Þjóðviljinn - 31.03.1989, Blaðsíða 22

túr.
Gretar Reynisson: Án titils, olía á
striga 150x273 sm 1988.
Að mála djöfufinn á vegginn
Gretar Reynisson: málverk og teikn-
ingar í Gallerí Nýhöfn 18./3.-S./4.
Sölveig Aðalsteinsdóttir: Stakir
skúlptúrar og nokkrar myndir í Ný-
listasafninu 18./3.-2./4.
Eitthvað það athyglisverðasta
sem ég hef lesið um myndlist á
íslensku er að finna í Ferðabók
Tómasar Sæmundssonar, sem
hann skráði norður í Garði í Að-
aldal veturinn 1834-35 eftir
tveggja ára ferðalag sitt um Evr-
ópu. Ekki eingöngu fyrir kostu-
lega málsnilld höfundarins, held-
ur fyrst og fremst fyrir þær merki-
legu vangaveltur, sem þar er að
finna um forsendur myndlistar-
innar og tengsl hennar við hlut-
veruleikann annars vegar og
ímyndunarafl mannsins hins veg-
ar. Því þar hugsar Tómas skýrar
en margir þeir sem fást við að
skrifa um myndlist í dag.
f fyrsta lagi ræðir Tómas tengsl
myndlistarinnar við fegurðina og
sannleikann. Hann segir að lista-
maðurinn, sem hann kallar snill-
inginn, leitist við að leiða fram
hugmyndina um hið fallega
„undir líkamligri mynd, svo
manninum verði rétt sem
áþreifanligt". Síðan segir hann:
„Einhvör náttúrlig óafvitandi til-
finning kenndi mönnum skyldug-
leik hins sýnilega og ósýnilega-
...Allar hinar hærri hugsjónir, en
sér í lagi hinar hæstu, trúarbrögð-
in, þessi ósýnilega tilhneiging
sem knýr manninn til að leita hins
ósýnilega, hefir hjá öllum þjóð-
um hlotið að ífærast líkamligum
sýnilegum meðölum til þess
manni gjörist þar um ímyndanin
hægari, sem yfir höfuð veitir örð-
ugt að vera lengi á flugi. Þannig
er öll skurðgoðadýrkun skeð,
þegar menn hættu loks að að-
skilja myndina frá hlutnum.
Djöfulinn létu menn sér nl. ekki
nægjast með í þankanum að vita
sem höfund alls hins illa, heldur
urðu menn að festa þennan
þanka við einhvörja sýnilega
mynd; ímyndunin bjó því til
hendur, dró upp hin ótrúligustu
skrímsli er hvörgi var að finna í
náttúrunni, til að gjöra hlutinn
því afskræmiligri og til að geta
enn betur speglað sig í hönum.“
Síðan kemur Tómas með þessa
athyglisverðu sönnun á sann-
leiksgildi og notagildi listarinnar:
„Kirkjusagan hefir dæmi upp á
meðal hálfsiðaðra þjóða að þær
með engum fortölum létu fá sig til
að taka við trúnni, en þegar fyrir
þeim var uppmálað helvíti og
hinn síðasti dagur féllst þeim all-
ur ketill í eld og vildu gjarnan
hafa siðaskipti. Þar af má sjá
nauðsyn snilldarinnar fyrir
mannliga skynsemi, hér af má líta
hennar miklu verkanir í mann-
legu lífi.“
Tómas telur semsagt að áhrifa-
máttur listarinnar til þess að
breyta viðhorfum okkar sé sönn-
un fyrir sannleiks- og notagildi
hennar.
Síðar segir Tómas enn fremur
um tengsl „snilldarinnar“ við
sannleikann:
„Þó hugsjónarlig fegurð sé það
er snilldin með flugi ímyndunar-
aflsins leitist við að skapa og leiða
fyrir sjónir, þá vanrækir hún
aldrei sannleikann, en sannleiki
hennar er með margvíslegu móti.
