Þjóðviljinn - 11.04.1989, Blaðsíða 9

MINNING
skotun til heimilda, ritaðs máls
eða umsagna marktækra manna.
Á því heimili var ekki farið með
fleipur. í þessu var heldur enginn
kynjamunur. Helga leiddi oft
umræðurnar og var sú sem lagði
til þau þekkingarbrot sem uppá
vantaði til að fá botn í málin. Það
var sama hvort það var ættfræði,
saga, listir eða þjóðmál líðandi
stundar. Hún var vel heima á
ótrúlega mörgum sviðum, sjálf-
menntuð að mestu, og frábærlega
minnug og skörp.
Líklega hafa ekki verið margar
húsmæður á sjöunda áratugnum
sem hefðu farið f fötin hennar
Helgu. Ég minnist þess vel
hversu látlaust og smekklega
heimilið kom mér fyrir sjónir.
Bækur sátu í fyrirrúmi og þöktu
heilu veggina auk allra „mið-
anna“ sem voru dreifðir um hillur
og borð. Þessir „miðar“ hrifu mig
um leið og þeir vöktu undrun
mína, því að ég bar þá lítið skyn-
bragð á fræðastörf, - „því var
þetta ekki tekið saman?" Þetta
var auðvitað gagnasafn Lúðvíks
og Helgu í frumvinnu þeirra að
„Sjávarháttunum“.
Ég dáðist að því alla tíð hvað
Helga var lítið fyrir innihalds-
laust prjál og glingur um leið og
hún gaf ekkert eftir þegar um var
að ræða að verða sér útum nýj-
ustu heimiiistækin til að létta og
stytta heimilisstörfin, og auðvit-
að þarmeð skapa meira svigrúm
til lestrar og fræðastarfa. Ég hef
grun um að henni hafi þótt
heimilisstörfin afspyrnu leiðinleg
og mikil tímasóun þótt hún hefði
ekki hátt um það og sinnti þeim
einmitt af mestu framsýni og út-
sjónarsemi.
Á þessum árum sem ég stóð í
nánustum tengslum við Helgu og
Lúðvík vakti það athygli hversu
mikið jafnræði var með þeim,
hvernig þau voru samtaka og
unnu saman á þann hátt sem seint
líður úr minni. Sú mynd sem
kemur upp í hugann er hvernig
þau taka sameiginlega ábyrgð á
ýmsum hlutverkum og störfum,
hvernig þau fara saman hvern
morgun á Landsbókasafnið,
vinna þar saman oft fram á kvöld
og halda jafnvel áfram eftir að
heim er komið, á kvöldin og um
helgar. Það virðist sem þá þegar
ynnu þau í kapp við tímann til
þess að geta lokið verki sem
mundi taka áratugi - og enginn
vissi hve langur tími væri til
stefnu. Samt hafði Helga tíma til
að sinna eigin framleiðslu í eld-
húsinu, búa til kæfu, matreiða
lunda á meistaralegan hátt og
laga bestu fiskibollur í heimi - og
eiga forða í frysti. Hún sá líka til
þess að ávallt væri ferskt græn-
meti eða ávextir á borðum og
virðist þannig hafa haft þekkingu
og skilning á hollustuháttum sem
ég hygg að ekki hafi verið venju-
legt á íslenskum heimilum á þeim
tíma. Hún hafði líka tíma til að
sinna handavinnu og oftast var
það eitthvað bæði hagnýtt og
frumlegt, því hún hafði gaman af
því sem var óhefðbundið. Ég
minnist sérstæðra hekludúka úr
fiskigarni, sem ég naut góðs af
ásamt mörgum óvenjulegum
barnaflíkum á sonarsoninn. Svo
má ekki gleyma „bróderíinu“
sem hún vann upp eftir fyrirmynd
þegar verið var að búa út hluti í
Jónshús í Kaupmannahöfn. Sjálf
var hún lítillát og fannst fátt um
sérstæða eiginleika sína. Á þess-
um árum var Helga bjartsýn og
starfsglöð. Hún trúði mér m.a.
fyrir því að hún hlakkaði til elliár-
anna og alls þess sem hún ætlaði
að gera þá, í sínu „eigin grúski“.
Það hvarflaði ekki að henni að
hennar biði að verða heilsulaus
og döpur í mörg ár.
Síðustu árin hittumst við alltof
sjaldan, en í hvert sinn sem ég
kom „í Fjörðinn“, á heimilið að
Álfaskeiði 18, fann ég þessar
hlýju og góðu tilfinningar. Helga
var trygg og sú vinátta og gagnk-
væma virðing sem þróaðist með
okkur frá fyrstu kynnum hélst
alla tíð þótt við fjarlægðumst
eitthvað af eðlilegum ástæðum
vegna skilnaðar okkar Vésteins.
