Þjóðviljinn - 19.04.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Nú er svo komið málum að
ekki verður lengur undan vikist
að rifja upp fáeinar staðreyndir
varðandi fræðslustjóramálið - til-
urð þess og meðferð.
Ótrúlega margir hávaðamenn
virðast telja það til hagsmuna
sinna að villa málið og hjúpa það
hulu blekkinga um leið og stór-
yrðafroðan er lapin eftir einum af
bankatjórum þjóðbankanna í
hverjum fréttatímanum eftir ann-
að á „síbylgjum“ fjölmiðlafárs-
ins.
Allir vita að við, sem höfum
verið skotspónn kjaftaskanna
þurfum að vera meira en miðl-
ungi dónalegir eða ósvífnir til að
öðlast hjalvináttu þeirra sem
næra þjóðina með yforborðsvit-
neskju um alvörumál. - Þar fá
dylgjur og óhróður úr munni
framámanna margfalda athygli á
við sannleiksleit eða hógværar
ábendingar „venjulegs Islend-
ings“.
Svo hefur farið að Sverrir Har-
mannsson hefur stöðugt ausið
auri og óhróðri þá einstaklinga
sem með snöfurmannlegum hætti
bundu endi á „píslargöngu"
Sturlu Kristjánssonar fyrir dóm-
stólum. Héldu margir að enginn
hefði meiri ástæðu til að fagna
friðsamlegum málalokum en ein-
mitt Sverrir.
Ég trúi því enn að hann (Sv.
H.) hefði átt að gleðjast manna
mest yfir sáttum svo að óhappa-
ferill hans sjálfs í fræðslustjóra-
málinu yrði þá ekki lengur til
frekari háðungar honum; og ekki
heldur til þess að draga mannorð
jafnvel háttsettra embættis-
manna niður á plan stóryrða og
auvirðilegra ályga.
Nei, Sverrir vil halda áfram að
„meiða“ - og nú er hvergi til spar-
að. Ólin gengur á ýmsum og sýn-
ist mér sem ráðherrann fyrrver-
andi hafi nú næstum gleymt sér í
sínu eigin „hatri“ - líklega pólit-
ísku hatri á þeim Svavari Gests-
syni og Ólafi Ragnari Grímssyni
- en eitthvað annaz hlýtur að
liggja að baki sífelldum svívirð-
ingum Sverris Hermannssonar í
garð Sturlu Kristjánssonar og
raunar gervalls fræðsluumdæmis-
ins á Norðurlandi eystra.
Ég get á þessu stigi leyft mér að
vona að hamagangur Sverris
Hermannssonar verði ekki til
þess eins að hann felli á eigin
bragði það fólk sem hann áður
byggði traust sitt á. Ég vona
reyndar innilega að Sverrir hafi
einungis byggt málflutning sinn
gegn Sturlu á „ófullkomnum
upplýsingum", en engin persónu-
leg ætlan hafi af hans hálfu beinst
til skaða Sturlu. Ég segi þetta
vegna þess að svo var villt um
fyrir dómendum í Borgardómi að
það mátti heita borin von að á
þeim grundvelli sem þar var
lagður mundi Hæstiréttur komst
að neinm annarri niðurstöðu - og
því ekki una henni þá?
Varðandi
fjárlagahlýðni
Rétt er að biðja lesandann að
rifja upp nokkur atriði sem tengj-
ast umræðu liðinna missera varð-
andi fjárlagahlýðni. Upp í hug-
ann koma Flugstöð! - Listasafn!
- Landakot! - Ríkisútvarp! -
Þjóðleikhús! - Skipaútgerð! -
Forsetaembætti! Skoða mætti
Þróunarsamvinnustofnun íslands
- fjárreiður Hæstaréttar! já,
ríkislögmanns og borgardóms -
um leið og hugað er að samhengi
fjárlaga- og ríkisreiknings hjá
einstökum fræðsluumdæmum.
Við verðum að gera glöggan
greinarmun á a.m.k. þrenns kon-
ar fyrirmælum sem unnið er eftir
- og fjárlög marka að einhverju
eða öllu leyti frá ári til árs.
1) Framkvæmdir - fyrirmæli
á að hlýða fjjárlögum?
Fáein orð um eftirköst „fræðslustjóramálsins“. Fyrri hluti.
Benedikt Sigurðarson skrifar
eru einungis mörkuð með tiltek-
inni fjárhæð og umfang verksins
ræðst aðeins af beinu framlagi -
upphæð á fjárlögum sem gjarna
byggist á áætlun um kostnað við
tiltekna verkáfanga. (Oftast
reynist vanáætlað en það er
önnur saga). Fyrirmæli til fram-
kvæmdaaðilanna eru aðeins
krónutalan, - og vald til stöðvun-
ar verka liggur hjá framkvæmda-
stjórninni.
