Þjóðviljinn - 11.04.1989, Blaðsíða 5

FRETTIR
Mengunarslys
Kjamorkan ógnar heimshöfunum
Eftirlitslaus leikur kjarnorkuveldanna undiryfirborði sjávar er tímasprengja
Flotinn starfar á alþjóðlegum
siglingaleiðum þar sem engrar
leyfisveitingar er þörf frá ríkis-
stjórna hálfu til þess að staðsetja
flugvélar og þar sem bandarísk
skip geta með fullkomlega lög-
mætum hætti sýnt ógnun
gagnvart hvaða hugsanlegum
ógnvaldi sem er.
Þetta sagði Carlisle Trost, að-
míráll og yfirmaður bandaríska
flotans fyrir fáum árum. Ef yfir-
menn herafla annarra kjarnorku-
velda væru jafn berorðir, þá gæt-
um við sjálfsagt haft sams konar
yfirlýsingareftirþeim. Kjarnork-
uveldin hafa í reynd slegið eign
sinni á heimshöfin og telja sig í
fullum rétti með að fylla þau með
kjarnakljúfum og kjarnorku-
vopnum. Það er staðreynd að
þriðjungur kjarnorkuvopnaforð-
ans í heiminum og um 500 af 900
kjarnakljúfum sem starfræktir
eru í heiminum, eru nú staðsett á
hafi úti, þar sem ekkert alþjóð-
legt eftirlit fer fram.
Vígvæðing
á höfunum
Það er kannski ekki síst vegna
þessa eftirlitsleysis sem kjarnork-
uveldin hafa lagt megináherslu á
vígvæðingu á höfunum: Samfara
flotauppbyggingu Sovétmanna á
Kola-skaga hafa Bandaríkja-
menn byggt upp nýja flotastefnu
sem kristallast í því að fjölga á
bandarískum herskipum upp í
600 og að megináhersla er lögð á
smíði nýrra vopna fyrir flotann.
Sovéski kafbáturinn sem fórst
við Bjarnarey í síðustu viku er
talinn hafa verið að prófa nýja
tegund vopnabúnaðar þegar slys-
ið varð. Bandaríkjamenn og
Bretar vinna um þessar mundir
að því að fullkomna nýja gerð af
Trident II flugskeytum, sem áætl-
að er að koma fyrir í 20 banda-
rískum kafbátum fyrir lok þessa
árs. Þá er áætlað að 20 bandarísk-
ir kafbátar verði með um 4000
kjarnorkuodda um borð og að
Bretar muni auka sinn forða úr 64
Skip, kafbátar og flugvélakostur flota sem borið geta kjarnorkuvopn (1987)
U.S. Sovét U.K.Frakkl. Kfna
Kafbátar eða langdræg kj.vopn 37 77 4 6 4
með stýriflaugar 0 62 0 0 0
árásarkafbátar 51 202 0 0 0
Samtals 88 341 4 6 4
Herskip Flugmóðuskip 19 5 3 2 0
Beitiskip 3 0 0 0 0
Minni beitiskip (cruises) 33 39 0 0 0
Tundurspillar 68 68 12 0 0
Freigátur 65 118 11 0 0
Varðskip 0 56 0 0 0
Samtals 188 286 26 2 0
Flugvélar i þjónustu flotans
Á sjó 1286 0 119 36 0
Á landi 420 585 96 31 130
Samtals 1706 585 215 67 130
Heimtld: William Arkln (Nuclear Arms Race at Sea 1987)
leyndarmál, hversu mikið af
kjarnakleyfu efni er um borð,
hvað gert er við geislavirkan úr-
gang o.s.frv. Enginn ábyrgur að-
ili getur því lagt mat á hættuna
sem af þessu skapast. Hitt er ljóst
að það eru ekki bara tæknilegar
hættur varðandi byggingu sjálfs
kjarnakljúfsins sem eru fyrir
hendi á hafinu: skipsströnd og
skipsskaðar af öðrum völdum
bætast augljóslega við, eins og
sást á slysinu við Bjarnarey. Þessi
aukna áhætta gerir kjarnork-
ukljúfa á sjó væntanlega enn
hættulegri fyrir umhverfið.
Greenpeace-samtökin segj-
ast hafa heimildir fyrir því að
fram tii ársins 1987 hafi a.m.k.
