Þjóðviljinn - 23.03.1989, Blaðsíða 27

FJOLSKYLDAN
SIGTRYGGUR
JÓNSSON
Sjálfsmynd-sjálfstraust- sjálfsvirðing II
Með uppreisn gegn foreldrunum er unglingurinn ekki einungis að skilja sig frá þeim, heldureinnig að
reyna að komast að því hvers virði hann er.
Uppeldislegir
þættir
í upprunafjölskyldu okkar lær-
um við þau atriði, sem hafa áhrif
á sjálfsmynd okkar, sjálfstraust
og sjálfsvirðingu. Þar lærum við
að meta okkur sjálf, svara spurn-
ingum um löngun okkar, Jjarfir
og viðhorf. Þar lærum við einnig
að meta hvers virði við erum og
hversu mikilvæg í tengslum við
aðra. Þar lærum við að um-
gangast okkur sjálf, sem og aðra í
hóp, því fjölskyldan er jú hópur.
Með þennan lærdóm förum við út
í lífið og hegðum okkur gagnvart
öðrum og sjálfum okkur sam-
kvæmt honum. Við gerum engar
kröfur, litlar kröfur eða miklar
kröfur til annarra eða okkar
sjálfra. Við göngum yfir aðra eða
látum ganga yfir okkur. Við erum
háð eða óháð viðhorfum, skoð-
unum eða þörfum annarra. Við
sýnum styrk eða veikleika
gagnvart öðrum. Við kunnum að
stöðva okkur sjálf eða aðra af í
yfirgangi eða átroðningi. Við
kunnum eða kunnum ekki að
sinna okkar eigin þörfum eða
annarra. Eða við kunnum að fara
milliveginn í öllu þessu, sumu eða
engu. Svona mætti lengi telja.
Allt byggist þetta á því sem við
höfum lært í upprunafjölskyldu
okkar eða tekist á við sérstaklega
síðar á ævinni. Sumt af þessu, allt
eða ekkert fer illa í uppvextinum,
og þá getur verið nauðsynlegt að
takast sérstaklega á við það, oft-
ast með aðstoð einhvers utanað-
komandi.
Uppreisnir
barnanna
Sem ungabörn, upplifum við
okkur sem framlengingu eða
hluta af foreldrunum og gerum
engan greinarmun á okkar þörf-
um og þeirra eða okkar löngun-
um og þeirra. Jafnvel ekki okkar
skoðunum og þeirra. Er við
eldumst höfum við meiri og meiri
þörf fyrir að upplifa okkur sem
sjálfstæðar verur, með sjálfstæð-
ar þarfir, skoðanir og viðhorf.
Skipta má þeim hluta ævinnar,
sem þetta er hvað mikilvægast, i
tvö megin tímabil. Fyrra tímabil-
ið hefst einhvers staðar á aldrin-
um 4-6 ára, og fer eftir því
hversu hratt við þroskumst, and-
lega, líkamlega og félagslega.
Þetta tímabil stendur fram undir
unglingsár og einkennist fyrst og
fremst af alls konar frumstæðum,
eða öllu heldur barnalegum til-
raunum til þess að sýna sjálfum
okkur og öðrum fram á að við
séum sjálfstæðir einstaklingar,
með sjálfstæðan vilja og þarfir.
Að við séum ekki lengur hluti af
eða framlenging af foreldrunum.
Allir kanast við „uppreisnir"
barna á þessum aldri. Ég sagði
áðan að tilraunir okkar á þessum
aldri væru barnalegar, og það eru
þær í vissum skilningi, en í öðrum
skilningi geta þær verið útsmogn-
ar og oft einsog úthugsaðar. í
sjálfu sér er það engin furða, því á
þessum aldri hafa börnin lært að
þekkja ýmis viðbrögð foreld-
ranna og geta þá farið að spila á
þau, til þess að takast í upp-
reisnum sínum. T.d. hvort dugir
eða ekki dugir að gráta, suða,
frekjast eða beita fortölum, svo
eitthvað sé nefnt. Viðbrögð for-
eldranna skipta miklu máli varð-
andi það hvað við lærum af þess-
um „uppreisnum" okkar. Eink-
um varðandi sjálfsmynd, sjálfs-
traust og sjálfsvirðingu. Fáum við
þá mynd að við séum einhvers
virði sem persónur, eða aðeins ef
við gerum eins og okkur er sagt
að gera. Erum hlýðin. Erum við
skilin eða bæld eða fáum við
lausan tauminn. Fáum við
ókeypis styrkingu á að við séum
einhvers virði eða þurfum við að
hafa fyrir því að fá hana. Eða
fáum við hana aðeins með því að
standa okkur, helst í laumi. T.d.
með því að vita fyrirfram hvers
foreldrarnir ætlast til af okkur.
