Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 14

ÆTLAR ÞÚ
AÐ VEITA
VEÐLEYFI
í ÞINNIÍBÚÐ?
Haföu þá í huga, að ef lán-
takandinn greiðir ekki af lán-
inu, þá þarft þú að gera það.
Getir þú það ekki, gæti svo
farið að þú misstir þína íbúð á
nauðungaruþþboð. Um siíkt
eru fjölmörg dæmi.
VEÐLEYFIER TRYGGING
Með því að veita veðleyfi í
íbúð, hefur eigandi hennar lagt
hana fram sem tryggingu fyrir
því að greitt verði af láninu,
sem tekiö var, á réttum gjald-
dögum.
ÞÚ GÆTIR ÞURFT
AÐ BORGA
Greiði lántakandinn ekki af
láninu á tilskildum gjalddögum,
þá þarf íbúöareigandinn að
gera það, eöa eiga á hættu að
krafist veröi nauðungar-
uþpboðs á íbúð hans.
Haföu eftirfarandi hugfast áður
en þú veitir vini þínum eöa
vandamanni veðleyfi í íbúð
þinni:
GETUR ÞÚ GREITT AF
LÁNINU ■ ■
EF LÁNTAKANDINN
GETUR ÞAÐ EKKI?
Við leggjum til að þú fylgir
þeirri reglu að veita aldrei
öðrum veöleyfi í íbúö þinni fyrir
láni sem þú getur ekki sjálfur
greitt af, nema þú sért viss um
aö lántakandinn muni standa í
skilum.
FÓLK HEFUR MISST
ALEIGU SÍNA VEGNA
VINARGREIÐA.
HAFÐU ÞITT Á HREINU
RÁÐGIAFASTOÐ
HUSWSHSSIÖFNUNAR
Krists freistað í eyðimörkinni. Að þessu fræga málverki vann rússneski málarinn Kramskoj um svipað leyti
og Dostojevskí skrifaði Fábjánann. Dostojevskí fannst mest til þess koma að Kristur hafnaði þá valdi og
kraftaverkum
►
amlegur er hann aðeins vegna
þess að hann er um leið hlægi-
legur. Pickwick hjá Dickens (sem
er reistur á miklu veikari hugsun
en Don Kikóti en samt mikil per-
sóna) hann er einnig hlægilegur
og þess vegna mjög heillandi líka.
Við höfum meðaumkun með hin-
um göfuga sem verður fyrir spotti
og gerir sér ekki grein fyrir eigin
verðleikum, og hjá lesaranum
breytist meðaumkunin í samúð.
Leyndardómurinn við þennan
húmor er fólginn einmitt í því að
hann vekur samúð lesandans.
Jean Veljean (aðalpersónan í
Vesalingunum eftir Victor Hugo)
er einnig merkileg tilraun, en
hann vekur upp samúð okkar
einkum fyrir sakir skelfilegra ör-
laga sinna og óréttlætis sem
samfélagið beitir hann. Ég hefi
ekkert slíkt, ekkert jákvætt uppi í
erminni á mínum áformum og
þess vegna finnst mér ástæða til
að óttast að verk mitt verði al-
gjörlega misheppnað“.
Forsendurnar
Þetta er hin merkilegasta yfir-
lýsing. Hún lýsir þeim metnaði
Dostojevskís að reyna að skapa
jákvæða persónu, hvað sem líður
þeim vanda að erfitt er að gera
það án þess að falla í gryfju upp-
byggilegra leiðindapredíkana. í
öðru lagi er því lýst yfir að hinn
ágæti maður hljóti að taka svip af
Kristi - hann er sá eini sem er
fullkominn, hann er sjálf manns-
hugsjónin. í þriðja lagi gerir
Dostojevskí sér grein fyrir því, að
hann má ekki koma of nálægt
Kristi þegar hann býr til
Kristgerfing í samtímanum.
Hann verður að finna sér ein-
hvern þann ófullkomleika sem
sættir okkur við hann. Hann ætl-
ar ekki að gera hann hlægilegan
eins og Don Kikóta, ekki að
harmkvælamanni samfélagsins
eins og Jean Veljean, en eitthvað
verður hann að finna sem brúar
bilið milli okkar lesendanna,
hinna ófullkomnu og syndugu, og
þeirrar heilögu fyrirmyndar sem
Kristfígúra hlýtur alltaf að vera
með einum hætti eða öðrum.
Ósigrar í vond-
um félagsskap
í hverju er þá fólginn fullkom-
leiki og ófullkomleiki Kristgerf-
ingsins í Fávitanum, nánar til-
tekið Myshkins fursta? Það er
hægt að rekja stuttlega söguþráð
bókarinnar með þeim hætti, að
hugmyndin um að Myshkín fursti
sé einskonar rússneskur Kristur
verður ekki sérlega áleitin. Mys-
hkin kemur til Pétursborgar frá
Sviss þar sem hann hefur verið til
lækninga, en flogaveiki hefur
leikið hann grátt og gert hann svo
undarlegan í háttum, að hann er
einatt kallaður fáviti. Hann er
heiðarlegur, einstaklega opin-
skár, mannglöggur og góðviljað-
ur, fljótur að kynnast fólki og
lætur engan ósnortinn vegna þess
hve sérstæður hann er í háttum.
