Þjóðviljinn - 07.04.1989, Blaðsíða 23

Hamlet
ROdsútvarpið - Leiklistardeild:
Hamlet Danaprins
eftir William Shakespeare
Þýðing: Helgi Hálfdanarson
Útvarpsgerð: Jón Viðar Jónsson
Leikstjóri: Stefán Baldursson
Tónlist: Áskell Másson
Leikendur: Arnar Jónsson, Erlingur
Gíslason, Kristbjörg Kjeld, Róbert
Arnfinnsson, Edda Heiðrún Back-
man, Sigurður Skúlason, Kristján
Franklín Magnús, Þorsteinn Gunn-
arsson, Halldór Björnsson, Þór H.
Túliníus, Baldvin Halldórsson, Anna
Kristín Arngrímsdóttir, Viðar Egg-
ertsson, Helgi Björnsson, Pétur Ein-
arsson, Emil Gunnar Guðmundsson,
Jón Sigurbjörnsson, Randver Þor-
láksson, Jón Hjartarson, Karl Guð-
mundsson, Þórarinn Eyfjörð og fleiri.
Upptaka á tónlist: Bjarni Rúnar
Bjarnason
Upptaka, leikhljóð og tæknistjórn:
Hreinn Valdimarsson og Vigfús Ingv-
arsson
Á páskum flutti Ríkisútvarpið
Hamlet með þeirri viðhöfn sem
bar. Pýðing Helga Hálfdanar-
sonar var flutt í útvarpsgerð Jóns
Viðars, nokkuð stytt, en alltaf
skynsamlega. Stefán Baldursson
var kallaður til leikstjórnar og
valdi sér leikara fremsta meðal
jafningja. Einn Hamlet bættist
við: Arnar Jónsson, eftirlæti og
átrúnaðargoð, slóst í hóp Lárusar
Pálssonar, Gunnars Eyjólfssonar
og Þrastar Leós Gunnarssonar.
Fjórða sýning á íslandi á þessu
höfuðverki leikbókmennta
heimsins sett á svið í hug hvers er
hlýða vildi: stórviðburður, sú
eina til þessa sem verður varð-
veitt meðan einhver vill heyra
leikinn á íslensku.
Lái mér hver sem vill: á síðum
þessa blaðs er ekki fjallað um
leikflutning í hljóðvarpi að stað-
aldri, en heldur vildi ég heyra
leiki Shakespeares flutta eina í
hljóðvarpi en allt það léttmeti
sem setur hvað mestan svip á
verkefnaval Ríkisútvarpsins um
þessar mundir. Vitaskuld á að
ieggja meiri rækt við flutning í
hljóðvarpi á verkum Shakespear-
es. Þau eiga ekki að heyrast stöku
sinnum heldur oft. Þar gefst tæki-
færi til að kynna þessa texta, ríki-
dæmi þeirra í mannviti og skáld-
skap. Þar gefst leikurum okkar
tækifæri til að takast á við hlut-
verk sem þeir komast ekki annars
í tæri við. Skora ég á Leiklistar-
deildina að íhuga það gjörla
hvort ekki er hægt að auka hlut
leikja Shakespeares á verkefna-
skrá hennar. Semjið við leika-
rana um að gefa þá út á hljóð-
snældum. Dreifið þeim á bóka-
söfn og í skóla, seljið þær í sjopp-
. um, bókabúðum og bókaklúbb-
um. Vandinn við ókunnugleika
þjóðarinnar á þessum bók-
menntum er hvað þær eru óað-
gengilegar og fágætar nema af
bókum.
Það er umhugsunarefni hvað
Hamlet hefur sjaldan sést hér á
sviði. Lér hefur heyrst og sést í
tvígang, Óþelló einnig, svo dæmi
séu nefnd. Ofviðrið sést í fyrsta
sinn á næstu dögum. Hvað með
söngleikina? Hvenær sést Fal-
staff á íslensku leiksviði, hvern
gátum við séð leika hann, hvern
gætum við enn séð leika hann?
