Þjóðviljinn - 20.04.1989, Qupperneq 6

Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Stórt skref í
umhverfismálum
Forsætisráðherra hefur lagt fram á þinginu stjórnarfrumvarp um
umhverfismál og er þar gert ráð fyrir að stofna sérstakt umhverfis-
ráðuneyti 1. september í haust.
Menn eru búnir að vera að þvæla þessum málum fram og aftur á
þinginu nú í rúman áratug án nokkurs árangurs, - aldrei náðst
pólitísk samstaða og gefið eftir fyrir minnstu mótbárum. Það þarf
ekki að skyggnast lengi um til að sjá að ástæðan er sú að hingaðtil
hefur ekki verið fyrir hendi raunverulegur áhugi þingmeirihluta um
þetta mál. Umhverfismál hafa verið höfð í hlutverki skrautfjaðrar
og ekki tekin í alvöru.
Þeim mun ánægjulegra er að stjórnarflokkarnir skuli nú hafa
náð saman í alvöru um þetta frumvarp, sem vel gæti valdið
straumhvörfum í stjórnun og skipulagi þessara mála hérlendis.
Það skiptir gríðarlegu máli að þessum málum helgist sérlegir
starfsmenn með faglegar skyldur við þau ein, og sérstakur ráð-
herra sem ber á þeim pólitíska ábyrgð.
Róttæk nýjung í stjórnkerfinu, nýtt ráðuneyti fyrir málaflokk sem
menn vissu ekki að væri til fyrir nokkrum áratugum, - hver út-
færsla semværi hlýtur að kalla á gagnrýni.Og yfir gagnrýni er stjórn-
arfrumvarpið engan veginn hafið.
Skilgreining umhverfismála er þannig of þröng í frumvarpinu,
nær aðeins yfir mengunarvarnir og náttúruvernd, en ætti að
minnsta kosti að fela í sér skipulagsmál að auki. Þá er Ijóst að
ýmsar rannsóknastofnanir sem snerta mjög umhverfismálefni
verða áfram innan hefðbundinna fagráðuneyta.
Hinsvegar eru í frumvarpinu ákvæði um endurskoðun innan
tveggja ára, og þar er tiltekið að samstarfsnefnd ráðuneyta fjalli
um ýmsa umhverfisþætti sem ekki eru á valdi nýja ráðuneytisins.
Auk þess að fylgjast með ýmsum lögum og reglugerðum á sviði
náttúruverndar og mengunarvarna er ráðuneytinu nýja að auki
falið það mikilvæga verkefni að búa til landnýtingaráætlun með
sérstakri áherslu á landvernd, og kynni þessi efnsþáttur frum-
varpsins að verða hvað afdrifaríkastur.
Einmitt ákvæðin um landnýtingaráætlunina hafa orðið tilefni til
gagnrýni frá forystumönnum í landbúnaði og þeim stjórnmála-
mönnum sem telja sig sérstaka fulltrúa bænda. Þeim væri hollt að
spyrja sig hvort ekki hefði veist ráðrúm til skynsamlegri stefnu útúr
landbúnaðarkreppunni síðustu árin ef áður hefði tekist samstaða
um nýtingu landsins með heildaráætlun í þeim efnum.
Það er einkar ánægjulegt fyrir Alþýðubandalagsmenn að með
samþykkt frumvarpsins er gamalt baráttumál flokksins í höfn.
Hugmyndir um umhverfisráðuneyti komu fyrst upp þar, enda varð
flokkurinn til þess fyrstur stjórnmálahreyfinga að setja umhverf-
ismál í pólitískt samhengi á íslandi. Erekki á neinn hallað þóttnöfn
þeirra Magnúsar Kjartanssonar og Hjörleifs Guttormssonar séu
nefnd sérstaklega í því sambandi.
Það er líka ánægjulegt að breið samstaða virðist vera að mynd-
ast á þingi um að koma frumvarpinu í höfn þrátt fyrir ýmsa van-
kanta, og er málefnaleg afstaða Kvennalistaþingmanna gagnvart
frumvarpinu samtökum þeirra til sóma. Innan Borgaraflokksins er
einnig augljós grundvallarstuðningur við málið, - og kynni sá
stuðningur raunar að eiga sér taktískar forsendur meðfram.
Sjálfstæðisflokkurinn er hinsvegar í fýlu einsog venjulega.
í fréttum af þjóðmálavettvangi og í umræðu um stjórnmál frá
degi til dags eru það æði oft efnahagsstærðirnar sem yfirgnæfa:
rekstrargrundvöllur atvinnuveganna, framfærslukostnaður, fisk-
veiðakvóti, vaxtastig. Og víst er mikið kjöt á þeim beinum.