Myshkín lendir inni í flóknum vef
samskipta, þar sem ágirnd, ást-
ríður, hófleysi og svik margskon-
ar stíga trylltan dans. Mikill ör-
lagavaldur í sögunni er ung kona
og fögur, Nastasja Filippovna.
Hún hefur barnung verið tekin
frillutaki af auðkýfingi einum
sem ætlar að losna við hana til að
fá sér virðulegt kvonfang. Ætla
hann og verðandi tengdafaðir
hans, að koma henni yfir á ungan
mann og framgjarnan, og gefa
þeim náunga fé fyrir. En gegn
þessu makki snýst Myshkín furs-
ti, sem trúir því ekki að Nastasja
sé sú fallna kona og dræsa sem
hún einatt leikur, heldur innst
inni saklaus og góð. Myshkín
reynir líka að frelsa Nastösju frá
vini sínum, Rogozhín, nýríkum
kaupmannssyni - hann elskar
Nastösju grimmri ástríðu og vili
kaupa hana miklu verði eða út-
rýma keppinautum sínum um
hana ef ekki vill betur. Myshkín
vill allt fyrir alla gera, en tekst
ekki betur en svo, að hann nær
ástum bæði Nastösju Filippovnu
sjálfur og svo stoltrar og fagurrar
hershöfðingjadóttur, Aglaju.
Hann hrekst á milli þessara
sterku og stoltu kvenna eftir því
hvor þeirra þarf meir á samúð að
halda - en heilsuleysi hans hefur
því svo fyrir komið að hann er
kynlaus, getur ekki elskað þær
sem karlmaður en áttar sig seint á
því. Inn í þessa sögu koma svo
allskonar skuggalegar fígúrur,
þrútnar af ágirnd, sjúkum metn-
aði, guðleysi, róttækni og annarri
villu. Málalok eru svo meira en
dapurleg: Rogozhin myrðir Nast-
ösju Filippovnu eftir að hún hafði
flúið úr brúðkaupi sínu og furst-
ans og er dæmdur í fimmtán ára
straff. Aglaja, sem furstinn var
einnig trúlofaður um tíma,
gengur kapólskri villutrú á hönd.
Sjálfur missir Myshkín fursti
endanlega vitið og er lokaður inni
á hæli.
Leyfið
börnunum...
Og spyrja má: hvað kemur slík
saga Kristi við, hinu mikla for-
dæmi?
Þegar betur er að gáð, þá kem-
ur reyndar í ljós að frá upphafi
sögunnar er með margvíslegum
hætti reynt að gera hinn lánlausa
og rússneska fursta að eftirmynd
Krists. Það sést þegar á fyrstu
síðu sögunnar þegar útliti hans er
lýst á þennan hátt hér:
„Maðurinn í hettusláinu var
ungur... rúmlega meðalmaður á
hæð, með afar ljóst og mikið hár,
kinnfiskasoginn með þunnt,
niðurmjótt og hérumbil hvítt
skegg. Augu hans voru stór, blá
og íhugul, í augnaráði hans var
eitthvað blíðlegt en um leið
þungt...“ (ívitnanir eru í þýðingu
Ingibjargar Haraldsdóttur).
Þessi lýsing minnir á ekkert
meir en Krist eins og hann er mál-
aður á íkonum austurkirkjunnar.
Myshkín er að nálgast þrítugt,
hann er að koma til manna loks-
ins núna, þjóð hans þekkir hann
ekki áður: verður hann spámaður
í sínu föðurlandi? Og þegar við
kynnumst honum nánar, m.a. af
hans eigin opinskáu og barnslega
einlægu frásögnum af Svisslands-
dvölinni, þá má strax greina fleiri
þætti sem skipa honum við hlið
Krists. Þetta kemur ekki síst fram
í frásögn af vináttu hans við börn-
in í svissnesku fjallaþorpi þar sem
hann dvaldi. Og af sambandi
hans við Maríu, unga og fákæna
stúlku sem dregin hafði verið á
tálar, var „fallin kona“ sem allir
fyrirlitu og hræktu á, þar til Mys-
hkín fursti fékk börnin til liðs við
hana með ástúð sinni og
alltumlykjandi samúð. Hann
segir meðal annars:
„Ég var alltaf með börnunum
bara með þeim... Sennilega hefi
ég nú kennt þeim eitthvað, en
það var fremur að ég væri bara
með þeim öll þessi fjögur ár. Ég
þarfnaðist einskis annars. Ég
sagði þeim allt, leyndi engu fyrir
þeim... Það er hægt að segja
barni allt, allt. Ég hefi alltaf furð-
að mig á því hve illa fullorðið fólk
þekkir börn, jafnvel feður og
mæður sín eigin börn. Það á ekki
að fela neitt fyrir börnum undir
því yfirskini að þau séu of lítil og
það sé of snemmt fyrir þau að
vita... Ó, Drottinn minn! Þegar
þessir fallegu fuglar horfa á
mann, uppfullir af trúnaðar-
trausti og hamingju, þá skammst
maður sín fyrir að þekkja þá“.
