Þjóðviljinn - 07.04.1989, Blaðsíða 16
Leikhús er prakkara-
skapur en um leið það
dásamlegasta sem til er
/
Arni Bergmann segir frá íslensku leikhúsfólki í Leníngrad
Ég er glaöur yfir því að þiö
skulið hingað komin, en ég
hef varla getað sofið fyrir
áhyggjum. Stór hóþur af
leikhúsmönnum frá Norður-
löndum er kominn í þetta litla
leikhús og vill pæla í kerfi
Staníslavskís. Og samtgetur
ekkert kerfi verið til í listum,
eins og þið vitið. Og ég veit
ekki hvað við getum til bragðs
tekið. Samt skulum við reyna
að vinna saman, fikra okkur
áfram, þið skulið horfa á
leiksýningar okkar á kvöldin
og á eftir getum við setið í
matstofunni og kynnstog rætt
málin. Við skulum ekki vera
yfrið hátíðleg. Við skulum
muna að kannski er leikhúsið
mestan part prakkaraskapur
en það getur samt verið dá-
samlegur prakkaraskapur.
Alefling
leikarans
Svo mælti Lév Dodín, for-
stöðumaður og stefnumótari
Litla dramatíska leikhússins í
Leníngrad og sló strax á nokkra
létta tóna sem fara honum vel.
Ekki síst vegna þess að gesturinn
sannfærist mjög fljótt um að Do-
dín og hans lið er listafólk sem
slær aldrei af ýtrustu kröfum til
sjálfs síns. Ég heyrði þetta hér
haft eftir honum: Ur því við erum
að þessu og þótt starf okkar sé lítt
til iauna metið (algeng laun í
leikhúsinu: 150-250 rúblur á
mánuði) eins og þar með sé okk-
ur sagt að leikhús skipti litlu máli
- þá skulum við gera okkar besta.
Og það gerir listafólk Litla
dramatíska leikhússins í Lenin-
grad svo sannarlega. Orðstír þess
hefur víða farið og nú keppast
menn í mörgum þjóðríkjum við
að bjóða því að koma í heimsókn.
Og Norræna leiklistarnefndin
fann upp á því snjallræði að flytja
eitt af sínum námskeiðum til Len-
íngrad. Það var, eins og Dodín
minntist á þegar hann fyrst
heilsaði gestunum, kennt við
Stanislavskí, þann heimskunna
leikhúsmann sem hefur flestum
öðrum meir ígrundað starf leikar-
ans og sett fram hugmyndir um
það hvernig efla megi leikarann
til dáða með alhliða undirbúningi
(líkamlegum, sálrænum, sið-
ferðilegum) undir að það að finna
hinn rétta tón sem trúa má að
sannur sé. Og á þetta námskeið
fór hópur af fslandi: Rúrik Har-
aldsson, Guðrún Ásmundsdóttir,
Kjartan Ragnarsson, Arnar
Jónsson, Guðrún Gísladóttir og
höfðu með sér túlka sem og aðrir
hópar náttúrlega, en alls voru 40-
50 manns mætt til leiks.
Hvernig fór þetta svo fram?
Heilagsanda-
hopparar!
Námskeiðið var um margt eins
og spilað af fingrum fram og það
tókst prýðilega. Ekki var haldinn
nema einn fyrirlestur: um Stanisl-
avskí að sjálfsögðu. Um það
hvernig sá hugsjónamaður
leikhússins lyfti rússnesku
leikhúsi til vegs og virðingar og
svo um það hvernig reynt hefur
verið að drepa hugmyndir hans.
Fyrst með því að kæfa þær í ofsa-
fengnum faðmlögum Stalín-
tímans, sem gerði úrtak úr hug-
myndum Stanislavskís að skyldu
og kvöð í leikhúsinu og notaði
sem svipu á alla sem hugsuðu
öðruvísi. Og löngu síðar með því
að gera „kerfi“ Stanislavískis að
einskonar grýlu, einskonar hlið-
stæðu viö alvisku Stalíns og yfir-
gang.
