1919, bls. 52.
Umsóknareyðublöð og nánari úthlutunarreglur,
samþykktar af háskólaráði, liggja frammi á skrif-
stofu Háskóla íslands hjá ritara rektors.
(Frá Háskóla íslands)