Lengi má spinna: hvað höfum við
átt marga leikara sem gátu leikið
Hamlet: þrjár kynslóðir hafa
fengið hlutverkið í sinn hlut, ein
missti hann af sinni verkefnaskrá
þótt sá sem kjörinn var til hlut-
verksins hafi auðgað líf okkar
ríkulega með list sinni, ekki síst í
hljóðvarpi, og fari í þessum flutn-
ingi leiksins með hlutverk kon-
ungsins af stakri snilld.
PÁLL BALDVIN
BALDVINSSON
Stefán Baldursson stillir hér
saman tveim kynslóðum í hlut-
verkum unga fólksins í leiknum
og fellur í þá gröf sem erfitt er að
skjótast hjá: raddirnar leyna ekki
aldursmun Arnars og Þórs, svo
dæmi séu nefnd. Þetta er ekki til
vansa í flutningnum sem í öllum
hlutverkum var prýðilega lesinn,
en það er til marks um hversu vel
þarf að íhuga samsetningu
íeikhóps í tilvikum sem þessum.
Stefán fer næsta beina götu í út-
færslu leiksins, hvoru megin
stokksins ákvörðun túikunar
liggur, hjá leikara eða leikstjóra,
er ætíð álitamál. Þannig er Pólon-
íus, ráðgjafi konungsins, í heilli
túlkun Róberts Arnfinnssonar
tryggur þjónn en ekki slægur
hirðmaður. Rósinkrans og Gull-
instjarni gætu verið saklausir af
ásökunum prinsins um hlutdeild í
því samsæri sem hann vill af-
hjúpa, ef ráða skal í túlkun Þórs
og Halldórs. Edda Heiðrún fer
troðna slóð í túlkun sinn á Ófelíu,
enda mun nær ógerningur að
blómstra í því hlutverki nema á
sviði. Takmarkanir túlkunar í
sýningunni, ég tala um sýningu
því upptaka og vinnsla leiksins í
rými hljóðsins var til fyrirmynd-
ar, eru í raun stillingin, hófið,
hins óvænta varð hvergi vart. En
það var stefnan - vandvirknislega
gegnumfærð í hugsun og fram-
kvæmd.
En Hamlet er alltaf þannig:
hann er alltaf annar. Hann býður
alltaf uppá aðra túlkun. Arnar
Jónsson er raddfagur maður og
vel læs, tilfinningin hljómþýð -
en er hún djúp? Þegar hann
brestur í svívirðingum sínum við
Ófelíu tekst honum vel í kven-
hatri og sjúkiegri kynhræðslu. En
þegar dýpsta sómakennd hans
brýst út í svefnherbergisatriðinu
með Geirþrúði verður tal hans
ekki kvein, heldur væl sem hún
tekur undir. Er það rétt? Fer tal
þeirra ekki fram með hvísli og
hvískri, rofið stöku sinnum með
of háu tali í hljóðbærum salark-
ynnum? Tökum fleiri dæmi sem
vekja spurn: „Ó, fengi þetta
klúra hold að klökkna,“ er fyrsta
eintal Hamlets í leiknum og þjón-
ar mikilvægu hlutverki í kynn-
ingu á aðstæðum og hugsun hans.
Arnar flytur það með ágætum,
innibælt og þrúgað og með and-
köfum. Áhersla hans er á sorg og
vanmátt, háðið í einræðunni
leggur hann til hliðar og um leið
hinn hluta persónunnar sem er
svo sterkur, ákafann um niður-
stöðu, tilfinningu klædda í orð-
skrúð ræðunnar sem hrópar. Og
þegar einræðunni er lokið,
snarsnýst hann, hiklaust og án
fums, ofsakátur mót vini sínum,
Hórasi. Nokkrir slíkir brattir
vendipunktar eru í flutningi Arn-
ars, ekki alltaf nógu vel undir-
byggðir.
Erlingur Gíslason kann aftur
að undirbyggja textann sinn.