Þegar metinn er pólitískur árangur, afrakstur grasrótarstarfs,
ávöxtur pólitískrar umræðu, löggjafarvinna þingmanna, tilgangur
stjórnarsamstarfs, afrek ríkisstjórnar- þá verður ekki síður að taka
með í reikninginn framfarir einsog þær sem boðaðar eru í stjórn-
arfrumvarpinu nýja um umhverfisráðuneyti.
Þingmenn eiga að samþykkja frumvarpið nú á næstu vikum.
Sumardagurinn fyrsti
Eftir langan vetur er víst að margur fagnar fyrsta degi hörpu, þótt
útlit sé fyrir að rysjótt tíðarfar útmánaðanna haldi völdum enn um
hríð.
Sumardagurinn fyrsti er sennilega einhver allra íslenskasti dag-
ur á almanakinu, og sérstakur hátíðisdagur ætlaður sumarfögnuði
er eiginlega óhugsandi nema hér, á þeim norðurslóðum sem við
höfum kosið okkur að heimkynnum, - á þeim norðurslóðum sem
hafa kosið okkur að íbúum sínum.
Þjóðviljinn óskar lesendum sínum gleðilegs sumars.
-m
KLIPPT OG SKORIÐ
Aldarafmæli Hitlers
Hitler á víst hundrað ára af-
mæli í dag og hafa menn að vísu
minnst skemmtilegri daga.
Til er skrýtin hrollvekja, smá-
saga um lækni einn í Austurríki
sem er kallaður til sængurkonu.
Veður er hið versta og ófærð, en
læknirinn gamli hlýðir kallinu af
skyldurækni sinni og brýst áfram í
snarvitlausu veðri og kemur í
tæka tíð til að bjarga barninu.
Lesandinn er svo felmtri sleginn
þegar hann les það í síðustu máls-
grein sögunnar, að læknirinn var
að flýta sinni för til frú Klöru
Schiklgruber þann 20sta apríl
1889. Og hann fer náttúrlega að
spyrja sjálfan sig: Munaði það
kannski svona litlu að heimurinn
slyppi við þann höfuðmorðingja
allra tíma, Adolf Hitler? Hefði
mannkynið verið miklu betur sett
ef hann hefði kafnað í fæðingu?
Við erum komin í próf þar sem
spurt er stórt og því verður kann-
ski fátt um svör: Hve miklu
skiptir einstaklingurinn í sög-
unni? Hvað hefði gerst hefði
hann EKKI verið?
Var hann
engum líkur?
Margir venja sig á að iíta á
stjórnartíð Adolfs Hitlers f
Þýskalandi sem eitthvað dæma-
laust, einhverskonar stórslys sem
ekki á sinn líka fyrr eða sfðar. Sú
stóriðja dauðans sem stunduð var
í útrýmingarbúðum nasista er svo
herfileg, að hvenær sem menn
vilja ná sér niðri á andstæðingum
(amríkönum í Vietnam, komm-
únisma Stalíns, ísraelum á hem-
umdu svæðunum, Apartheid í
Suður-Afríku og svo mætti lengi
við bæta) með því að bera athæfi
þeirra saman við Auschwitz og
Hitler, þá finnst okkur full mikið
að gert. Nei SVO slæmir em þeir
ekki, segja menn gjarna. Það get-
ur ekki verið
Það er eðlilegt að menn vilji
spara það nokkuð að bera pólit-
íska kúgun eða glæpi saman við
framgöngu Hitlers og hans
manna. Samt er það rangt, að
leggja þungar áherslur á það að
Hitler hafi verið engum líkur að
djöfulskap. Ekki síst vegna þess,
að með því móti er eins og menn
ýti til hliðar öllum erfiðum spurn-
ingum um samábyrgð með Hitler
og um kenningar, sem eru hættu-
legar í sjálfu sér - vegna þess að
þær geta leitt af sér ómældar
hörmungar um leið og þeir sem á
þær trúa hafa krækt sér í pólitískt
vald.
Hlekkur í keðju
Sá ágæti þýski rithöfundur
Heinrich Böll segir í skáldsögu,
sem gerist á einum degi árið 1959,
frá fjölskyldu sem með einum
eða öðrum hætti er að rifja upp
hvað hefur á gengið í Þýskalandi
á þessari öld og hver er ábyrgð
hvers og eins á því. Böll víkur
með margvíslegum hætti að
þýskri hernaðarhyggju, að trúnni
á stálið - og af ásettu ráði minnist
hann hvergi á Hitler. Það er
Hindenburg, hershöfðingi og
garpur úr fyrra stríði, sem er
látinn vera einskonar viðkvæði
við líf vopnaskakara, þeirra sem
hafa étið af „sakramenti uxans.“
Meðal þeirra eru náttúrlega nas-
istarnir og meðreiðarsveinar
þeirra, en þar eru margir aðrir.