Glöggt og óvenjulegt merki um
heilindi þeirra hjóna beggja er
vinsemd þeirra í garð seinni
eiginmanns míns og sonar okkar
en þeir lærðu báðir fljótt að meta
þau. Þessi samstaða hefur verið
mikils virði fyrir okkur öll, en
ekki síst mig og Orra, sonarson
þeirra.
Það brást aldrei að viðræður
við Helgu bættu einhverju við
eða vektu til nýrrar umhugsunar.
Við spjölluðum stundum saman í
síma og mér fannst ótrúlegt hvað
Helga fylgdist vel með mörgu
fram á síðasta dag. Hún naut þess
líka að láta segja sér frá og spjalla
um það sem var að gerast í
leikhúsunum, í bókmenntunum,
og í Hlaðvarpanum, því hún
hafði áhuga á baráttumálum
kvenna og jafnvel einstökum
verkefnum sem henni fundust
merkileg.
Með Helgu Proppé er kvödd
merk samtíðarkona sem hefur
skilað ríkulegu ævistarfi og fram-
lagi til íslenskrar menningar,
kona sem aðrar konur geta tekið
sér til fyrirmyndar og gott er að
hafa átt að vini.
Við Þorsteinn og fjölskylda
mín sendum Lúðvík, ættingjum
og öðrum vinum innilegar sam-
úðarkveðjur.
Sigrún Júiíusdóttir
Kveðja frá vinkonu
Leiðir okkar Helgu lágu fyrst
saman þegar þau Lúðvík fluttu á
Vitastíginn í Hafnarfirði fyrir
hartnær 40 árum. Drengirnir
okkar voru jafnaldrar og þeir
kynntust fyrst.
Það tók okkur Helgu nokkurn
tíma að kynnast. En við fyrsta
handtak oíckar vakti það athygli
mína hvað hún hafði sérkenni-
lega djúpblá augu og smám sam-
an kynntist ég því hvað dvaldist á
bak við þetta geislandi augnaráð.
Þessi vinkona mín, sem nú kveð-
ur, var þeirra gerðar sem maður
fyrirhittir aðeins einu sinni á
ævinni. Vinátta hennar og tryggð
gegnum árin hefur reynst mér
ómetanleg. Mannkostir hennar
voru einstakir og af engri konu
mér óskyldri hefi ég lært jafn
mikið bæði til munns og handa.
Hún hafði svo mörgu að miðla.
Hún var t.d. frumleg handa-
vinnukona og gerði marga hluti á
þessum árum sem löngu síðar
urðu hátískuvara, en þetta var
löngu fyrir daga hönnuða. Og ég
sá það síðar, að hún var einmitt
hönnuður sem að ýmsu leyti var
langt á undan sinni samtíð. Þann-
ig var hún einnig í matargerð og
öllu er að húshaldi laut. Hagsýn,
hégómalaus með öllu, en tilbúin
að tileinka sér þær nyjungar sem
gagnlegar voru.
Helga var fædd í Ólafsvík 17.
maí 1910, dóttir hjónanna Guð-
rúnar Bjarnadóttur og Jóns
Proppé, verslunarstjóra þar.
Hún var alin upp á menningar- og
efnaheimili og hlaut góða
menntun á þeirra tíma mæli-
kvarða. Eðlisþættir hennar og
lífsviðhorf heilluðu mig unga
konu og ég finn hvað það hefur
verið mikil lífsfylling að kynnast
þessari vitru konu, þegar maður,
án þess að gera sér grein fyrir, var
az mótast fyrir lífið.
Á þessum árum sökkti Helga
sér niður í ættfræði. Hún fór á
Landsbókasafnið sér til skemmt-
unar eins og aðrir fóru á bíó eða
ball. Hún las gamlar kirkjubækur
og önnur plögg eins og aðrir lásu
reyfara og sögurnar sem hún
sagði mér af þessum gömlu blöð-
um voru heillandi af hennar
munni. Þá var það sem ég fann
fyrst hvað hún hafði ríka samúð
með lítilmagnanum.
Og árin liðu og oft var stund
milli funda. Þegar Lúðvík sneri
sér algjörlega að ritstörfum varð
Heiga liðsmaður hans og
Þjóðskjala- og Landsbókasafn
varð nánast þeirra annað heimili.
