Þjóðviljinn - 07.04.1989, Blaðsíða 15
og um feril hennar almennt og
leikhúslíf á íslandi. Vafalaust
væri hægt að halda því fram með
nokkrum rétti, að íslensk kvtk-
myndagerð njóti góðs af því er-
lendis að nú er blómaskeið í nor-
rænum kvikmyndum yfirleitt, en
dæmin sýna að það eitt dygði
skammt. „í skugga hrafnsins“
náði til áhorfenda í Rúðuborg og
það gerðu „Skyttumar“ einnig í
fyrra.
Fjölbreytt
keppni
Þegar á heildina er litið verður
að segja að þær myndir sem voru í
samkeppninni hafi verið mjög
fjölbreyttar, og báru þær að því
leyti einnig vitni um grósku kvik-
myndagerðar á Norðurlöndum.
Meðal sænsku myndanna t.d.
„Fodringságare“ eftir Stefan
Böhm, sem var fyrst og fremst
ströng og einföld útgáfa á sam-
nefndu leikriti Strindbergs á
nokkurrar viðbótar, tilraunar til
að brjóta upp textann eða slíks.
Myndin gerðist því öll í einu her-
bergi - hún var tekin í leikhúsi
sem Strindberg stýrði sjálfur um
skeið og byggðist mikið á hreyf-
ingum kvikmyndavélarinnar,
leiknum og slíku. Þrátt fyrir ótví-
ræða kosti fékk þessi mynd engin
verðlaun. Áhorfendur tóku
henni misjafnlega: sumum
gramdist hún mjög og fannst hún
einungis vera „kvikmyndað
leikhús" (en það er skammar-
yrði), en öðrum fannst hún hins
vegar mjög sterk - einmitt vegna
nektarinnar.
Dönsku myndimar tvær,
„Himmei og helvede" og „Baby
DolI“, voru gerólíkar en fjölluðu
báðar um örlög kvenna. „Baby
DoIl“, eftir Jon Bang Carlsen
segir frá 36 ára gamalli konu sem
er ein með nýfædda dóttur sína á
stómm herragarði á sjávar-
strönd, þar sem hún hafði sjálf
verið sem bam. Smám saman
sfgur hún niður í e.k. geðveiki,
byrjar að sjá sýnir og hættir að
hugsa eðlilega um bamið: hún fer
að umgangast það eins og það sé
miklu eldra en það er og jafn-
framt að hugsa um ævafoma
dúkku eins og hún sé barn. Svo
virðist sem konan hafi eignast
dóttur sína fyrir lágmarkstil-
verknað karlmanns og sé hann nú
úr sögunni. Veltu áhorfendur því
fyrir sér hvort myndin væri ádeila
á þessa norrænu tímgunarhætti
nútímans, sem höfundur mynd-
arinnar sagði frá henni til skýr-
ingar á hinni hræðilegustu gol-
frönsku (því hann vildi ekki túlk)
en hann fullyrti að sú væri ekki
ætlunin, - það hefði meira að
segja kona samið handritið. í
„Himmel og helvede" eftir Mort-
en Amfred var síðan fjallað um
unga stúlku sem er að læra á fiðlu
um 1970 en hættir því námi og
hleypur að heiman eftir að fiðlu-
kennari hennar hefur fjall-
skarðað hana standandi upp við
vegg í miðri kennslustofunni
(nei, nei, hún er ekki að spila á
fiðluna á meðan) og fer að búa
með þjóni sem fær hana til að
hlusta á indverska tónlist og
reynist argur. Er í myndinni
átakanlegt atriði, þegar hún
reynir árangurslaust að hvetja
hann til dáða í bólinu. Að lokum
er hún farin að spila aftur á fið-
luna, - úti á götu meðan verið er
að mótmæla styrjöldinni í Víet-
nam við kylfuklapp lögreglunn-
ar. Það merkilega var að þessi
mynd var ákaflega vel gerð og
falleg, þannig að maður var allt í
einu kominn inn í heim hennar og
farinn að hrífast með, þrátt fyrir
allt.