Ég nefni flugstöð - nokkra
miljarða - og Listasafn - a.m.k.
100 miljónir, sem Birgir ísleifur
fv. menntamálaráðherra vildi
vegna offorsins í Sverri Her-
mannssyni við brottvikningu
fræðslustjórans - vegna hamfara
„ráðgjafa“ Sverris - var borin
von að rekstur málsins fyrir
Hæstarétti hefði nokkurt for-
dæmisgildi varðandi fjárlaga-
hlýðni eða gildi fjárlaga yfirleitt -
ekki síst að teknu tilliti til fram-
komu ríkislögmanns í málinu og
þeirra upplýsinga sem fyrir lágu
þegar Ólafur Ragnar og Svavar
Gestsson tóku ákvörðun sína.
Ákvörðun, sem er e.t.v. eins-
dæmi í sögu ólögmætra uppsagna
á íslandi. Ákvörðun sem er þeim
þegar til á að taka hvaða fjárupp-
hæð fjármálaskrifstofu mennta-
málaráðuneytis hefur þóknast að
setja inn í fjárlagatillögu. Alþingi
verður að fyrirskipa (eða heim-
ila) - með beinni lagabreytingu -
fækkun kennslustunda ef
meiningin er að draga úr kostnaði
og slík ákvörðun hlyti þar með að
gilda fyrir öll skóíahverfi á
landinu.
Ríkisreikningar
Ríkisreikningar áranna 79-87
liggja fyrir - og þeir flytja fréttir
„Ég get á þessu stigi leyft mér að vona að
hamagangur Sverris Hermannssonar verði
ekki til þess eins að hannfelli á eigin bragði
þaðfólksem hann áðurbyggði traustsittá. Ég
vona reyndar innilega að Sverrir hafi einungis
byggt málflutning sinn gegn Sturlu á „ófull-
komnum upplýsingum“ en enginpersónuleg
œtlan hafi afhans hálfu beinst til skaða
Sturlu. “
bara blása á sællar minningar við
opnunarskálina.
2) Rekstur - þjónusta skv.
samningi eða skv. fyrirmælum
löglegra stjórnvalda - ráðuneyta,
sem styðjast við löggjöf frá Al-
þingi.
Ég nefni Landakot - Ríkisút-
varp - Þjóðleikhús. Ákvörðun
um umfang rekstrar er að veru-
legu leyti háð samþykktum ráð-
herra eða löglegra stjórna en
samningar eða bein lagafyrirmæli
takmarka í einstökum tilfellum
vald ráðherra til sparnaðar
(Landakot) - þó almennt geti
þeir skipað framkvæmdum eftir
efnum á hverjum tíma.
3) Þjónusturekstur, t.d.
skyldunámsskóli. Öll fyrirmæli
eru bundin lögum er ákveða um-
fang rekstrar - sama þjónustustig
er markað fyrir allt landið (sbr.
einnig lög um almannatryggingar
o.fl.). Alþingi ersá aðili einn sem
veitt getur afslátt af ákvæðum
laga um umfang rekstrar - getur
að sönnu samþykkt afbrigði sam-
hliða afgreiðslu fjárlaga hverju
sinni, en láist það hefur enginn
ráðherra eða ráðuneytisstarfs-
maður heimild til að fyrirskipa
samdrátt í þjónustu og undir eng-
um kringumstæðum heimild til
að ákvaða að einstakar reglu-
gerðir gildi aðeins í sumum
fræðsluumdæmum (t.d. reglug.
um sérk. nr. 270/77).
Fræðslustjórar hafa engar
heimildir í höndum til að fyrir-
skipa stöðvun kennslu eða fækk-
un kennslustunda í skólum þó
þeir hefðu viljað koma áhuga-
mönnum í menntamálaráðuneyt-
inu til hjálpar við að draga úi
þjónustu við fatlaða t.d. - ef fjár-
beiðni menntamálaráðuneytisins
er ekki í samræmi við fyrirséðan
kostnað samkvæmt gildandi
grunnskólalögum og reglugerð-
um.
Það sem meira er að þessa
stöðu fræðslustjóranna geta ein-
staklingar í ráðuneytum notað til
að stöðva greiðslur til fræðslu-
skrifstofa og skóla svo jafnvel
komi til lokunar í „völdum
fræðsluumdæmum". Svo má ekki
gleyma að skólaárið og fjárlaga-
árið fara ofurlítið á skjön því
menn byrja alltaf framkvæmdir
frá hausti skv. fjárlagatillögum
næsta árs, - slíkt kann að skapa
„eðlilegt misgengi".