Einnig lögðust þau í ferðalög til
framandi landa til að menntast og
leita fanga að þeim viðfangsefn-
um sem unnið var að hverju
sinni. Á stundum fórum við hjón-
in með þeim í skemmri ferðir, -
það var unaðslegt. Hún hrifnæm
og fagnandi, hann hafsjór af fróð-
leik um land og þjóð.
Helga var í ríkum mæli gædd
skarpskyggni og skaphita, sem
gerði hana að vökulum
gagnrýnanda á samfélagið. Þær
íslenskar bækur sem með öllu
fóru fram hjá henni munu ekki
hafa verið margar eða merkar.
Þær leiksýningar sem hún lét
undir höfuð leggjast að sjá voru
heldur ekki margar, meðan
heilsan leyfði, og allt skoðaði hún
lifandi, forvitnum augum. Vel
skrifuð grein og vel ort ljóð vöktu
henni einlæga gleði, sem hún
varð að deila með öðrum. Á
sama hátt kveiktu svik eða und-
ansláttur við málstað, sem hún
taldi nokkurs verðan, sára
hryggð og réttláta reiði.
Mér fannst oft að í henni ætti
hver góður málstaður sér ævin-
lega vísan liðsmann. Þetta er „að
kenna til í stormum sinna tíða.“
Um samstarf Helgu og eigin-
manns hennar, Lúðvíks Krist-
jánssonar, að hinu merka riti ís-
íenskum sjávarháttum, er alþjóð
kunnugt. Það rit er tímamóta-
verk og einstakt meðal þjóða.
Það er ótrúlegt að magni og þó
hvergi slegið af kröfu ítrustu ná-
kvæmni og smekkvísi. Ég hygg að
á engan sé kastað rýrð þótt ég
fuliyrði að þessi verk hefðu tæp-
ast orðið það sem þau eru hefði
ekki komið til uppörvun og eld-
móður Helgu, ásamt ótrúlegu
vinnuþreki og nákvæmni. En svo
ómeðvituð var hún um ágæti sitt,
að væri henni hrósað, hvort held-
ur var í hennar eyru eða á opin-
berum vettvangi, varð hún ein-
lægt eins og undrandi og gat ekki
skilið að hennar hlutur væri um-
talsverður.
Hin síðari ár hafði Helga átt við
heilsubrest að stríða. Þau ár fékk
hún hjá Lúðvík þá hlýju og um-
hyggju sem hún ein átti skilið.
Fyrir stuttu áttum við tal sam-
an í síma, - ég spurði um heilsu-
farið. Hún var óvenju hress í
máli: „Ég hef nú bara verið að
vinna svolítið með Lúðvík núna.
Það er mér mikils virði.“
Nokkrum dögum síðar hneig
hún útaf í örmum þess manns,
sem hún elskaði takmarkalaust
og helgaði líf sitt og starf. Mikill
er söknuðurinn eftir slfka konu.
En heiðríkjuna í augunum henn-
ar geymi ég meðan ég lifi.
Ester Kláusdóttir
Hallgrímur Omar Jóhannesson
18. 8. 1941
Hallgrímur Ómar var fæddur í
Reykjavík 18. ágúst 1941, sonur
hjónanna Margrétar Jónsdóttur,
sem nú lifir son sinn og Jóhannes-
ar Bárðarsonar er lést 1959.
Systkini hans eru Kristín Jó-
hannesdóttir húsmóðir, Jóhann-
es Jóhannesson listmálari, Bárð-
ur Jóhannesson gullsmiður og
Elsa Jóhannesdóttir sem er ný-
látin.
Ómar hóf störf á Póststofunni í
Reykjavík í október 1959 sem
bréfberi, kynni okkar hófust þeg-
ar fyrsta Póstútibúið í Reykjavík
(R-104) var opnað 5. desember
1959 en þar var ég útibússtjóri,
okkur varð strax vel til vina, og
hélst sú vinátta alla tíð síðan þótt
leiðir okkar á vinnustað lægju
ekki saman um árabil.
Þeir eru orðnir margir starfs-
menn Póststofunnar sem starfað
hafa ásamt Ómari í nær þrjá ára-
tugi. Ómar var allra manna
hugljúfi, aldrei heyrði ég hann
hallmæla nokkrum manni, og því
síður að hann ætti nokkurn óvild-
armann. Sem bréfberi var hann
einkar vinsæll í sínu starfi, ég
minnist þess að margir viðskipta-
menn póstsins söknuðu hans þeg-
ar hann lét af því starfi 1984 eftir
25 ár, og hóf störf í Póstmiðstöð-
inni, fyrst í böggladeild en lengst
af í bréfadeild.