ÓLAFUR GÍSLASON
Haldi maður snilldin ljúgi, kemur
það til af því að menn ekki hafa
rétt athugað hvað sannleiki er í
hvörjum hlut. Diktuð frásaga
getur innihaldið eins mikinn
sannleika eins og hin, sem með
yfirborðinu er afmálunin
sannkölluð, en hún getur líka
verið lygi ef það sem diktað er
stríðir á móti hlutanna gangi og
náttúrunnar eðli.“ Hérerfjall-
að um þau vandamál, sem allt of
oft eru látin afskipt í umfjöllun
um myndlist okkar tíma: tengsl
myndlistarinnar og sannleikans,
tengsl fegurðar og sannleika, og
notagildi myndlistarinnar til sefj-
unar og áróðurs. í stað þess að
taka mið af þessum grundvallar-
forsendum listarinnar hafa þeir
sem um myndlist fjalla gjarnan
hneigst til að leita persónulegra
skýringa á fyrirbærinu, þar sem
allur mælikvarði verður afstæður
og engin viðmiðun haldbær.
Hér í Reykjavík og nágrenni
hefur að undanförnu verið mikið
um sýningar og hefur ekki skort á
fjölbreytnina: myndlistin leitar í
allar áttir í leit að einhverjum
haldbærum sannleika. Sú spurn-
ing sem snýr að áhorfandanum og
gagnrýnandanum er ekki
auðveld: hver er mælikvarði þess
sannleika sem þarna er fram sett-
ur? Eða er hér um helbera lygi að
ræða?
Tökum sem dæmi athyglis-
verða sýningu, sem undanfarið
hefur staðið yfir í Gallerí Nýhöfn
á málverkum Gretars Reynis-
sonar. Gretar málar af mikilli á-
kefð og tilfinningahita, og formin
sem hann dregur upp með pensli
sínum eru hlaðin tilfinningu sem
vísar okkur veginn að
innganginum í helvíti: “Lasciate
ogni speranza, voi ch‘entrate“
(Skiljið alla von að baki ykkar þið
sem hér inn gangið), sagði
Dante. Við okkur blasa hringiður
sem soga okkur niður í ólýsanleg
fen. Stundum umbreytist spírall
hringiðunnar yfir í föllýsandi sól
sem lýsir yfir svörtum fenjunum
og bregður eins og feigðarbirtu
yfir sviðið. Áhorfandinn að þess-
um myndum hefur þann valkost
að láta sefjast af þessari draum-
sýn vítis, að „spegla sig“ í henni,
eins og Tómas sagði, en hann get-
ur líka gagnsefjast og sagt: þetta
er lyginni líkast. Spurningin er
enn hin sama: hver er mælikvarð-
inn á sannleikann í þessum mynd-
um?
Gretar Reynisson hefur sýnt
það að hann er einhver flínkasti
leiktjaldasmiður sem starfað hef-
ur í íslensku leikhúsi. Munurinn á
leikmyndinni og málverkinu felst
ekki síst í því að leikmyndin gefur
okkur meiri fjarlægð til verksins.
Áhorfandinn veit að leikmyndin
er tálmynd: hún er tilbúið um-
hverfi til þess að blekkja augað
og hugann og leiða okkur inn í
ímyndaðan heim. Okkur er tamt
að gera aðrar kröfur til málverks-
ins. Það á helst að vera annað og
meira en meðvituð sjónhverfing,
Ruth Slenczynska
EPTA
Ruth
Slenczynska
Píanósnillingurinn Ruth
Slenczynska heldur tónleika í ís-
lensku óperunni á mánudags-
kvöldið 3. apríl kl. 20.30. Ruth
kom hingað fyrir tveim árum eins
og margir minnast og hélt tvenna
tónleika fyrir troðfullu húsi. Hún
hélt sína fyrstu tónleika fjögurra
ára og þótti eitthvert mesta tón-
listarundur síðan Mozart var á
dögum. Á mánudaginn leikur
hún 32 tilbrigði eftir Beethoven,
Bukoliki eftir Lutoslawski, fjórar
ballöður Chopins, Jeux déau eftir
Ravel og Sinfónísku tilbrigðin
eftir Schumann. Miðar fást í
ístóni og íslensku óperunni.
