Þjóðviljinn - 07.04.1989, Blaðsíða 14

Á kvikmyndahátíð
í Rúðuborg
„Hvað stendur eiginlega í
þessu fjárans viðtali?“ spurði
Hrafn Gunnlaugsson forviða og
benti á forsíðu blaðs, þar sem
hátíðleg mynd af honum sjálfum
blasti við.
„Eigi hygg ég að þú spyrjir þess
af því að þú vitir eigi svarið,“
sagði ég. „Én hvað var það eigin-
lega sem þú sagðir við blaða-
manninn?“
„Ég sagði honum að eftir að
kvikmyndin „Hrafninn flýgur“
féll á Islandi hefði ég ákveðið að
hætta kvikmyndagerð og láta þær
myndir sem ég hefði þegar gert
vera eins konar erfðaskrá mína á
þessu sviði. En síðan hefði mér
verið boðið á kvikmyndahátíð á
Indlandi og hefði útlitið farið að
vænkast upp úr því, myndin
slegið í gegn í Svíþjóð og annað í
þeim dúr.“
„Þetta hefur blaðamaðurinn
skilið nokkuð persónulegum
skilningi, ef þannig mætti orða
það, því svo er sem þér sýnist, og
eru þér lögð í munn þessi orð:
„Þegar myndin féll og skuldirnar
hlóðust upp, ákvað ég að fara til
Indlands til að farga mér. Var ég,
jafnvel þegar búinn að færa
erfðaskrá mína í letur, en þegar
ég kom á staðinn og sá eymdina,
fundust mér vandamál mín létt-
væg“. En er hér ekki komið efni,
- a.m.k. í eina dágóða sjónvarps-
mynd?“
Hrafn neri augun og skoðaði
betur. „Og svo hefur dusil-
mennið haft eftir mér að ég væri
bæði rithöfundur og stjómmála-
maður. Er hann að gefa í skyn að
ég haldi að ég sé Snorri Sturlu-
son? Ég sagði honum einungis að
ég hefði áhuga á menningarmál-
um... Maður verður að vara sig á
að tala í léttum tón við þessa
blaðamenn, ekki síst ef orðin fara
milli margra tungumála.“
„Það er hverju orði sannara,"
sagði ég. „Þeir em til alls vísir, til
að hlaupa í blöðin með allt sem
manni hrýtur af vömm í ógáti,
aflaga það og jafnvel gera manni
upp orð. Þú mátt þakka fyrir að
hann skuli ekki hafa haft eftir þér
að þú hefðir hrifsað eitt eggvopn-
ið úr höndum leikara í myndinni
og merkt þig Óðni. Því hefðu les-
endur trúað og þótt púður í.“
Eins og samhengið gefur til
kynna fóm þessi orðaskipti fram í
anddyri hótels í Rúðuborg í byrj-
un mars, meðan verið var að
halda norræna kvikmyndahátíð í
borginni í annað skipti. Var
Hrafn þar á ferli með mynd sína
„í skugga hrafnsins", sem boðið
hafði verið á keppnina, svo og
margir aðrir kvikmyndahöfundar
og gestir, m.a. einnig Tinna
Gunnlaugsdóttir, og var tekið á
móti þeim í sönnum normön-
skum anda. Svo er að sjá sem
þessi norræna kvikmyndahátíð sé
á góðri leið með að verða að
merkum menningarviðburði og
kannski mikilvægum lið í dreif-
ingu kvikmynda frá Norður-
löndum suður á bóginn. Þetta
kemur mörgum á óvart og
kannski ekki síst aðstandendum
hátíðarinnar. Þegar þeir fóru af
stað í fyrra, var nefnilega alls-
endis óvíst að nokkurt framhald
yrði, enda var hátíðin þá miðuð
við það að verulegu leyti að geta
staðið ein og sér sem einstakur
atburður: stór þáttur hennar var
t.d. almenn kynning á kvik-
myndagerð Norðurlanda næstu
fimm árin á undan og einnig var
yfirlit yfir danskar kvikmyndir
síðan á sjöunda áratugnum. Þetta
var í sjálfu sér áhugaverð dag-
skrá, en undirtektimar urðu þó
enn betri en nokkur hafði þorað
að vona: um tíu þúsund áhorf-
endur komu að sjá myndirnar.