Hann var að störfum daginn
áður en hann lést, og kom að máli
við mig áður en vaktinni lauk,
sagðist vera óvenju þreyttur og
að veturinn hefði reynst sér erfið-
ur, en nú væri sumarið framund-
30. 3. 1989
an með allri sinni birtu og hlýju.
Ómar var unglingur þegar
hann missti föður sinn 1959, alla
tíð síðan bjuggu þau mæðginin
saman og var hann fyrirvinna
móður sinnar. Persónulega er
mér kunnugt um að hann rækti
sonarhlutverkið einstaklega vel
af hendi.
Ég veit að ég mæli fyrir hönd
póstmanna almennt þegar við
sendum móður hans og
systkinum hugheilar samúðar-
kveðjur.
Guð blessi minningu vinar
míns Ómars Jóhannessonar.
Reynir Armannsson
Hallgrímur Ómar var jarðsettur í
gær, 10. apríl.
Ástríður Stefánsdóttir
14. 10. -1903 - 30. 3. 1989
Þegar frændur og vinir kveðja,
streyma minningar fram í hug-
ann, ótal atvik frá liðnum árum.
Ástríður föðursystir mín var elst
átta barna þeirra Steinunnar
Helgu Árnadóttur og Stefáns
Hannessonar kennara og bónda í
Litla-Hvammi. Ung giftist hún
Sigurði Bjarna Gunnarssyni frá
Steig. Bjuggu þau í Steig sín
fyrstu búskaparár en fluttust síð-
ar að Litla-Hvammi sem varð
þeirra framtíðarheimili.
Þegar ég var að alast upp var
mannmargt á bænum sem var
áfastur skólahúsi hreppsins. Afi
og amma, ásamt Baldri, Helgu og
Stefáni bjuggu í vesturbænum
eða vesturí eins og við nefndum
það, foreldrar mínir í miðhúsun-
um og Ásta, Siggi, Helga, Gunn-
ar og Sigþór austurí. Það er
margs að minnast frá þessum
árum. í þessu litla samfélagi rúm-
uðust margar ólíkar skoðanir á
mönnum og málefnum. Þar áttu
þrír stjórnmálaflokkar af fjórum
eldheita stuðningsmenn. Trú >-
mál.sveitarstjórnarmál og skóla-
mál létu menn til sín taka og urðu
oft hressileg og snörp skoðana-
skipti. Var oft erfitt að átta sig á
hver hafði bestan málstað að
verja svo sannfærandi voru rök
hvers og eins. Ekki virtust þessi
hvassviðri sitja í fólkinu og var oft
glatt á hjalla og hlegið dátt enda
góðir húmoristar í hópnum. Svo
var sungið, mikið og oft, fallegur
raddaður söngur. Gestir komu og
fóru, kaffi drukkið-enda heimil-
ið í þjóðbraut.
Þegar horft er til þessara ára er
Ásta frænka alls staðar inni í
þeirri mynd. Hún var sterkur per-
sónuleiki, ákveðin í skoðunum
og naut þess að hafa fólk í kring
um sig. Á seinni árum áttum við
frænkurnar góðar stundir saman,
heima í Litla-Hvammi eða í
Garðshorni. Við þurftum nægan
tíma því margt var umræðuefnið.
Tókum okkur því gjarnan óveð-
ursdag þegar engu venjulegu
fólki datt í hug að vera á ferð, svo
við höfðum yfirleitt næði. Trú
hennar á Guð var sönn og einlæg.
Hún taldi sína mestu gæfu að hafa
átt góðan mann, börn og barna-
börn sem báru birtu á líf hennar.
Þau Ásta og Sigurður ólu upp
dótturson sinn, Sigurð Árnason,
sem var þeim sannur sólargeisli.
Umhyggja hans og ástúð við
ömmu sína alla tíð og nú síðast í
hennar erfiðu veikindum bera
honum fagurt vitni.
Þótt Ásta yrði að dvelja langd-
völum á sjúkrahúsi og nú síð-
astliðið ár á Kumbaravogi bar
hún sig vel og var mjög þakklát
þeim sem sýndu henni umhyggju
og ræktarsemi. Hún fylgdist með
öllum fréttum úr Mýrdalnum af
lifandi áhuga.
Það er erfitt að hugsa sér Litla-
Hvamm án Ástu frænku, en
minningin lifir, og áfram býr gott
fólk í Hvamminum.
Margrét Steina Gunnarsdóttir
Þrlftjudagur 1t. aprfl 1989 ÞJÓÐVIUINN - SfÐA 9