Vera t.d. búin að taka til í her-
berginu okkar áður en við erum
beðin um það.
Mcu þessum „uppreisnum“
okkar erum við sem sé ekki ein-
ungis að aðskilja okkur frá for-
eldrunum, heldur einnig að reyna
að komast að því hvers virði við
erum. Bæði fyrir okkur sjálfum:
Hvað tekst mér? Hversu raun-
hæfar eru tilraunir mínar? Fæ ég
að reka mig á? osfr. og fyrir for-
eldrunum: Hvað finnst þeim um
mig? Það sem ég hugsa, geri eða
langar? Hvað treysta þau mér?
osfrv. Vitanlega er hér ekki um
úthugsað ferli að ræða, heldur
gerist þetta ómeðvitað, en skilur
eftir sig lærdóm um mann sjálfan
og stöðu manns í tengslum við
aðra. Hér lærum við hvort við
eigum að sinna okkar eigin þörf-
um eða þörfum annarra og í
hvaða röð. Hér lærum við hvort
sé mikilvægara að gefa eða
þiggja, og hvenær og hvort við
eigum rétt á að gera kröfur. Til
hverra við eigum að gera kröfur,
okkar sjálfra eða annarra osfrv.
Oft hefur verið sagt að fyrstu
árin í lífi barna séu þau mikilvæg-
ustu og að þá sé lagður grunnur-
inn að lífinu. Rétt er það, en
fyrstu árin fara í það að læra á
foreldrana, til þess að geta brugð-
ist við þeim, en síðan kemur ekki
lítilvægari kafli í lífinu, þar sem
maður lærir af foreldrunum og á
sjálfan sig. Kafli, sem fyrst og
fremst snýst um eigin persónu og
hann stendur fram á fullorðinsár,
þó svo að ég hafi skipt honum í
tvennt. Fyrri hlutinn tengist fyrst
og fremst foreldrunum, en sá
síðari tengist meir og meir öðrum
í umhverfinu, enda er þá komið
fram á unglingsár og stutt í sjálf-
stætt líf óháð foreldrum, þar sem
einstaklingurinn yfirtekur þá
ábyrgð á eigin lífi, sem foreldr-
arnir hafa haft fram að því. Meira
um þann kafla næst.
Þeir sem hafa áhuga á að
fræðast um eitthvert ákvéðið
efni varðandi fjölskylduna
geta skrifað. Merkið umslagið:
Fjölskyidan; Nýtt Helgarblað,
Þjóðviljanum, Síðumúla 6,
Reykjavík.
FJÖLMIÐLAR
ÞRÖSTUR
HARALDSSON
Varanleg utvarpslog
Nefndin sem Svavar Gestsson
menntamálaráðherra skipaði í
haust til að endurskoða útvarps-
lögin hefur nú skilað af sér. í síð-
ustu viku lagði hún á borð ráð-
herra frumvarp til nýrra útvarps-
laga sem Svavar kvaðst vonast til
að yrðu útvarpslögin með
ákveðnum greini, lögin sem
þjóðin mun búa við um næstu
framtíð.
Hér er þvt um varanlega smíð
að ræða sem Svavar vonast eftir
að eining náist um. Ég hef nú
ekki haft tíma til að kafa djúpt
ofan í frumvarpið en þó rekist á
það að nokkur skoðanamunur er
um ákveðin atriði í greinargerð-
inni sem fylgir frumvarpinu.
Einkum snýst sá ágreiningur um
Ríkisútvarpið og hvernig því
skuli stjórnað og rekstur þess
fjármagnaður.
Helstu breytingarnar sem
frumvarpið gerir ráð fýrir eru þær
að útvarpsráð í núverandi mynd
skal lagt niður. Þess í stað á að
setja á fót dagskrárráð sem fylgist
með dagskránni og gagnrýnir
hana ef ástæða er til - eftir á.