Ekki þarf lengi að skoða þessa
frásögn til að sjá að hún vísar
hvað eftir annað til Krists sem
segir „leyfið börnunum að koma
til mín“ - reyndar vildu fullorðnir
banna börnunum að umgangast
Myshkín fursta þar í svissneska
þorpinu. Kaflinn er lofsöngur um
það bernska sakleysi sem samein-
ar börnin og Kristgerfinginn og
það góða sem þetta samband get-
ur komið til leiðar:
„Síðar fréttist að börnunum
þætti vænt um Marie og þá urðu
allir dauðhræddir en Marie var
hamingjusöm. Börnunum var
bannað að hitta hana, en þau
laumuðust til hennar þar sem hún
var hjá kúnum... Þau færðu
henni góðgæti og sum hlupu þetta
bara til að faðma hana að sér,
kyssa hana og segja: Je vous aime
Marie og hlaupa síðan rakleitt til
baka. Marie var næstum því viti
sínu fjær af þessari skyndilegu
hamingju, hana hafði ekki einu
sinni dreymt um neitt þessu líkt,
hún skammaðist sín og fagnaði í
senn, en aðallega hlupu börnin,
einkum stúlkurnar, til hennar til
að segja henni að ég elskaði hana
og hefði sagt þeim margt um
hana.“
Aö reisa
við syndarann
Sú kynning á Myshkín fursta
sem lesandinn fær í þessari for-
sögu er forboði um flest það sem
við sjáum og heyrum til hans síð-
ar. Hann er eins og Kristur að því
leyti að hann fer aldrei í mann-
greiningarálit: börn eru honum
jafn marktæk og vitur og full-
orðnir ef ekki vitrari. Hann er
besti vinur þeirra sem aðrir ford-
æma fyrir syndir þeirra - hvort
sem um er að ræða Marie hina
svissnesku eða Nastösju Filipp-
ovnu síðar. Hann reynir sitt besta
til að fá syndarann til að rísa upp
úr fordómum samfélagsins og
sjálfsfyrirlitningunni: þegar hann
hittirNastösju Filippovnu í fyrsta
sinn og hún hagar sér dólgslega
eins og sé hún í rauninni skækja á
uppboði, þá segir hann: „Skam-
mist þér yðar ekki? Þér eruð alls
ekki sú sem þér þykist vera. Það
getur ekki verið!
Löngu síðar lýsir hann sambandi
sínu við Nastösju fyrir Aglaju á
þennan hátt:
„Þessi ógæfusama kona er
sannfærð um að hún sé glataðasta
og siðspilltasta vera á jörðunni.
O, smánið hana ekki, kastið ekki
steininum! Hún hefur kvalið
sjálfa sig alltof mikið með vitund-
inni um óverðskuldaða smán
sína! Og hver er svo sök hennar,
Drottinn minn? Ó, hún hrópar
stöðugt í örvæntingu sinni að hún
viðurkenni enga sekt, að hún sé
fórnarlamb manna, fórnarlamb
siðleysingja og illvirkja. En hvað
sem hún segir getið þér verið viss-
ar um að hún trúir ekki sínum
eigin orðum og er þess þvert á
móti fullviss að hún sé sek. Þegar
ég reyndi að stökkva þessu
svartnætti á burt urðu þjáningar
hennar svo sárar að hjartasár mín
munu aldrei gróa meðan ég
minnist þessa skelfingartíma...
Hún flúði frá mér og vitið þér til
hvers? Bara til að sanna fyrir mér
að hún væri lítilmótleg. En skelfi-
legast af öllu er að hún vissi
kannski ekki sjálf að hún vildi
sanna þetta fyrir mér, kannski
flúði hún vegna þess að hún fann
sig knúða til að gera eitthvað sví-
virðulegt, til að geta sagt við
sjálfa sig: Nú hefurðu enn aðhafst
eitthvað svívirðulegt, þú hlýtur
að vera lítilmótleg skepna“.
Verknaður
og synd
Hér er enn verið að útfæra
Kristlíkinguna með ýmsum hætti.
Það er beinlínis vitnað í Krist sem
bjargaði hórkonunni með því að
segja: Sá yðar sem syndlaus er
kasti fyrsta steininum. f útlistun á
þverstæðufullri hegðun Nastösju
Filippovnu kemur fram hin
ófreska mannþekking furstans,
hann hefur það innsýni og það
næmi sem sýnir honum hjörtun
og nýrun, alla innviðu sálarlífs-
ins. En fyrst og síðast minnir
ívitnun af þessu tagi á það, hvert
14 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Fimmtudagur 23. mars 1989