Báðar dönsku myndimar vom
sýndar fyrir troðftillu húsi og
fengu frábærar undirtektir. Virt-
ust þær nokkuð líklegar til verð-
launa, en þó fór svo að einungis
leikkonan í „Himmel og helve-
de“ fékk verðlaun fyrir frammi-
stöðu sína. Flest önnur verð-
launin fóru hins vegar til finnsku
myndanna tveggja, „Glæsileika
og eymdar mannlífsins“ eftir
Matti Kassila, sem fékk aðal-
verðlaunin og fleiri, og „Pohjan-
maa“, eftir Pekka Parikka. En
vegna þess hvemig stunda-
skránni var háttað gat ég hvomga
þeirra séð. í síðarnefndu mynd-
inni mun vera sagt frá finnskum
brennivínsberserkjum í algleym-
ingi og féll það að sögn vel í kram-
ið hjá normönnskum áhorfend-
um.
Af skiljanlegum ástæðum
höfðu þær myndir sem voru í
keppninni sjálfri einna mest að-
dráttarafl fyrir áhorfendur, enda
var dagskráin að öðm leyti svo
fjölbreytt en jafnframt sundur-
laus, að erfitt var að fá almenni-
lega yfirsýn yfir hana. Ekki virtist
þó hörgull á áhugamönnum um
norska og finnska kvikmynda-
gerð fyrr á þessari öld, þótt þar
ægði mörgu saman. En af norsku
myndunum gat ég aðeins séð
„Pan“ frá 1922, sem var lítið ann-
að en haglega gerð myndskreyt-
ing við söguna (að þessu leyti hef-
ur Norðmönnum lítið farið
fram), en þó skemmtileg heimild
um sinn tíma. í norrænni kvik-
myndagerð einkennist það tíma-
bil sem flestar finnsku myndimar
vora frá, yfirleitt mjög af ein-
hverjum þunglamalegum sósíal-
realisma, sem getur allt að því
virkað eins og einfeldningsleg
prédikun á kvikmyndahúsagesti
nútímans. Þetta fældi menn þó
ekki burt, kannski af því Nor-
mannar sáu myndimar úr hæfi-
legri fjarlægð. Á þessari finnsku
kynningu vom m.a. tvær myndir í
slíkum anda eftir Matti Kassila,
þar á meðal „Bláa vikan“ frá
1954, sem fjallaði (enn einu
sinni) um óleyfilegar skandina-
vískar sumarástir úti í skerjagarði
og alveg hörmulegan endi þeirra.
Datt mér í hug að þessar myndir
kynnu að hafa stuðlað að því að
Matti Kassila fékk verðlaun: hafi
dómnefndin viljað heiðra hann
fyrir feril sinn, sem orðinn er
langur. Ein myndin stakk mjög í
stúf við þessa raunsæju fram-
leiðslu og fékk sérlega mikla að-
sókn, en það var „Hvíta
hreindýrið“ eftir Erik Blomberg,
sem hlaut verðlaun í Cannes
1953: var þetta þjóðsögumynd í
ljóðrænum stíl frá landi Sem-
sveina og fjallaði um konu sem
breyttist öðm hverju í hvítt
hreindýr og varð þá veiði-
mönnum að bana. Svipað efni
kemur fyrir í kvikmyndum frá
öðmm breiddargráðum, t.d.
bandarísku myndinni um „Pard-
uskonurnar", en þama var allt
annar andi, - svo og þjóðbúning-
arnir og snjórinn.
Eina mynd Risto Jarva sem
mér tókst að sjá, „Ár hérans“ frá
1977, var eins og margar aðrar
finnskar myndir gott vitni um
sína samtíð, en það var allt annar
tími: fjallar hún um mann, sem
tekur héra í fóstur, hleypur burt
frá konunni og starfinu til
Norður-Finnlands með héragrey-
ið og hafnar þjóðfélaginu. Lýst
var erfiðleikum hans við að
bjarga sér úti í náttúmnni og
árekstur hans við mannfólkið í
norðrinu, en allt í ljóðrænum og
gamansömum tón.
Max
von Sydow
Af hinum ýmsu kynningum
hátíðarinnar vakti sú dagskrá
sem helguð var Max von Sydow
vafalaust mesta athygli. Á henni
vom m.a. sýndar ýmsar gamlar
Bergman-myndir svo sem „Sjö-
unda innsiglið", „Andlitið" o.fl.,
og kemur nú alltaf betur í ljós
hvað þær hafa elst vel, en einnig
vom nokkrar myndir til að sýna
alþjóðlegan feril leikarans, m.a.
bandaríska hrollvekjan „Djöfla-
særingamaðurinn". Húsfyllir var
alls staðar þar sem Max von Sy-
dow lét sjá sig, ekki síst á mynd-
inni „Ved vejen“ sem hann kom
með og kynnti sérstaklega: Sú
mynd, sem var svo gegnumdönsk
að einungis Svíi gat hafa gert
hana, var þó full hæg og ljóðræn
til að falla áhorfendum í geð, og
kannski of sérdönsk líka.