Hann vegur og metur hvert orð
og mælir fram af hugsun. Leikur
hans í hlutverki Kládíusar er frá-
bær. Það er orð sem ég nota sjald-
an. Ekki þarf að lýsa blæbrigðum
raddarinnar, en vekja vil ég at-
hygli á að í samhæfðum stíl flutn-
ingsins undir stjórn Stefáns nær
Erlingur dýpstri tilfinningu fyrst
og fremst á lágum nótum. Leikur
hans er hljómlist byggð á þekk-
ingu á mannlegu eðli og merk-
ingu málsins. Það var stærsti
fengurinn í þessri hljóðritun.
Þannig tókst ágætlega til með
flutning á Hamlet Danaprins.
Hún var Ríkisútvarpinu og öllum
aðstandendum til sóma. Gaman
verður að eiga hana í framtíðinni.
Hún, eins og hver nýr fundur við
þetta verk, vekur endalausar
spurningar og vangaveltur, að-
dáun og umhugsun. Og hversu
lengi verðum við að bíða fimmtu
útgáfunnar af þessum einstæða
leik á yndislegu máli úr penna
Helga Hálfdanarsonar? Hvenær
verða ungmenni sviðsins nógu
þjálfuð til að valda textanum af
því innsæi, þekkingu og viti sem
til þarf?
Mosi við
Vífilsfell
„Mosi við Vífilsfell“, málverk-
ið fallega frá 1940 eftir Jóhannes
S. Kjarval, er mynd mánaðarins í
Listasafni íslands. Það þýðir að
við fáum ókeypis fyrirlestur um
hana frá sérfræðingi á
fimmtudögum kl. 13.30, stund-
víslega. Listasafnið er opið alla
daga kl. 11-17 og er veitingastof-
an opin á sama tíma.
Fyrirlestrar
um Wagner
Dr. Gottfried Helferich Wagn-
er er væntanlegur hingað á veg-
um Goethe-stofnunarinnar og
heldur fyrirlestra í Reykjavfk
eftir helgi. Á mánudag talar hann
um Nietzsche og Wagner í Há-
skóla íslands, kvöldið eftir kl.
20.00 kynnir hann „Videclips
Ring 88“ í íslensku óperunni.
Hann flytur mál sitt á ensku.
Ferftin á heimsenda. Um helgina verða sýningar á barnaleikritinu
vinsæla Ferðinni á heimsenda eftir Olgu Guðrúnu Ámadóttur í lönó.
Þetta er hlýr og gáskafullur leikur fyrir alla fjölskylduna um þrjú börn í
útilegu sem finna af tilviljun verndargrip álfanna og skunda af stað til
að bjarga prinsessunni sem týndi honum.
Föstudagur 7. apríl 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - SÍÐA 23
GUNNAR
GUNNARSSON
Þorsteinn á
köldum klaka
- Vertu velkominn, sagði
leigubflstjórinn um daginn þegar
ég opnaði bfldymar og settist inn.
Eg hafði ekki fyrr heyrt svo til-
komumikla kveðju frá bílstjóra
og var að hugsa um að snúa frá,
þegar hann var byrjaður að láta
dæluna (ekki vatnsdæluna eða
bensíndæluna heldur túlann á
sjálfum sér) ganga um tíðarfarið
og pólitíkina. Ég sá aumur á hon-
um og ákvað að gerast hlustandi,
eins og stundum áður.
í rauninni hafði maðurinn ekk-
ert að segja. Ég hafði heyrt hvert
orð áður í einhverjum fjölmiðl-
um og þekkti flest aftur - meðal
annars niðurstöður síðustu skoð-
anakannana þar sem fram kom
að tilteknir ráðherrar njóta
óhemjuvinsælda þorra manna
þótt ríkisstjómin sem þeir sitja í
sé hötuð og fyrirlitin af flestum.
Það var ekki aðeins að bflstjór-
inn bergmálaði tilfinningar al-
þýðu og skoðanir útbreiddu fjöl-
miðlanna, heldur mælti hann svo
vitlausa íslensku að norrænu-
deildin gerði réttast í að ráða
hann til sín og nota sem einhvers
konar lifandi málvillubrunn.