M.a. af framsögðu og svo
til mikils sóma og var með öðru til
þess fallin að spara ríkissjóði
stórar fjárhæðir. - Svavar Gests-
son bauð Sturiu einungis fyrra
starf sitt að nýju - væntanlega
ódýrasta kostinn fyrir ríkið - og
eðlilegastan miðað við stöðu
málsins. Sturla kaus hinsvegar að
þiggja tilboð um nám erlendis
sem hann hafði í höndum frá
Birgi ísleifi Gunnarssyni forvera
Svavars í ráðuneytinu. Birgir var
að líkindum búinn að ganga eins
langt til lausnar deilunni og
„flokksklafi" Sjálfstæðisflokks-
ins leyfði honum. A.m.k. hef ég
enga ástæðu til að efast um vilja
Birgis ísleifs til fullra sátta í máli
Sturlu þó einhverjir hafi e.t.v.
gert honum slíka niðurstöðu tor-
fundna.
Það er útaf fyrir sig umhugs-
unarefni nú hvers vegna Sverrir
Hermannsson og „spilafólagar"
hans forðast eins og heitan eldinn
að geta tilrauna Birgis ísleifs til
lausnar málinu.
Hvaö er ohlyöni?
í tengslum við þessa umræðu
hefur borið á góma hugtakið
„vilji Alþingis" og að „fjárlög séu
öðrum lögum æðri“. Jafnvel hafa
einstakir „þverslaufumenn" tal-
að um „þykjustulög“ í þessu sam-
bandi. Ég held að menn ættu að
leita í smiðju til Ólafs Jóhannes-
sonar og athuga hvað hann segir
um gildi fjárlaga. Ólafur kennir
okkur að fjárlög séu áætlun um
tekjur og gjöld og einnig að fjár-
lög breyta ekki öðrum lögum -
um það er ekki ágreiningur, en
framhjá því hefur verið horft í
áróðri gegn einstaklingum og
stofnunum upp á síðkastið.
Hvort svokallaðar fjárheimildir
sem einstök ráðuneyti konstrú-
era án tilhlutunar Alþingis hafa
eitthvert raunverulegt heimildar-
gildi getur verið álitamál, en at-
hyglisvert að mmrn. talaði í öðru
orðinu alltaf um fjárheimildir en
hinu um fjárlög þegar áróðurinn
gegn Sturlu gekk í fjölmiðlum, á
Þingi og fyrir dómstólumm
Kjarasamningar marka ávallt
endanlegan kostnað við rekstur
skóla eins og allir vita - og skiptir
þá sköpum hvernig farið er
menntun og starfsaldri þeirra
sem kenna. Lögboðnar kennslu-
stundir eru hins vegar alltaf
jafnmargar - og gildir þá einu
sem eru í senn gleðilegar og
skelfilegar. Einkum finnst mér
áhugavert að skoða reikning
1986. Viti menn, þar má lesa að
liðurinn „framhaldsdeildir í
grunnskólum" (02720.110) að
upphæð kr. 22,3 miljónir er ónot-
aður. - Nú? bíðum við; kostnað-
ur vegna framhaldsdeilda á Dal-
vík, Húsavík og á Ólafsfirði að
upphæð 4,2 miljónir er gjald-
færður á grunnskólana. Það er
fleira sem kemur á óvart; - liður-
inn „sérkennsla f grunnskólum
óskipt" (02720.180) 8.970 þús-
und er líka ósnertur. (Siá bls. 83 í
ríkisreikningi 1986.) - Á hann var
þó vfsað um framkvæmd sér-
kennslu á Norðurlandi eytra
skólaárið 1985-6 og kennsla kom
til gjalda u.þ.b. 450 vikustundir
(til vors 1986). (Sbr. fjárlagatil-
lögur 1986 bls 18 og fundargerð
fræðslustjórafundar dags. 26. 8.
g minnist þess að fræðsluráð
Norðurlands eystra upplýsti að
ábendingum fræðslustjórans
fyrrverandi um þessi efni t.d. 6.3.
1986 var í engu sinnt og beiðni
hans um aukafjárveitingu 5.10.
1986 var með öllu hundsuð (vaf-
amál að Sv. Herm. fengi hana í
hendur skv. hans eigin upplýsing-
um morguninn eftir Sjallafund-
inn í janúar 1987). Og áfram skal
haldið lestrinum. Þegar hugað er
að svokölluðum „fjárheimildum"
- eins og framreiknuð fjárlög
vegna (launa) taxtabreytinga og
annarra „náttúrulögmála" er
kölluð - þá spyr maður: Er ekki
sami kjarasamningur í gildi í
öllum fræðsluumdæmum? Er
mögulegt að kauptaxtar hækki
um t.d. 25% í Reykjavík á meðan
hækkun á Vesturlandi er aðeins
10% ? Er mögulegt að fallast á að
taxtabreytingar séu ekki þær
sömu í öílum fræðsluumdæmum?