Því var ákveðið að halda áfram á
sömu braut og efna til nýrrar há-
tíðar að ári. Þar sem aðsóknin
varð nú ennþá meiri, og áhorf-
endumir töldust um sautján þús-
und, er ekki annað að sjá en há-
tíðin sé komin á nokkuð traustan
grundvöll, og mun vera ákveðið
að hún verði framvegis árlegur
viðburður. Auk þess er í bígerð
að útvíkka viðfangsefni hennar
og kynna t.d. einnig myndir frá
Eystrasaltslöndunum.
Fyrir því em ýmsar ástæður að
farið er að halda kvikmyndahátíð
af þessu tagi í Rúðuborg nú og
hún dregur að sér áhugamenn
hópum saman. Eins og kunnugt
er hafa Rúðujarlar og ættmenn
þeirra síðan löngum talið til
frændsemi við Norðurlandabúa,
og þótt þekkingin á málefnum
norðurslóða sé gjaman dálítið
brokkgeng og köflótt hefur áhug-
inn ekki verið miður rótgróinn
fyrir það. Innst inni virðast Nor-
mannar eiga dálítið erfítt með að
sætta sig við að þeir skuli hafa
glutrað niður norrænni tungu
fyrir einum þúsund árum og vera
nú þeim sömu annmörkum háðir
og aðrir Frakkar að erlend tung-
umál em þeim villugjöm völund-
arhús. Reyna þeir að bæta sér
upp þennan missi með ýmsum
hætti: þeir ala með sér alls kyns
drauma um norræna fortíð og
framhaldslíf hennar annars stað-
ar og era sérlega opnir fyrir öllu
því sem kemur úr norðri. Birtist
þetta jákvæða viðhorf í margvís-
legum smáatriðum einsog því að í
Normandí getur veðhlaupahest-
ur t.d. verið skírður „Yggdras-
ill“, sumarbústaður „Thradvang-
ur“ og bátur „Skidbladnir“ og
gefín era út kort með þeim norr-
ænu staðarnöfnum sem menn
hafa talið sig geta lesið úr ömefn-
um héraðsins (jafnvel nýsmíðuð-
um...): verður þar t.d. „Caude-
bec“ að „Kaldabekk“, og annað
eftir því. Kvikmyndahátíðin er
angi af þessari almennu fróðl-
eiksfýsn: með henni vilja Nor-
mannar sem sé nota Rúðu sem
glugga til að sjá tíðindi úr norður-.
slóðum.
En óvíst er samt að hátíðin
hefði fengið eins góðar viðtökur
og raun ber vitni, ef ekki hefði
líka annað komið til. Svo virðist
sem bæði gagnrýnendur og áhorf-
endur séu nú sammála um það -
einnig utan Norðurlanda- að sér-
lega mikil gróska sé í norrænni
kvikmyndagerð og megi jafnvel
líkja henni við nýja „gullöld“.
Nokkuð skýrt dæmi um þetta era
þær undirtektir sem ýmsar dansk-
ar myndir hafa fengið víða um
heim að undanförnu, t.d. „Veisla
Babettu" eftir Gabriel Axel (sem
fékk verðlaun í Rúðuborg í
fyrra), „Pelle sigurvegari“ eftir
Bille August og reyndar fleiri
myndir eftir sama mann, og svo
sá áhugi sem menn hafa sýnt
myndum Kaurismáki-bræðra,
sænskum myndum eins og
„Hundalífi mínu“ o.fl. Þetta já-
kvæða andrúmsloft hefur vitan-
lega stuðlað mjög að því að búa í
haginn fyrir kvikmyndahátíðina í
Rúðuborg þó svo aðstandendur
hennar tækju þá stefnu í byrjun
að beita ekki fyrir sig verkum
viðurkenndra og þekktra meist-
ara eins og Bergmans og Drey-
ers: menn vora spenntir fyrir því
sem var almennt að gerast í kvik-
myndalist Norðurlanda og ekki
aðeins fyrir stóra nöfnunum fyrr
og síðar.
