Þjóðviljinn - 22.03.1989, Blaðsíða 5
VIÐHORF
Á tímum samdráttar og sparn-
aðar vakna þær spurningar til
hvers framhaldsskólinn sé; er
honum ætlað að stuðla að fram-
förum þjóðfélaginu til heilla,
halda ungu fólki frá götunni þar
sem atvinnuvegirnir geta ekki
tekið við þeim strax eða/og skapa
atvinnu handa kennurum og öðru
starfsfólki? Mjög algeng er sú
skoðun manna á meðal að
skólinn sé meira og minna
geymslustaður fyrir börn og ung-
linga og allir geti kennt. Þessi við-
horf að allir séu færir um að
kenna gera það að verkum að
ekki er litið á kennslu sem sér-
hæft starf sem þurfi sérmenntun-
ar við og launin eru náttúrulega í
samræmi við það. Þegar kennara
vantar (þetta á sérstaklega við
um dreifbýlið) er nánast hver sem
er tekinn því allt er hey í harðind-
um. Að sjálfsögðu eiga þessi við-
horf ekki við nú á tímum en voru
kannski eðlileg þegar menn sáu
ekki samhengið milli menntunar
og framfara.
Ef við lítum snöggvast á þróun-
ina í skólamálum frá fyrstu árum
þessarar aldar, þá hefur braut-
skráðum stúdentum fjölgað úr 16
árið 1901 í 207 árið 1960 og 1984
voru þeir 1591. Fyrsta starfsár
Háskóla íslands 1911-1912 voru
45 stúdentar innritaðir, árið 1960
var fjöldi innritaðra 790 og um
áramótin 1985-86 rúmlega 4500.
Fjöldi brautskráðra stúdenta og
innritaðra í Háskólanum hefur
um það bil hundraðfaldast á
meðan mannfjöldi hér á landi
hefur um það bil þrefaldast.
Er eitthvert samband á milli
meiri skólagöngu og aukinnar
hagsældar og framfara? Erfitt er
að svara þessari spurningu, því
ekki er gott að sjá hvað er orsök
og hvað afleiðing. Flestir myndu
Framhaldsskóli
Til hvers og fyrir hverja?
Sigurður Pór Jónsson skrifar
líklega segja að aukin velmegun
okkar væri til komin vegna gífur-
legrar aukningar á sjávarafla sem
sífellt færri nú en áður draga að
landi. Líklega er það rétt en
hvernig hefur þessi aukning orðið
til, ekki vegna þess að fleiri sækja
sjóinn, heldur vegna tæknifram-
fara og tækninn fleygir sífellt
fram vegna meiri þekkingar.
En samt er það nú svo að fæstir
gera sér grein fyrir því að þekking
geti verið framleiðniskapandi,
flestir hagfræðingar líta einnig
fram hjá þessari staðreynd, með
örfáum undantekningum þó.
Hagfræðingur hjá bandanska
viðskiptaráðuneytinu að nafni
Edward Denison hefur gert
könnun þar sem hann athugar þá
þætti sem hafa haft hvað mestan
þátt í hagvexti frá 1948-1978.
Hann komst að þeirri niðurstöðu
að 2/3 af hagvexti væri til kominn
vegna aukinnar menntunar og
þekkingar. Ef þetta er rétt, þá
hlýtur það sama að eiga við hér á
landi. Menntun er sem sagt arð-
bær, þeir peningar sem yfirvöld
láta til menntamála eru ekki að-
eins kostnaður sem helst þyrfti að
hafa sem lægstan heldur
nauðsynleg forsenda betra lífs og
vonandi hamingjusamara.
Nú þegar ríkisvaldið á í samn-
ingaviðræðum við kennara í
framhaldsskólum og sýnir engan
vilja til samninga, geta kennarar
ekki varist þeirri hugsun að þarna
sýni yfirvöld svo sannarlega hug
sinn í verki til menntunar. Kenn-
arar í Hinu íslenska kennarafé-
lagi sem hafa verið án samnings í
meira en ár, mega víst þakka fyrir
það smánarkaup sem ríkið býður
en byrjunarlaun framhaldsskóla-
kennara eftir fjögurra ára há-
skólanám eru um 56.000 kr. á
mánuði. Það sér hver heilvita
maður að þetta gengur ekki
lengur og ríkið veröur að fara að
borga starfsfólki sínu lífvænleg
laun, já, laun fyrir dagvinnu sem
möguleiki er að lifa af.
Um leið og kaupmáttur launa
minnkar sífellt eru gerðar auknar
kröfur til framhaldsskólakenn-
ara. Samkvæmt lögum um fram-
haldsskóla sem loksins sáu dags-
ins ljós í fyrravor stendur að allir
sem lokið hafa grunnskólaprófi
(engin lágmarkseinkunn til-
greind) eigi rétt á að hefja nám í
framhaldsskóla.