Pað var komið í leiklistar-
skólann í Leníngrad - þátttak-
endur fóru í tíma hjá ágætum
meistara í fagi sem þe.ir kalla
„sviðsræðu“. Sú kennsla ein-
kennist af því að blandað er sam-
an líkamlegum æfingum og talæf-
ingum. Það var svo sannarlega
mikil lífsreynsla fyrir saklausan
túlk að fá að horfa á rússneska og
samnorræna ieikara hoppa á öðr-
um fæti með fettum og sveiflu og
þylja eitthvert bull: ot topota
kopit pyl popolú letít (Undan
hestsins hófum flýgur ryk um
gólf). Mér fannst ég um stund
kominn á vakningarsamkomu
hjá undarlegum söfnuði. Heil-
agsandahopparar! Mikið er þetta
ruglað lið, hugsaði ég - fullur að-
dáunar vitanlega.
Svona æfingar voru ítrekaðar í
sjálfu leikhúsinu á morgnana.
Síðan hófst „verkstæðisvinna“
sem svo má heita. Hún var fólgin
í því að tekin var smásaga eftir
Tsjekhov, Þjófarnir, og fjallar
um feldskera einn sem í óveðri
leitar skjóls í illræmdu þjófabæli
og hratar þar með inn í heim sem
skelfir hann og heillar um leið.
(Menn voru hissa á því að íslend-
ingar höfðu þýðingu þessarar
sögu í pússi sínu því ekki var vitað
fyrirfram hvaða saga Tsjekhovs
yrði valin: Þeir hafa sérsambönd
við Gorbatsjov þessir fslending-
ar, sagði Dodín). Nema hvað.
Liði var skipt í þrjá hópa. í hverj-
um voru rússneskir leikarar en
með þeim í einum Finnar, í öðr-
um Norðmenn og Svíar, í hinum
þriðja Danir og Islendingar. Síð-
an lásu menn söguna og léku
hana af fingrum fram. Bæði með
því að t.d. Islendingar kæmu með
sína túlkun og Finnar sína, og svo
með því að blanda saman leikur-
um af mismunandi þjóðerni. Svo
var rætt um árangur í hverjum
hópi. Síðan skoðaði Dodín þrjú
tilbrigði og ræddi um þau við
þátttakendur. { leiðinni fór hann
rækilega yfir þessa litlu sögu
Tsjekhovs og sýndi um leið fá-
gæta skilgreiningargáfu: Hvernig
stendur á þessu fólki á sögusviði?
Hverjar eru forsendur þess að
þær eigast við? Hvað hefur gerst
þegar sögu lýkur? Er þessi saga
ekki um þverstæðurnar sem búa í
hverju okkar, við viljum öll eiga
þak yfir höfði og þó allan himin-
inn, við viljum öryggi og þó
háska, í hverjum hvunndags-
manni leynist eitthvað sem getur
sprungið hvenær sem er. Og Do-
dín sagði lika margt um þá þjálf-
un sem leikarar hans hafa fengið í
að vinna svona, leita sig áfram
um persónurnar, ekki leika þær
með útvortis tilburðum, heldur
stíga yfir klisjurnar og láta það
koma eins og með sjálfsögðum
hætti að innan, hverjar persón-
urnar eru og hvað vofir yfir þeim.
Sú sem leikur Ljúbku á ekki að
dilla mjöðmum framan í hrossa-
þjófinn unga, það er neistinn sem
flýgur á milli þeirra sem dillar
þeim. Við notum mikið spuna,
segir Dodín, til að koma okkur
inn í það rými sem höfundur
skapar okkur og reyna að láta
ýmsar spurningar fæðat á
leiðinni.