Samt var aðstandendum hátíð-
arinnar nokkur vandi á höndum,
þegar þeir fóra af stað í annað
skipti, því þeir gátu ekki boðið
strax aftur upp á einhverja al-
menna kynningu á kvikmynda-
gerð á Norðurlöndum á þessum
tíma eins og þá sem vakti svo
mikla athygli í fyrra og urðu að
fara aðrar leiðir. Vera má að það
hafi verið þess vegna sem þeir
komu þeim orðrómi á kreik með
aðstoð fréttamanna að „upp-
skera“ síðasta árs hefði verið
heldur lakari en næst á undan, og
því hefði reynst erfitt að finna
myndir í keppnina. Þar sem ég
gat engan veginn séð að þessar
myndir væru í heild nokkuð síðri
en þær sem vora í keppninni í
fyrra, dettur mér helst í hug að
þessi orðrómur hafi verið látinn
berast út til að menn byggjust
ekki við því að fá í annað sinn
sams konar myndaval yfírleitt og
í fyrstu hátíðinni og yrðu þá fyrir
einhverjum vonbrigðum þannig
að aðsóknin minnkaði fyrir þá
sök.
Finnskar
kvikmyndir
En slíkar áhyggjur vora með
öllu ástæðulausar. Aðstandend-
um hátíðarinnar tókst að draga
fram í dagsljósið ýmsar þær hlið-
ar norrænnar kvikmyndagerðar
fyrr og síðar, sem áhorfendur í
Normandí þekktu lítið eða alls
ekki en vöktu þó veralegan
áhuga. Fyrir utan þær myndir
sem vora í sjálfri samkeppninni -
en þær vora níu talsins frá öllum
Norðurlöndunum fímm - var
mikil áhersla lögð á að kynna
fínnska kvikmyndagerð, sem
virðist yfirleitt ekki hafa borist
mikið út fyrir heimalandið. Sér-
stök kynning var á finnskum
kvikmyndum eftir heimsstyrjöld-
ina (1946-1958) og vora m'u
myndir sýndar á þeirri dagskrá,
og einnig var yfírlit yfír stuttan
feril höfundarins Risto Jarva sem
lést fyrir aldur fram árið 1977 (sex
myndir). Til að rifja upp eldri
tímabil kvikmyndasögunnar var
„Hvað stendur
eiginlega í
þessu fjárans
viðtali?" spurði
Hrafn Gunn-
laugsson grein-
arhöfund og hélt
uppi frönsku
blaði með hátíð-
legri mynd af
honum sjálfum.
Þettaermyndin
semvaráfor-
síðu blaðsins.
kynning á þöglum norskum kvik-
myndum, sem fæstir virtust hafa
hugmynd um að væru yfirleitt til,
enda mun þeirra víst fremur
sjaldan getið í sögubókum, og
voru sýndar fimm myndir frá ár-
unum 1922-1930. Vegna þeirra
áhorfenda sem ekki era mikið
gefnir fyrir áhættusama land-
könnun í heimi kvikmynda vora
sýndar nokkrar norrænar myndir
sem fengu verðlaun á hátíðinni í
Cannes, frá árinu 1951, þegar
„Ungfrú Júlía“ eftir Alf Sjöberg
fékk gullpálmann. Loks var
mikið yfirlit yfír feril sænska
leikarans Max von Sydows, sem
kom á hátíðina og var e.k.
heiðursgestur hennar: sýndar
vora ellefu myndir sem hann
leikur í, og einnig myndin „Ved
vejen“ eftir sögu Hermanns
Bangs, sem hann gerði í Dan-
mörku í fyrra, en án þess að leika
í henni sjálfur. Við hliðina á þess-
ari dagskrá var talsvert sýnt af
stuttum myndum, m.a. ein ís-
lensk: „Ferðalag Fríðu“ eftir
Steinunni Jóhannesdóttur og
Maríu Kristjánsdóttur.