100 kjarnorkusprengjur (kjarna-
oddar) tapast í sjóinn og a.m.k.
fimm kjarnorkuknúnir kafbátar
sokkið á heimshöfunum. Það
þýðir að tvær til þrjár kjarnorku-
sprengjur að meðaltali hafa tap-
ast í hafið á þeim 40 árum sem
liðin eru frá því að kjarnorkuví-
gvæðing hófst á höfunum.
Eitt þessara slysa var í október
1986: sovéskur kafbátur af gerð-
inni Yankee hvarf í hafið undan
Kjarnorkuveldin espa hvert
annað upp með heræfingum á
sjó. Þannig er talið að sovéska
flotaæfingin, sem haldin var í júlí
1985 í Noregshafi, hafi verið and-
svar við NATO-æfingunni í fe-
brúar 1984, sem var kölluð „Te-
amwork 84“, þar sem tvö flug-
móðurskip, um 150 herskip, 300
flugvélar og 25 þúsund manna lið
æfði landgöngu í N-Noreg í stær-
stu NATO-heræfingu, sem
nokkurn tímann hefur verið
framkvæmd. í heild hefurumferð
herskipa á höfunum stóraukist á
undanförnum áratug. Þannig er
siglingatími bandarískra herskipa
nú að jafnaði meiri en í síðari
heimsstyrjöldinni, og Watkins
flotaforingi sagði á Bandaríkja-
þingi 1984 að „þótt við séum
tæknilega séð í friði, þá er virkni
flotans nú 20% meiri en hún var
meðan á Víetnamstríðinu stóð.“
John Lehman fyrrverandi flot-
amálaráðherra sagði Bandaríkja-
þingi einnig (1984) að sovéskir
kafbátar væru nú „reglulega í
námunda við allar æfingar flotans
og í námunda við allar siglinga-
leiðir okkar...“. Þannig sagði
Kjarnorkuvopnaoddar á sjó 1987
u.s. Sovét U.K.Frakkl. Kína
Langdrægar 5792 3024 64 258 39
Ekkl langdrægar
í stýriflaugum 125 788 0 0 0
í flugvélasprengjum 1530 0 50 36 130
f djúpsprengjum gegn kafbátum 1760 1278 140 0 0
í loftvarnarvopnum 300 260 0 0 0
í landvopnum flotans 0 100 0 0 0
í strandflugskeytum 0 100 0 0 0
Samtals 9507 5550 254 292 169
Heimild: William Arkin, The Nuclear Arms Race at Sea 1987
í 500. Talið er að Sovétmenn séu
að koma sér upp eigin afbrigði af
Trident-eldflaug.
Frakkar eru sömuleiðis að
framleiða svokallaða M-5 eld-
flaug, sem ber marga kjarnaodda
og mun margfalda fjölda kjarna-
odda um borð í frönskum
skipum.
5700 kjarn-
orkusprengjur
í N-Atlantshafi
Greenpeace samtökin segjast
hafa sannreynt að um það bil 500
herskip með um það bil 5700
kjarnaodda um borð séu daglega
á sveimi í höfunum sem umlykja
Norðurlönd. Hluti þessara her-
skipa eru knúin kjarnorku, og
segja samtökin að þessi herskipa-
floti sé knúinn með samtals um
282 kjarnakljúfum. En það er 80
kjarnakljúfum fleira en virkir
kjarnakljúfar á landi í allri Evr-
ópu frá Úralfjöllum reiknað.
Allar upplýsingar um gerð
kjarnorkukljúfa í skipum eru
meðhöndlaðar sem hemaðar-
Atlantshafsströnd Bandaríkj-
anna, um það bil 2000 km. suð-
austur af New York. Slysið varð
vegna sprengingar í skotrás kaf-
bátsins. Talið er að ein kjarn-
orkusprengja, um eitt megatonn
að styrkleika hafi farið í hafið við
sprenginguna. Um borð voru 16
flugskeyti með 32 kjarnorku-
odda. Talið er að kafbáturinn
hafi verið kominn á 200 km.