Síðan voru enn sýnd þrjú til-
brigði við söguna, það síðasta al-
rússneskt. Og bar þátttakendum
á námskeiðinu saman um að þá
hefðu þeir séð svart á hvítu hve
drjúgt þeim leikurum miðar
áfram sem hafa fengið þjálfun í
kröfuharðri vinnu af þessu tagi.
Flas ekki
til fagnaðar
Miðar drjúgt áfram, sagði ég -
það skal reyndar tekið fram, að
allra síst einkennir asi vinnu-
brögð Litla leikhússins. Þar taka
menn sér góðan tíma, flasa ekki
að neinu. Eitt kvöldið flutti
leikhúsið ljóð og sögukafla eftir
rithöfunda sem verið hafa í banni
(Akhmatova, Platonov, Mandel-
stam, Solzhenytsin og fleiri). Og
það var svo sannarlega ekkert
„upplestrarkvöld", þetta var
göfugur og útsmoginn flutningur
og undirbúningur hafði staðið í
um það bil ár, að því er leikkonan
sem flutti Sálumessu Akhmatovu
sagði mér. Annað dæmi: leikhús-
ið er byrjað að vinna sýningu um
skáldsöguna Djöflarnir eftir
Dostojevskí. Síðan í haust höfðu
menn setið við, lesið söguna og
leikið úr henni um leið - án þess
að handrit væri fyrirfram skrifað
nema í lauslegum punktum.
Hópurinn hafði t.d. tekið út einn
þráð af mörgum og unnið úr hon-
um leikefni sem tekur sex stundir
að flytja. Kannski verður svosem
hálftími eftir af því í endanlegri
sýningu, hver veit?
Að vinna úr
bókmenntum
Leikhús það sem Lév Dodín
stjórnar byggir mjög á bók-
menntum. Af þeim sýningum
sem við sáum var aðeins ein
byggð á „tilbúnu" leikriti.
„Stjörnur á morgunhimni“ eftir
Galín, leikriti um fjórar hórur frá
Moskvu, sem eru sendar burt til
að spilla ekki útliti höfuðborgar-
innar meðan Ólympíuleikarnir
fara fram. Skemmtileg sýning og
vönduð, en alls ekki sú eftirminn-
ilegasta af þeim sem í boði voru.
Útsmognari var t.d. sýning fyrir
börn sem fullorðna sem byggir á
Múmú, sögu eftirTúrgenjev: það
er ekki heiglum hent að semja
svo ekki slakni þráður sýningu
um aðalpersónu sem er mállaus
og hundinn hans. Þessi sýning var
merkilega lífmikil og aldrei fór
hjá því að hún segði ekki sitthvað
samtímanum með því, hvernig
hún otaði að okkur óðalsfrú gam-
alli, sem elskar svo mikið sitt án-
auðuga þjónustufólk að hún
hlýtur að strá ógæfu yfir hvern
mann.
Tíu stunda
bálkur
Gestirnir munu að líkindum
lengst muna eftir sýningu sem
stóð þrjú kvöld í röð, alls tíu
stundir og byggir á skáldsögu
eftir Fjodor Abramov um fátækt
samyrkjubú norður í landi á
fyrstu árunum eftir stríð. Getur
nokkur hugsað sér fyrirfram
minna spennandi efni? En viti
menn: það voru allir jafn hrifnir,
hve lítið eða mikið sem þeir
kunnu í rússnesku. Þessi þorps-
saga rúmaði ótrúlega mikið af
sárri sögu Rússa á okkar öld, hún
sýnir réttmætan sóma þeim kon-
um og unglingum sem báru byrð-
ar sveitanna á sér stríðsárin og
árin eftir stríð, baráttu þeirra við
fátækt og þrældóm, heimskulega
og freka skattheimtu, svikin lof-
orð yfirvalda sem sífellt reyna að
kreista meira út úr örsnauðu fólki
og refsa harðlega fyrir hvert frá-
vik frá fyrirmælum. Um leið var
þetta dýrindis leikhús, umbúnað-
(slendingar við Vetrarhöllina: Rúrik Haraldsson,
Stefán Baldursson, Guðrún Ásmundsdóttir og
Kjartan Ragnarsson ásamt túlkum og, Dönum.