- Ég segi nei - samningar KÍ og
HÍK gilda í öllum fræðsluum-
dæmum, jafnt og aksturstaxtar
taka hliðstæðum breytingum
hvarvetna á landinu ekki síst af
því að ráðuneyti menntamála
gefur þá sjálft út, ef ég man rétt.
Bíðum nú við; er mannskratt-
inn að segja að fræðslustjórinn
hafi ekki farið fram úr fjárlögum?
Það er von þú spyrjir.
Að teknu tilliti til þeirra „ávís-
ana“ sem menntamálaráðuneytið
sjálft gaf út á fjárveitingar til sér-
kennslu á Norðurlandi eystra
1985-6 (fræðslustjórafundur 26.
8. 1985 + fjárlagatillaga 1986 bls.
18) og að frádreginni gjaldfærslu
vegna framhaldsskólakennslu 4,2
miljónir - þá verður nú lítið eftir
af 10 miljóna umframnotkuninni
sem Sverrir Hermannsson og fé-
lagar klifa á. - Og enn skal lesa.
Hvernig væri nú ástandið ef sama
reikniregla á töxtum væri notuð
fyriröll fræðsluumdæmi t.d. 20%
hækkun fjárlaga til svokallaðra
heimilda eins og er nærtæk tala
fyrir ýmissa hluta sakir. Þá fer að
versna í því - Reykjavík lendir
umfram heimildir - en Norður-
land eystra skilur eftir umtals-
verða peninga.
Samkvæmt ríkisreikningi not-
aði Reykjavík 24,4% umfram
fjárlagatöluna árið 1986 en Norð-
urland eystra 16,7%. Hvernig gat
það svo orðið að brottrekstrarsök
hjá Sturlu? - Ég trúi vart eigin
augum. Ekki síst þegar horft er til
fjárreiðu embætta eins og ríkis-
lögmanns, sem farið hefur ham-
förum gegn Sturlu Kristjánssyni á
forsendum fjárlagaóhlýðni að því
er sagt er.
Þá er komið að spurningu
minni til þín, lesandi góður.
Hvað kallar þú það þegar sér-
stakur liður er veittur á fjárlögum
til lögbundinna verkefna en er-
síðan ekki nýttur - framkvæmd
fellur niður eða framkvæmdir
eiga sér stað en kostnaður við
verkefnið er gjaldfærður annars
staðar?
Fjárveitingar til framhalds-
deilda grunnskóla og sérkennslu í
grunnskólum að upphæð rúm-
lega 30 miljónir voru ekki nýttar,
en starfsmenn ráðuneyta gjald-
færðu kostnað vegna fram-
kvæmdanna á lið grunnskóla
a.m.k. á Norðurlandi eystra. -
Allir muna hvaða afleiðingar slík
bókfærsla hefur haft fyrir ein-
staklinga, sveitarfélög og fjölda
skólastofnana á Norðurlandi ey-
stra.
Ég kalla þetta athæfi „óhlýðni"
við fjárlög- vilji Alþingis að engu
hafður. Kannski erþetta refsivert
- a.m.k. sýnist mér þetta ámælis-
vert ekki sfst ef tilteknum öðrum
einstaklingum er síðan gefið að
sök að hafa farið framúr á fjár-
lögum vegna gjaldfærslu sem þeir
hafa sjálfir engin tök á.
Þið eigið e.t.v. eftir að verða
meira hissa - það rifjast nefnilega
upp að hinn 5.10.1987 útbjó fjár-
málaskrifstofa menntamálaráðu-
neytisins „merkilega" saman-
burðartöflu um fjárstjórn í
grunnskólum. Taflan var lögð
fyrir Borgardóm og dómendur.
gleyptu við. En hvað nú? - Er
ekki allt í lagi með það? - Nei,
samanburðurinn stemmir ekki
við ríkisreikning eins og hann
liggur nú fyrir. Mmrn. hélt því
m.a. fram að Reykjavík væri
innan fjárlagaheimilda, en ríkis-
reikningur sýnir að það er rangt.
(Dómendur Borgardóms trúðu
og þá var etv tilganginum náð.)
Benedikt er skólastjóri á Akureyri.
Síðari hluti greinarinnar birtist á
morgun, fimnitudag.
Myndabrengl
Með tveimur viðhorfsgreinum
í blaðinu í gær birtist mynd af hö-
fundi annarrar greinarinnar, Sig-
ríði Kristinsdóttur sjúkraliða, en
var kynnt til sögu sem höfundur
hinnar, Helga Hreinsdóttir kenn-
ari. Um leið og við biðjumst afs-
ökunar á þessum mistökum er
rétt að benda höfundum á að láta
mynd af sér fylgja greinum, og á
það sérstaklega við um lands-
byggðarmenn nema þeir séu
þeim mun vissari um að til sé af
þeim sæmileg mynd í safni Þjóð-
viljans.
Miðvikudagur 19. apríl 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5