Max von Sydow var mjög fús til
að svara spumingum gesta á há-
tíðinni, en þótt hann reyndist tala
ágæta frönsku kaus hann heldur
að tjá sig á ensku og styðjast við
túlk. En það kom honum í koll.
Menn vildu einkum heyra
hann segja frá ferli sínum, og
sagði hann m.a. frá því að fyrsta
hlutverk sitt í kvikmynd hefði
verið í mynd Alfs Sjöberg „Ein-
ungis móðir“. Þá hefði hann átt
að koma fram í tveimur atriðum,
fyrst sem tvítugur maður eins og
hann þá var, en svo síðast í mynd-
inni sem sami maður um fertugt.
Um þetta leyti hefði finnskur
leikflokkur verið í heimsókn og
kvöldið fyrir kvikmyndatökuna
hefði hann verið fenginn ásamt
einhverjum félögum sínum til að
vera Finnunum til samlætis í
veislu. Fyrir bragðið hefði hann
sofið yfir sig morguninn eftir, -
og reyndar alls ekki vaknað fyrr
en aðstoðarmaður leikstjórans
fór að ýta við honum. Hefði hann
síðan orðið að þjóta í leigubíl á
staðinn þar sem kvikmyndtakan
átti að fara fram, því allir voru
komnir þangað fyrir löngu.
„Ég fór strax til Alfs Sjöberg og
bað hann afsökunar," sagði Max
von Sydow. „En hann leit á mig,
benti á stórt tré sem þarna óx og
sagði svo: „Þú verður hengdur í
þessu tré, - en fyrstu tökum við
bæði atriðin". Síðan var tekið til
óspilltra málanna við kvikynda-
tökuna, og vegna þess hvað förð-
unin var flókin var byrjað á því
atriði þegar ég átti að vera fer-
tugur og endað á hinu. Frá þeim
tíma hefur allur minn ferill verið
afturábak...“
Þetta sagði sænski leikarinn á
ensku, en ekki var laust við að
frásögnin yrði fyrir ýmsum
myndbreytingum í meðferð
túlksins. Hann fór nú á kostum
og gerði t.d. veisluna með Finn-
unum að mikilli leiksýningu, þar
sem Max von Sydow lék aðalhlut-
verkið tvítugur. Svo spurði ein-
hver leikarann hver væri fyrsta
endurminning hans um kvik-
myndir:
„Það var teiknimynd Disneys
af grísunum þremur,“ sagði
hann, og gerði túlkurinn sér þá
lítið fyrir og breytti grísunum
þremur í „Mjallhvíti og dvergana
sjö“. Flaug mér nú í hug að þýð-
endur og túlkar borgarinnar væm
í einhverri nýstárlegri tegund af
verkfalli til að sýna hve ómissandi
þeir væm: þeir þyrftu sem sé ekki
annað en anda á Rúðuna til að
byrgja alla útsýn til norðurs. Þar
sem nú er siður í Frakklandi að
sýna svona þrýstihópum hörku,
virðist fátt fyrir Normanna annað
að gera en fara eftir þeirri ábend-
ingu sem ég las einu sinni í þjóð-
ernissinnuðu blaði á þeim slóð-
um: að bæta fyrir syndir feðranna
með því að taka aftur upp nor-
ræna tungu. í þessari viðleitni
gætu íslendingar boðið fram að-
stoð sína, því að þetta væri ekki
svo lítil markaðsaukningu fyrir ís-
lenska kvikmyndagerð, og kann-
ski hægt að fá vellauðuga Nor-
manna til að fjármagna myndina
um kvikmyndahöfundinn sem
ætlaði að fara til Indlands til að
farga sér og hætti við allt saman í
landi hinna heilögu kúa.
e.m.j.
(MiUifyrirsgnir eru Nýs Helgar-
blaSs)
Föstudagur 7. apríl 19ö9j NYTT HELGARBLAÐ - SIDA 15