(Ijósm. Arnar Jónsson).
Lév Dodín: Kannski er það gagnslaust sem við
gerum, kannski er ekkert merkilegra í heiminum.
Tatjana Shestakova leikstýrði blönduðum hóp
Rússa, íslendinga og Dana sem spreyttu sig á
sögu eftir Tsjekhov.
16 S(ÐA - NÝTT HELGARBLAÐ
Atriðiúrsýningunni
endalausu og
merkileguumsam-
yrkjubúið fyrir
norðan.
Kjartan Ragnarsson, Arnar Jónsson og Guðrún Gísladóttir á „sértrú-
arfundi" í Leiklistarskólanum.
Asko Sarkola frá Finnlandi leikur af fingrum fram.
ur hugvitsamur og einfaldur,
hópsenur jafnt sem átök einstak-
linga útfærð af frábærri ná-
kvæmni sem gerir hvert atriði satt
og merkilegt. Hvort sem við
sáum ástum sviptar stríðskonur
kankast á með hæpnu tali og vís-
um þar sem þær liggja í bendu úti
á akri og gleyma um stund
þreytunni. Eða við sjáum þær
bíða með eftirvæntingu eftir
heimkomu sinna manna úr stríð-
inu og aðeins einn kemur. Eða
segjum kvennagullið, sem hefur
verið að læra á maskínur í bæn-
um, hvernig hann kemur með
sína stæla og þreifar á_ sárasak-
lausri sveitapíu, eða þá hermað-
urinn sem seint kemur úr stríðinu
og reynir árangurslaust að ná
hylli konu sinnar með herfangi
sínu úr Þýskalandi. Hið dapur-
lega og hið hlálega mætast með
fullum rélti í alvöru sögunnar og
heiðarleika listarinnar og sú vitn-
eskja hríslaðist um mann að
leikhúsið ætti hvert bein í sínum
áhorfendum.
Af heilum huga
En semsagt: það var ekki ætl-
unin að setja á langar tölur um
leiksýningar í fjarlægri borg. Hitt
mátti vel heyra, á þátttakendum
að þeir voru mjög ánægðir með
leiklistarídýfuna í Leníngrad.
Kjartan Ragnarsson talaði m.a.
um það hve mikils virði það væri
að sjá þessi vönduðu vinnubrögð
og að kynnast leikhúsi sem hefði
svo mikið að segja sínu fólki.
Maður kynnist ekki nema fáu
einu á átta dögum, sagði dönsk
leikkona, en það er sannarlega
mikils virði að kynnast leikhúsi
sem er í senn lífsmáti og trú. Arn-
ar Jónsson sagði um leið og hann
af vinsemd sinni lánaði þessum
skrástejara nokkrar af þeim
myndum sem hann tók í ferðinni:
Eftir á að hyggja: þetta ágæta
fólk gengur enn út frá því (sem
við ‘oft gleymum í okkar mála-
miðlunum) að listinni er ætlað
vera mannbætandi og göfgandi
svo sem Staníslavskí kvað - og
þess vegna má ekki vera um nein
undanbrögð að ræða, engan af-
slátt af kröfum. Þeim hefur tekist
ótrúlega vel að halda í þessa hug-
sjón. Og þau eru ekki feimin við
að vera sentimental eða „væmin“
eins og menn segja stundum,
ekki feimin við að tjá sínar innstu
kenndir. Þetta situr mest eftir, og
þetta verður manni hvatning til
mótspyrnu gegn því að leikhúsið
sogist inn í bráðlætis afþreyingu.
Við vorum minnt rækilega á það í
Leningrad að listin þarf sinn
meðgöngutíma og sitt næði.
Menn skapa ekkert af viti á
hlaupum."
Föstudagur 7. aprfl 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 17
t ■
/