Böll gerði þetta einmitt til að
menn færu ekki að Iíta á Hitler-
stímann sem eitthvað með öllu
einstakt og afbrigðilegt og þar
með úr sögunni eftir að Hitler
beið sinn ósigur.
Hann fann ekkert upp
Þetta er vitanlega rétt. Hitler á
sér kannski ekki sinn líka, en það
scm hann boðaði og gerði átti sér
margar rætur í þýsku samfélagi
og í Evrópu heimsveldanna.
Þýska hernaðarstefnu, sem vildi
gera grannþjóðir undirgefnar
nýju stórveldi, fann hann ekki
upp. Hann fann ekki upp gyðing-
ahatrið: hinn illræmdi frasi nas-
istanna „Júðarnir eru okkar ó-
gæfa“ var ekki búinn til af þeim
sjálfum, þeir fengu hann lánaðan
hjá virðulegum prússneskum
sagnfræðingi á fyrri öld,
Treitschke. Gleymum því ekki
heldur, að meðal alþýðu hafði
kristin kirkja öldum saman hald-
ið við sterkri gyðingaandúð: gyð-
ingar voru þeir sem höfðu
krossfest okkar Krist!
Eða svo annað dæmi sé tekið: -
nasistar vildu „kynbæta" þýska
þjóð, það ætluðu þeir að gera
með undaneldi sem átti margt
skylt við ræktun holdanauta og
úrvalssvína. Það ætluðu þeir líka
að gera með því að gera þá ófrjóa
(eða drepa) þá sem væru van-
heilir á geði, þroskaheftir - og
kannski blátt áfram gamlir og
gangslausir. Þegar menn lesa um
hinar djöfulegu tilraunir og fram-
kvæmdir nasista á þessu sviði
gleyma menn því einatt, að hug-
myndir um kynbætur á fólki og
vangaveltur um það hvernig
losna mætti við óæskilega erfð-
astofna ( m.a. með geldingum og
þvíumlíkum aðferðum), voru
fullkomlega stofuhætar á viröu-
legum borgaralegum heimilum
Evrópu og Ameríku áratugum
saman. Ekki síst voru þessar hug-
myndir ræddar í stássstofs-um
þeirra sem réðu fyrir Breska
heimsveldinu, sem þá var svo
mikið að þar settist aldrei sól til
viðar.
Með þessu er ekki verið að
halda því fram, að hver og einn
sem leikur sér að háskalegum
hugmyndum um yfirburði eigin
þjóðar (eða „kynstofns"), um
nauðsyn mannkynbóta osfrv. sé
næsta dag nasisti og morðingi í
útrýmingarbúðum. En þessi saga
öll er samt feiknarlega grimm
áminning um að það er varasamt
að umgangast slíkar hugmyndir
með léttúð, svo skelfilegir eru
möguleikarnir, þegar þær að-
stæður kvikna saman, að menn
taki þær alvarlega og hafi vald til
að gera hvað sem þeim sýnist.
Sigurvegarinn Chaplin
Látum það gott heita að sinni.
Þó skulum við espa draug Hitlers
með því að minna á jafnaldra
hans, sem líka á aldarafmæli í
þessum mánuði, Charlie Chapl-
in. Þegar sá stórgáfaði listamaður
og gyðingur bjó til kvikmynd sína
Einræðisherrann (þar sem farið
er með dár og spé um Hitler), þá
gat mörgum fundist að þar væri
um að ræða máttlausa tilraun
hins vanmáttuga til að ná sér niðri
á feiknavaldi hins illa. En svo
varð ekki: Chaplin og verk hans
lifa góðu og gleðilegu lífi meðal
okkar, meðan Hitler má snapa
gams í eilífðinni. Getur það verið
að eitthvert réttlæti sé að verki í
sögunni?
Þjóðviljinn
Síðumúla 6-108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritstjórar: Árni Bergmann, MörðurÁrnason, Silja Aðalsteinsdóttir.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrlr blaðamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar (pr.).EIÍsabet
Brekkan, Guðmundur Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim
Smart (Ijósm.), KristóferSvavarsson, Ólafur Gíslason, Páll
Hannesson, SigurðurÁ. Friðþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þor-
finnurÓmarsson (íþr.), ÞrösturHaraldsson.
Framkvæmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
' Skrifstof ustjóri: Jóhanna Leópoldsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Eria Lárusdóttir
Útbreiðslu- og afgreiðslustjóri: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Ðárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrotog setning: Prentsmiðja Þjóðviljanshf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 80 kr.
NýttHelgarblað: 110 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 900 kr.
6 SÍÐA - ÞJÖÐVILJINN Fimmtudagur 20. apríl 1989