Þessar myndir voru sýndar í
fimm sölum á þremur mismun-
andi stöðum í borginni og við
ýmsar aðstæður. Þeir sem vildu
sjá margar myndir urðu að vera á
sífelldum hlaupum í vorrigning-
unum sem gengu yfir Rúðuborg á
þessum árstíma, og þar sem oft
var húsfyllir, enda sumir salirnir
litlir, gátu þeir átt á hættu að
verða frá að hverfa. Oft vora líka
erfíðleikar með franskan texta. í
sumum myndum var t.d. þegar
fyrir enskur texti og franskur
texti þá settur með myndvörpum
neðst á tjaldið og fyrir utan
myndflötinn og mun það hafa
traflað marga. Gátu þeir nefni-
lega ekki stöðvað sig í að lesa
báða textana, sem bar oft alls
ekki saman, þannig að lítill tími
gafst til að líta á það sem fram fór
á tjaldinu, og allt rann í einhvern
graut. Virðast þetta vera álög á
frönskumælandi mönnum, að
ævinlega skuli tungumálin flækj-
ast fyrir þeim. Stundum var alls
enginn texti heldur munnleg þýð-
ing um leið: gátu þýðendur leikið
lausum hala og var það skelfilegt.
Keppnin sjálf fór fram í einu
stærsta kvikmyndahúsi borgar-
innar nálægt Signubökkum, og
var hver mynd sýnd þrisvar sinn-
um, enda veitti ekki af, því að-
sóknin var yfirleitt mjög mikil.
Hvað sem íslendingum kann
sjálfum að finnast um íslenska
fulltrúann í keppninni, „í skugga
hrafnsins", verður því ekki á móti
mælt, að hún fékk mjög góðar
viðtökur í Normandí, troðfullt
var á sýningarnar svo margir urðu
frá að hverfa og var haldin ein
aukasýning. Mikið var klappað
og sagði gagnrýnandi blaðsins
„Le Monde“ að það eina sem
hefði komið á óvart á hátíðinni
væri að þessi „fslendingasaga"
skyldi ekki fá nein verðlaun. En
dómnefndin var greinilega ekki
alveg á sama máli og áhorfendur
og kom það líka fram í því að hún
veitti norsku myndinni „Klaka-
höllinni" sérstök verðlaun. Sú
mynd var lítið meira en sæmilega
gerð myndskreyting við skáld-
söguna: í sumum atriðunum kom
reyndar fram nokkurt ímyndun-
arafl, ekki síst í ferð Unnar inní
bláhvíta og síbreytilega „klaka-
höllina“,en önnur duttu dauð
niður, - jafnvel atriði sem vora
nauðsynleg til skilnings á verk-
inu. Myndin var því illskiljanleg
fyrir þá sem höfðu ekki lesið bók-
ina, og það höfðu áhorfendur í
Rúðuborg greinilega ekki gert
(þótt hún sé reyndar til í franskri
þýðingu í kiljuútgáfu): vora
undirtektir þeirra í daufasta lagi.
í umræðunum eftir eina sýning-
una var framleiðandi myndarinn-
ar, sem stóð fyrir svöram, eink-
um spurður að því hvaða ráðstaf-
anir hefðu verið gerðar til að
koma í veg fyrir að stúlkurnar
tvær sem léku Siss og Unni biðu
eitthvert sálartjón af hlutverkun-
um. Þetta var mjög skandinavísk
spuming, en varla er hægt að
segja að hún snerti mikið kjama
verksins. Þegar Hrafn Gunn-
laugsson stóð frammi fyrir gest-
um kvikmyndahátíðarinnar var
hann hins vegar spurður um
myndina sjálfa - t.d. um „þessi
tengsl íslendingasögu, Trist-
anssögunnar og kristnitökunnar"
eins og einhver sagði - um hlut-
verk kristindómsins í íslenskri
menningu, um íslenska kvik-
myndagerð og grandvöll hennar,
og þar fram eftir götunum. Og
Tinna var spurð um það hvaða
áhrif hlutverkið hefði haft á hana
14 SÍÐA — NYTT HELGARBLAÐ Föstudagur 7. apríl 1989