hraða þegar hann rakst á hafs-
botninn. Ofan á þá röskun bætist
þrýstingurinn sem leggst á kjarn-
akljúfinn vegna dýpis. Sovét-
menn segja að tryggilega sé frá
öllu gengið þannig að ekkert leki
út. Slíkar yfirlýsingar ganga þvert
á heilbrigða dómgreind og skyn-
semi. Samkvæmt upplýsingum
frá Greenpeace, þá var það magn
geislavirkra efna, sem þarna fór í
hafið meira en það sem England,
Holland, Belgía og Sviss hafa los-
að í Atlantshafið frá upphafi til
ársins 1983, en þá var slík losun
stöðvuð með alþjóðlegu átaki
eftir þrýsting frá alþjóðlegum
náttúruverndarsamtökum eins
og Greenpeace.
orkuvera sem kjarnorkuveldin
stunda er utan þeirrar alþjóða-
samþykktar og gengur gegn anda
hennar.
Ríki S-Ameríku hafa gert með
sér samkomulag um að lögsaga
þeirra sé kjarnorkuvopnalaust
svæði (Tlatelocosamningurinn
frá 1967). Frakkar, Bretar,
Bandaríkjamenn og Sovétmenn
hafa hins vegar lýst því yfir, að
samkomulagið hindri ekki frjáls-
ar siglingar herskipa þeirra (sem
eru hlaðin kjarnorkuvopnum).
Sama gildir um Rarotonga-
samninginn frá 1985, sem felur í
sér að Suður-Kyrrahafssvæðið sé
yfirlýst kjarnorkuvopnalaust.
Þar eru engar hömlur lagðar á
siglingar herskipa, og kjarnorku-
veldin virða þessa viljayfirlýsingu
þjóða Kyrrahafsins að vettugi. Sá
sjálfskipaði réttur sem kjarnork-
uveldin hafa þannig tekið sér til
þess að storka lífshagsmunum
mannkynsins með vígbúnaði í
höfunum stenst á engan hátt sið-
ferðilega. Það er jafn Ijóst að
þessi vígvæðing í höfunum verður
ekki stöðvuð nema með alþjóð-
legu samkomulagi innan ramma
samkomulags um kjarnorkuaf-
vopnun.
Alþjóðleg náttúruverndar-
samtök eins og Greenpeace hafa
bent á nauðsyn þess að komið
verði á alþjóðastofnun er hafi
það hlutverk að hreinsa
heimshöfin af þeim ófögnuði sem
kjarnorkan er. Slík stofnun er
óhugsandi án samkomulags á
milli kjarnorkuveldanna um
eyðingu þessara vopna. Sam-
komulag um kjarnorkuvopna-
laus svæði er áfangi að því marki.
Sú alþjóðlega ráðstefna sem
Ólafur Ragnar Grímsson hefur
lagt til að verði haldin um vígbún-
að í Norðurhöfum væri einnig
skref í átt að því marki. Og það
fordæmi sem Nýsjálendingar og
Ástralíumenn hafa sýnt að neita
að taka á móti herskipum sem
hugsanlega eru búin kjarnorku-
vopnum ætti að verða sjálfsögð
regla hjá öllum þeim þjóðum,
sem stöðva vilja yfirgang kjarn-
orkuveldanna á heimshöfunum.
Stöðvun vígbúnaðarkapphlaups-
ins á hafinu er langtímaverkefni,
sem ekki verður byggt á öðru en
auknu gagnkvæmu trausti á milli
þjóða, þar sem samvinna tekur
við af samkeppni. Því hafið sem
við eigum er bara eitt.
-ólg
Lehman að 12 sovéskir kafbátar
hefðu fylgst með flotaæfingum
NATO við Noreg í febrúar 1984.
Þannig er ljóst að kjarnorkuveld-
in magna upp vígbúnað hvers
annars án þess að hirða hið
minnsta um þá óumræðanlegu
hættu sem af þessum „öryggis-
hagsmunaleik“ stafar.
Nú eru 17 ár liðin frá því að
Hafréttarsáttmáli Sameinuðu
þjóðanna var undirritaður eftir
harða baráttu. Hafréttarsáttmá-
linn varðar friðsamlega notkun
sjávar. Þar er staðfest að
mannkynið er algjörlega háð haf-
inu vegna fæðuöflunar, sam-
gangna og viðskipta. Því má Ijóst
vera að sérhvert það ríki sem
ógnar vistkerfi hafsins með eftir-
litslausum kjarnorkuvígbúnaði
gengur gegn anda Hafréttarsátt-
málans.