Þetta þýðir það að nemendum
mun að öllum líkindum fjölga
verulega því 20-25% hafa fallið
undanfarin ár á samræmdu próf-
unum. Að hleypa að öllum í
framhaldsskóla án tillits til ein-
kunna mun breyta eðli og mark-
miðum skólans og kennslunni
verður að haga samkvæmt því.
Framhaldsskólinn í dag er ekki sá
sami og menntaskólar upp úr
1960, hvað þá Lærði skólinn í
byrjun þessarar aldar þegar örfá-
ir nutu skólagöngu.
Framhaldsskólinn er fyrir alla,
það á að koma öllum til nokkurs
þroska. Þessar nýju aðstæður
kalla á minni bekki og fámennari
hópa en í sparnaðartillögum yfir-
valda á að fara þveröfuga leið.
Nú er svo komið að í helstu
iðnríkjum heims hefur ólæsi farið
vaxandi og talið er að í Banda-
ríkjunum séu „starfrænt ólæsir“
(functional illiterates) á bilinu 18-
64 miljónir og 300 stærstu fyrir-
tækin þar í landi eru með kennslu
í grundvallaratriðum reiknings
og í móðurmálinu fyrir tilvonandi
starfsmenn.
Það er aldrei að vita nema þessi
óheillavænlega þróun eigi eftir að
skella yfir okkur. í rauninni er
ekkert sem bendir til annars.
Börn alast nú upp fyrir framan
sjónvarpstækið og myndbands-
tækið og lestur bóka heyrir brátt
sögunni til. Við aðstæður sem
þessar skiptir skólinn enn meira
máli en áður.
Það er tími til kominn að yfir-
völd hér á landi geri sér grein fyrir
mikilvægi skóla og menntunar og
hætti að berja höfðinu (þursa) við
steininn.
Sigurður Þór er félagsfræðingur og
kennir við Fjölbrautaskólann i
Breiðholti.
„Framhaldsskólinn er fyrir alla, það á að
koma öllum til nokkurs þroska. Þessar nýju
aðstœður kalla á minni bekki og fámennari
hópa, en ísparnaðartillögumyfirvalda á að
fara þveröfuga leið. “
Gagnrýni á Winnie Mandela
Skoðun andstæðinga apartheid
í yfirlýsingu framkvæmda-
nefndar Áfríska þjóðarráðsins
(ANC) 18. febrúar kemur fram,
að ANC ásamt öðrum samtökum
sem berjast gegn apartheid, hafa
reynt að beita sér fyrir því að
knattspyrnufélagið Mandela Un-
ited (Mandela United Football
Club) yrði leyst upp. „Því miður
sinnti félagi Winnie Mandela
ekki ráðleggingum okkar.“
Meðlimir knattspyrnufélagsins
eru jafnframt lífverðir Winnie
Mandela, en hún er eins og kunn-
ugt er eiginkona Nelsons Mand-
ela, leiðtoga ANC, sem situr í
fangelsi. Ýmis rök hníga að því
að hópurinn beri ábyrgð á endur-
teknum grimmdarverkum gagn-
vart íbúum Soweto, útborgar Jó-
hannesarborgar, en þar er heimili
Winnie Mandela. Þar má nú sjá
krotað á veggina slagorð á borð
við „Látið Nelson lausan! Niður
með Winnie!“
Gylfi Páll Hersir skrifar
Samkvæmt fréttaskeytum kom
unglingur einhvern tíma í des-
ember til Winnie Mandela og
sagðist hafa orðið fyrir kynferðis-
legri áreitni í athvarfi sem rekið
er af Paul Verryn, hvítum Meþó-
distapresti.
Verryn nýtur virðingar
blökkumanna í Soweto og sat í
þeir voru lúbarðir. Blaðið segir
að Winnie Mandela hafi tekið
þátt í barsmíðunum.
Moekets, sem meðlimirnir
sökuðu um að vera uppljóstrara
lögreglunnar, var barinn þar til
hann missti meðvitund. í yfirlýs-
ingu ANC er talað um Moeketsi
sem „ungt og staðfast ljón sem
aðalritari Kirkjusambands
Suður-Afríku, Winnie Mandela
til að krefjast þess að unglingarn-
ir yrðu látnir lausir. Þeim var
leyft að sjá strákana sem voru
með merki eftir svipuhögg á
hand- og fótleggjum. Ungling-
arnir voru ekki látnir lausir fyrr
en Ismael Ayob, lögfræðingur
„Moeketsi var handtekinn og hnepptur í
fangelsi 11 ára gamall og varð þar með
yngstifangi landsins“.
Morðið á
Moeketsi
Lögreglan í Suður-Ameríku
handtók Jerry Richardson, fyrr-
verandi lögregluþjón í Soweto og
þjálfara knattspyrnuliðsins, og
Jabu Sithole sem er í félaginu og
ákærði þá fyrir morð á Stompie
Moeketsi Seipei, 14 ára.