Þjóðleikhús
Brestir
aftur
Vegna mikillar eftirspumar
verða aukasýningar á Brestum
eftir Valgeir Skagfjörð á Litla
sviði Þjóðleikhússins í kvöld og
annaðkvöld, laugardagskvöld.
Egill Ólafsson og Pálmi Gestsson
leika tvo bræður sem gera upp
sakir sín á milli í sumarbústað
utan við höfuðborgina. Sam-
skipti karlmanna og tilfinningalíf
þeirra eru til umfjöllunar í verk-
inu. Leikstjóri er Pétur Einars-
son.
Brúðkaup Fígarós verður frum-
sýnt í íslensku óperunni á morg-
un, laugardag. Leikstjóri er Þór-
hildur Þorleifsdóttir, hljómsveitar-
stjóri er Anthony Hose. Á mynd-
inni hjúfrar Ólöf Kolbrún Harðar-
dóttir sig dramatískt að Kristni
Sigmundssyni.
það á að standa sannleikanum
nær.
Tómas Sæmundsson taldi það
til vitnis um áhrifamátt málara-
listarinnar, að með því að mála
djöfulinn á vegginn hefðu lista-
menn getað snúið heiðingjum til
réttrar trúar. Nú sanna slík trú-
skipti í rauninni ekkert um tilvist
djöfulsins og sannleiksgildi
myndarinnar. Þau sanna hins
vegar áhrifamátt listarinnar.
Menn geta því líka hrifist af verk-
um Gretars Reynissonar án þess
að þær hafi nokkurn sannleika til
að bera, nema sannleikurinn fel-
ist í áhrifamættinum sjálfum.
Hafi myndir Gretars slíkan á-
hrifamátt, þá er það vegna þess
að þær spegla eitthvert sálará-
stand sem áhorfandinn þekkir úr
sjálfum sér eða samtímanum.
Það er ekki nema hollt og eðli-
legt að hafa nokkurn fyrirvara á
því hvort myndir Gretars Reynis-
sonar spegli einhvern sannleika
eða hvort þær eru hrein blekking.
Mín tilfinning er sú, að mörkin á
milli leikmyndar og málverks séu
ekki fullkomlega skýr í þessum
verkum, að hér sé eitthvað mál-
um blandið. Þessi verk vekja
spurningu um það, hvort mál-
verkið sé í eðli sínu tálmynd, eins
og leikmyndin, eða hvort í sjón-
hverfingunni og sefjuninni búi
einhver staðfesting á sannleika.
Þó ekki væri nema fyrir það að
hafa vakið slíkar spurningar þá
eru þessar myndir þarft innlegg.
í þessu sambandi er fróðlegt að
líta á aðra sýningu, sem Sólveig
Aðalstéinsdóttir hefur undanfar-
ið haldið á smáskúlptúrum í Ný-
listasafninu. Þessir skúlptúrar
eru algjör andstæða við verk
Gretars: þeir hafa enga þörf fyrir
að sefja okkur, þeir bara eru.
Þeir segja okkur ekki sögu um
eitthvað annað, þeir eru ekki
spegilmynd af einhverju ósýni-
legu, þeir eru ekki táknmyndir,
heldur litlir kostulegir hlutir, sem
hafa lúmskt aðdráttarafl. Af-
staða þessara skúlptúra til „Sann-
leikans" er engin, annað hvort
vegna þess að Sannleikurinn er
ekki til, eða þá vegna þess að þeir
eru hluti hans í víðara samhengi
eins og hver annar hlutur sem
mætir okkur í daglegu lífi.
Þannig getum við séð í þessum
tveim sýningum hvernig mynd-
listin leitar sannleikans með ólík-
um hætti. Þær sýna okkur tvo
meginstrauma í myndlist samtím-
ans og eru báðar til vitnis um að
myndlistin á fullt erindi til okkar
enn í dag í gegnum allan fjöl-
miðlagnýinn.
22 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ Föstudagur 31. mars 1989