Alþjóðlegt samstarf þjóða um
losun úrgangsefna í hafið, sem
gengur undir nafninu London
Dumping Convention, hefur
einnig látið losun geislavirkra
efna í hafið til sín taka. Sú eftir-
litslausa umferð fljótandi kjam-
Þriðjudagur 11. aprfl 1969 ÞJÖÐVILJINN - SÍÐA 5
Kjamoriaislys á sjó
Erfitt er að fá öruggar heimildir um öll þau kjarnorkuslys sem verða um
borö í herskipum og kjarnorkuknúnum kafbátum á sjó. Starfsmaður
Siglingamálastofnunar sagði við Þjóðviljann að ef kafbáturinn við
Bjarnarey hefði ekki komist upp á yfirborðið áður en hann sökk hefði
umheimurinn aldrei fengið að vita hvað hefði gerst. Slík leynd hvíldi yfir
þessum málum. Eftirfarandi listi yfir meiriháttar kjamorkuslys á sjó er
fenginn úr bæklingnum „Nuclear Free Seas“ sem gefinn er út af
Greenpeace-samtökunum og unninn samkvæmt áreiðanlegustu
heimildum.
Apríl 1 »63: Kjarnorkukljúfur um borð í bandaríska kafbátnum Thres-
her eyðileggst þar sem kafbáturinn á í vandræðum undan ströndum
Nýja Englands. Kafbáturinn sekkur með 129 manna áhöfn. Kjarna-
kljúfurinn liggur enn á hafsbotni og ekki, vitað hversu mikið hann hefur
laskast.
Janúar 1966: Bandarísk B-52 sprengiflugvél og KC-135 elds-
neytisflugvel rekast á í lofti yfir Palomares á Spáni. Fjórar vetnissp-
—ru um borð í sprengjuvélinni, og dreifðust leifar þeirra yfir haf
1967: „Bræðing" (melt-down) varð í kjarnakljúf um borð í sovéska
ísbrjótnum Lenín og er talin hafa orðið 30 manns að bana. Skipið er
talið hafa orðið ónothæft í meira en 3 ár vegna geislavirkni.
Mai 1968: Bandaríski kafbáturinn Scorpion hverfur með dularfullum
hætti á Atlantshafi með manni og mús.
1970-71: Óstaðfestar fréttir herma að sovéskur kjarnorkuknúinn
kafbátur af s.k. Nóvember-gerð hafi sokkið meö dularfullum hætti í
Atlantshafið með manni og mús.
1970-71: Bandaríkin reyna með mikilli leynd að veiða upp kjarnorku-
knúinn sovéskan kafbát, sem sokkið hafði á Kyrrahafi. Tiiraunin, sem
kostaði um 350 miljónir dollara, mistókst, þar sem kafbáturinn brotn-
aði þegar búið var að lyfta honum hálfa leið upp að yfirborðinu, og
meginhlutinn sökk til botns á ný.
Vorið 1982: Fjórum breskum herskipum (Sheffield, Antelope,
Ardent og Coventry) var sökkt í Falklandseyjastríðinu. Óstaðfestar
fregnir herma að um borð hafi verið kjarnorkusprengjur til að granda
kafbátum.
Sumarið 1983: Kjarnorkuknúinn sovéskur kafbátur sekkur á N-
Kyrrahafi. Níutíu manna áhöfn ferst.
Október 1986: Sprenging verður í sovéskum kjarnorkuknúnum
kafbát af gerðinni Yankee á Atlantshafi. Kafbáturinn sekkur með 16
kjarnorkuflugskeyti, kjarnorkuodda og kjarnakljúf um borð.
8. aprfl 1989: Sovéskur kjamorkuknúinn kafbátur af Mike-gerð
sekkur 100 sjómílur suðvestur af Bjarnarey á Noregshafi. Viðurkennt
er af sovéskum yfuirvöldum aö um borð séu tvö kjarnorkuflugskeyti.
Fjörutíuogtveir af áhöfn kafbátsins farast, 27 er bjargað. Báturinn með
Iqamakljúfinn og kjarnorkusprengjumar liggur á 1500 m dýpi.