Moeketsi sem stundum var
kallaður „litli hershöfðinginn“,
var leiðtogi hóps 1.500 barna sem
nefndist „Yngri en 14“. Þau
börðust gegn vopnuðum sveitum
hægri manna og lögreglunni í
Tumahole í Orange Free State í
Suður-Afríku. Moeketsi var
handtekinn og hnepptur í fang-
elsi 11 ára gamall og varð þar með
yngsti fangi landsins.
kreppunefnd Mandela (Mandela
Crisis Committee). Nefndin var
stofnuð í ágúst að beiðni Nelsons
Mandela til að reyna að fá Winn-
ie Mandela til að leysa upp
knattspyrnufélagið. f henni voru
ýmsir kunnir leiðtogar úr
hreyfingunni gegn apartheid.
Leiðtogi ANC tók þetta skref
þegar unglingur sem hafði ásakað
meðlimi knattspyrnufélagsins um
að áreita unga stúlku, kveikti í
heimili Winnie Mandela í hefnd-
arskyni.
Hinn 29. desember fóru nokkr-
ir úr félaginu til kirkju Verryn og
rændu fjórum unglingum, þar á
meðal Moeketsi. Samkvæmt
blaðinu Johannesburg Sunday
Star var farið með fjórmenning-
ana að heimili Mandela þar sem
lagði mikið af mörkum til að
virkja unglinga okkar og alþýð-
una í baráttunni."
Mandela gerði boð eftir Abu-
baker Asvat, lækni, sem sagði
henni að Moeketsi myndi ekki
lifa þetta af. Líkami Moeketsi
fannst 6. janúar illa farinn. Asvat
skýrði Kreppunefnd Mandela frá
ástandi Moeketsi. Asvat var
skotinn til bana í lok janúar.
Afstaða gegn
Winnie
Hinn 7. janúar flúði einn ung-
linganna, komst í kirkjuna og
sagði frá barsmíðunum. Hinn 11.
janúar heimsóttu Cyril Ramap-
hosa, forseti landssamtaka náma-
verkamanna, og Frank Chikane,
Nelsons Mandela, hafði hitt
Winnie og flutt henni fyrirmæli
leiðtoga ANC um að ungiingarn-
ir skyldu látnir lausir.
Þegar endurteknar áskoranir
leiðtoga hreyfingarinnar gegn ap-
artheid, Oliver Tambo forseta
ANC og Nelsons Mandela þess
efnis að leysa upp knattspyrnufé-
lagið höfðu engan árangur borið,
lýsti Kreppunefnd Mandela því
yfir 10. febrúar að hún myndi
ekki gera frekari tilraunir.
Nefndin taldi að lögreglurann-
sókn á barsmíðunum og morðinu
stæði í vegi fyrir lausn vandamáls-
ins.
Hinn 16 febrúar birtu leiðtogar
Sameinuðu lýðræðisfylkingar-
innar (UDF), Murphy Morobe
og Archie Gumede ásamt leið-
toga verkalýðshreyfingarinnar í
Suður-Afríku, Elijah Barayi,
yfirlýsingu í nafni „hinnar lýð-
ræðislegu fjöldahreyfingar" þar
sem samtök og einstaklingar sem
berjast fyrir frjálsri Suður-Afríku
voru hvattir til að taka afstöðu
gegn Winnie Mandela. í yfirlýs-
ingunni er enn staðfestur „skil-
yrðislaus stuðningur við leiðtoga
okkar, Nelson Mandela.“
í yfirlýsingu ANC er bent á að
lausn kreppunnar vegna aðgerða
knattspyrnufélagsins séu enn erf-
iðari viðfangs vegna þess að
Winnie Mandela „tilheyrir ekki
neinum skipulögðum samtökum
og geti því ekki notið góðs af aga,
ráðleggingum og samvinnu hinn-
ar lýðræðislegu fjöldahreyfing-
ar.“
„Við skiljum fullkomlega reiði
fólks og samtaka þess gagnvart
félaginu. Við höfum ríka ástæðu
til að ætla að óvinurinn hafi kom-
ið sínum mönnum fyrir í félaginu
og að flestum athöfnum þess sé
stjórnað af óvininum..." segir í
yfirlýsingunni.
ANC hvatti hreyfinguna til að
aðstoða Winnie Mandela við að
vinna sér stað innan hinna lýð-
ræðislegu fjöldahreyfingar og
skoraði á hana að vinna með öðr-
um að lausn vandamálsins. f yfir-
lýsingu ANC er látin í ljós einlæg
samúð með foreldrum, skyld-
mennum og félögum Moeketsi.
Samkvæmt frétt dagblaðsins
New York Times frá 19. febrúar
samþykkti Winnie Mandela eftir
80 mínútna langan fund með Nel-
son Mandela að skera á tengslin
við knattspyrnufélagið og reka
meðlimi þess frá heimili sínu.
P. S. Greinin er unnin upp úr
bandaríska vikublaðinu Militant.
Miðvikudagur 22. mars 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5