Þetta finnst mér mikið framfara-
spor því allar lýðræðisþjóðir sem
vilja standa undir því nafni hafa
fyrir löngu afnumið ritskoðun á
útvarpsefni fyrirfram eins og út-
varpsráð hefur stundað um langt
skeið, að vísu af heldur minna
kappi undanfarin ár en áður.
Auk þess eru mannaráðningar og
umsagnir um þær færðar frá ráð-
inu til stjórnar RÚV. Þetta nýja
ráð er líka öðru vísu skipað en
útvarpsráð: í því eiga sæti einn
fulltrúi frá hverjum þingflokki,
tveir frá Sambandi íslenskra
sveitarfélaga, einn frá Neytenda-
samtökunum og svo fulltrúar
stjórnar og starfsmanna RÚV.
Bæði þessi atriði eru til mikilla
bóta.
Annað atriði sem breytist ef
frumvarpið verður að lögum er
að Menningarsjóður útvarps-
stöðva verður lagður niður og
sömuleiðis verður söluskattur af
auglýsingum tekinn af. Þess í stað
verða allir fjölmiðlar skikkaðir til
að greiða 12% af auglýsingatekj-
um sínum í Fjölmiðlasjóð en í
hann renna einnig tollar af við-
tækjum og gervihnattadiskum.
Alls er áætlað að þessi sjóður hafi
til umráða 300 miljónir króna á
ári og á sjóðurinn að hafa þá
vinnureglu að þriðjungur fjárins
renni til ljósvakamiðla, þriðjung-
ur til prentmiðla og þriðjungur til
„sjálfstæðra aðila sem gætu sótt
um í samráði við tiltekinn fjöl-
miðil“ eins og segir í greinargerð-
inni. Auk þess er lagt til að sjóð-
urinn greiði styrki til dagblaða
„til að jafna aðstöðu þeirra“.
Þetta ákvæði hefur vakið
nokkurn úlfaþyt síðan efni frum-
varpsins fór að kvisast út. Blöðin
telja sig varla aflögufær með skatt
af auglýsingatekjum sínum, segj-
ast eiga nóg með að skrimta eins
og er. Hins vegar virðast flestir
sammála um að Menningarsjóð-
ur útvarpsstöðva sé misheppnað-
ur og að hann beri að leggja niður
í núverandi mynd. Um hann hef-
ur staðið styrr frá upphafi og
gengið á með brigslyrðum um að
stjórnarmenn sköruðu eld að
sinni köku, enda flestir eða allir
tengdir ákveðnum fjölmiðlum.
Stjórn þessa nýja sjóðs verður
hins vegar þannig skipuð að Al-
þingi kýs fjóra stjórnarmenn
hlutfallskosningu og mennta-
málaráðherra skipar formann.
Hvort slík stjórn verður faglegri
eða óhlutdrægari en stjórn
Menningarsjóðsins skal ekkert
fullyrt um í þessum pistli.
Þriðja meginbreytingin sem
frumvarpið boðar er á tekju-
stofnum Ríkisútvarpsins. Lagt er
til að í stað núverandi afnota-
gjalds verði tekið upp nýtt gjald
sem miðast við íbúðir og atvinnu-
fyrirtæki. Nefndin kemst að
þeirri niðurstöðu að ekki séu
greidd afnotagjöld af um 15.000
íbúðum í landinu. Þessa aura vill
nefndin ná í með því að breyta
gjaldtökunni.
í frumvarpinu er gert ráð fyrir
því að Ríkisútvarpið fái áfram að
birta augiýsingar tii að drýgja
tekjur sínar. Ljóstj'er þó af
greinargerðinni að-'íéjcki hefur
verið eining um þessa tillögu í
nefndinni. Nokkrir nefiádarmenn
vilja að RÚV hverfií alveg af
auglýsingamarkaði ógíáti einka-
stöðvunum og prentmiðlunum
hann eftir. Aðrir segja aftur á
móti eðlilegt „að allir landsmenn
fái notið allrar þjónustu sem
Ríkisútvarpið getur boðið upp
á“.
Um þennan ágreining og ann-
an skyldan honum ætla ég að
fjalla í næsta pistli mínum. Gleð'-
lega páska.

uútt utri m ad
SÍÐA 27