Raunar fór mér á endanum svo
að ég hætti að taka eftir því hvort
maðurinn beygði vitlaust eða
lagði rangan skilning í einstök
orð, heldur fór ég að velta því
fyrir mér hvar og hvemig væri
hægt að læra svo frumlega hugs-
un: maðurinn var kominn í hring,
misskildi allt, vissi ekkert, hafði
bjargfasta trú á einhverju sem
ekki var til, kom mér þó mest á
óvart þegar hann stöðvaði bfl
sinn á rauðu Ijósi því í hjarta
mínu var ég farinn að trúa því að
maður ætti að aka á gulu, stöðva
á grænu og fara heim á rauðu.
- Allt er blekking og blöff,
sagði hann.
- Það er nú víst, sagði ég.
- Þeim bestu er ýtt til hliðar,
sagði hann.
- Þaðerekkertvafamál,sagði
ég-
- Eins og vesalings manninum
þama honum Þorsteini Pálssyni.
- Hvert var honum ýtt? spurði
é8- ,
- Ut í kuldann, sagði hann.
- Var hann lagður á ís? spurði
ég-
- Þú skalt ekki vera að grínast
neitt við mig, góði, sagði hann þá
skyndilega og var ekki annað að
heyra en að það hefði fokið í
hann.
- Það er nú eitthvað annað,
sagði ég, - ég var ekki að grínast.
En mér heyrðist þú hafa verið að
spauga, sagðir að formaður Sjálf-
stæðisflokksins hefði verið lagður
á ís.
- Þeir gera þetta af skömmum
sínum, sagði hann. - Þorsteinn
hafði ekkert til saka unnið. Hon-
um gengur ekkert til nema að
auka velmegunina.
- Þessu trúi ég eins og nýju
neti, sagði ég.
- Ég vil ekki hafa neinn
áróður í mínum bfl, sagði hann.
- Ég myndi banna slíkt tal
líka, sagði ég.
- Viltu þá ekki hætta þessum
áróðri, sagði hann. - Þú varst
með áróður áðan.
- Hvað sagði ég?
- Á kaldan klakann sagðirðu
og það er það sama og fara á
hausinn.
- Er hann farinn á hausinn?
- Mér er alveg ómögulega við
kommúnista.
- Hvemig þá?
- Þeir em á móti velmegun og
frelsi.
- Hvers vegna?
- Hvers vegna? Hvemig ætti
ég að vita það?
- Ég veit það ekki. Mér datt í
hug að þú hefðir slysast til að
frétta þad hjá einhverjum þeirra.
- Ég hef nú aldrei heyrt annað
eins. Eg keyri sko aldrei komm-
únista.
- Það var eins gott.
- Maður þekkir þetta fólk úr á
löngu færi.
- Á hverju þekkirðu það?
- Það er bara alltaf að þykjast
vera eitthvað.
- En er ekki neitt?
- Ekki frekar en þú og ég.
- Maður sér þetta á kommún-
istunum í ríkisstjóminni líka.
Þeir em alltaf að þykjast hafa
eitthvert vit á öllum hlutum.
- Eins og hverju?
- Þú hlýtur að vita það. Þú tal-
ar þannig.
- Égsitnúbarahérogreyniað
segja ekki orð.
- Velmegun og frelsi.
- Þetta era óvinsælir menn,
sagði ég.
- Hverjir?
- Þetta fólk í ríkisstjórninni.
- Þetta em kannski bestu
skinn.
- Ætlarðu að kjósa þá aftur?
- Ég er löngu hættur að kjósa.
- Hvers vegna?
- Nema Sjálfstæðisflokkinn.
Ég kýs hann alltaf.
- Auðvitað, sagði ég.
- Og svo náttúrlega hann Þor-
stein Pálsson.
- Sem var lagður á ís?
- Hafðu góðan dag, sagði
hann umhyggjusamlega, þegar
ég hafði borgað og áhyggjufull
augu hans vom full gmnsemdar.
Fólk er svo varasamt. Sérstak-
lega þegar það dregur sig í hópa
og myndar flokka eða stjómir.