Þjóðviljinn - 20.04.1989, Qupperneq 7

VIÐHORF
Hugleiðingar hálaunamanns
_ «* 11m Krítnrrt qA lnlrnn lni
Samkvæmt fjölmiðlaálitinu,
sem sumir halda að sé almenn-
ingsálit, eru það hálaunamenn,
sem eru í verkfalli og heimta
meira í sinn hlut en aðrir. Hvað
eru hálaunamenn? Sjálfur er ég
t.d. í hæsta launaflokki og hæsta
launaþrepi sem hægt er að kom-
ast í á mínum vinnustað án þess
að gerast forstjóri. Ég er líka
bærilega ánægður með eigin kjör,
er meira að segja að komast í tölu
eignamanna, þ.e. þeirra sem eru
svo vel settir að þeir fá að borga
eignaskatt. Fjölskyldan er orðin
létt á framfæri, fyrirvinnurnar
tvær og húsnæðis- og námsskuldir
óverulegar. Ég hef jafnvel látið
mig dreyma um það að geta veitt
mér þann lúxus, áður en ég kemst
á eftirlaun að keyra um í nýjum
bfl í hærri verðflokki en Trabant,
jafnvel 7-900 þús. á núvirði.
Hvers er unnt að æskja meira?
í nóvember síðastliðnum
kannaði Félagsvísindastofnun
launagreiðslur í landinu. Meðal-
tekjur fullvinnandi fólks
reyndust 98 þúsund, karla 112
þúsund og kvenna 91 þúsund. Og
viti menn, mánaðartekjur mínar
að bflastyrk meðtöldum reyndust
7% yfir meðaltekjum karla, sem
sagt hálaunamaður. Og þó. Var
öllu til skila haldið? Var e.t.v.
eitthvað vantalið, þannig að
meðaltalið sé í raun réttri nokkru
hærra? Og enn fremur er það nóg
til að teljast hálaunamaður að
vera rétt yfir meðaltalinu?
Nei. Og úr þvf að sá sem er
hálaunamaður miðað við
starfsfélaga sína er rétt yfir
meðallaginu, hljóta margir hinna
að vera langt undir því. Ég er í
hópi þeirra, sem líta svo á, að
laun láglaunahópa séu alltof lág,
og tel reyndar ýmsa háskólamenn
til þeirra. Það er hins vegar engin
lausn á þeirra málum að sjá of-
sjónum yfir þeim, sem eru aðeins
um launajöfnuð og markaðslaun
Hólmgeir Björnsson skrifar
betur settir. En hin háu meðal-
laun stafa af því, að fjölmargir
hafa mikið hærri laun, sumir
langt yfír 200 þúsund. í því felst
launamisréttið í þjóðfélaginu.
Sumt af því er réttlætanlegt, svo
sem laun ráðherra, hæstaréttar-
dómara, þingmanna og manna í
nokkrum öðrum ábyrgðarstöð-
um. Uppsprengd laun eiga sinn
stuðla að hagræðingu og styrkja
stöðu þeirra. Svigrúmið var hins
vegar umsvifalaust notað til að
yfírbjóða laun á vinnumarkaði.
Ný „bákn“ eins og Stöð 2 urðu til
á sama tíma og merkustu menn-
ingarstofnanir bjuggu við skort.
Allt þetta varð til að skapa þenslu
á vinnumarkaði og íslendingar
söfnuðu einkum erlendum
ríka þátt í því, að viðskiptahallinn
nemur tug milljarða á ári. Þau
eru m.a. undirstaða hins óhóf-
lega innflutnings á bílum, þótt
ólíkt verðmætamat manna valdi
þar einnig miklu um.
Undirrót
misréttisins
Það blandast víst fæstum hugur
um, að launamisréttið hefur farið
hraðvaxandi nú á níunda ára-
tugnum. Furðulítil umræða hefur
orðið um ástæðurnar. Það virðist
gleymt að skilyrðin voru sköpuð
á síðasta kjörtímabili Alþingis
með ýmsum lagabreytingum.
Ákvæði um skattlagningu fyrir-
tækja voru rýmkuð í því skyni að
launaflokkum og var skerðingin
komin í um 20%. Lífskjörunum
verður best líkt við það að lepja
dauðann úr skel. Þá var í alvöru
hart í ári, ólíkt því sem nú er, og
margir bjuggu við kröpp kjör.
Mig grunar þó að þau kjör sem
þjóðfélagið bauð þeim, sem voru
að hverfa heim frá framhalds-
námi hafi skipað þeim í þann
„Mig grunar þó að enn sé ástandið svipað og
fyrir20 árum að því leyti að þeirsem hverfa
heim um þrítugtað loknu löngu
framhaldsnámi, margir stórskuldugir, séu
meðal þess fjórðungs þjóðarinnar sem lakast
er settur. “
skuldum, auk afruglara og trylli-
tækja. Nú eru þessi fyrirtæki, sem
rýmkuð skattalög áttu að skjóta
fótum undir, að fara á hausinn
hvert af öðru (og ganga svo aftur
eins og hverjir aðrir draugar).
Fyrri
launaskerðingar
Allan þann tíma, sem ég hef
starfað í þjónustu ríkisins, hefur
ítrekað verið vegið harkalega að
kjörum opinberra starfsmanna,
en aðrir hafa getað varist betur.
Fyrir um 20 árum kom ég eigna-
laus með fjölskyldu heim frá
framhaldsnámi. Þá hafði verð-
bólgunni verið beitt í formi vísi-
töluþaks til að þrýsta niður
launum ríkisstarfsmanna í efri
fjórðung þjóðarinnar, sem lakast
var settur. Sem betur fór rofaði til
um nokkurra ára skeið, en aftur
harðnaði í ári og enn var gripið til
sömu ráða og áður og ekki með
síðri árangri. Matthíasi Á. Matt-
hiesen, þáverandi fjármálaráð-
herra, tókst með því að hýru-
draga starfsmenn sína að ná
hallalausum ríkisbúskap árið
1976. Síðap hefur gengið á ýmsu
en í heildina hefur bilið milli
launataxta opinberra starfs-
manna og svokallaðra markaðs-
launa farið vaxandi. Málum hef-
ur að nokkru leyti verið bjargað
við með því að yfirborganir hafa
breiðst út hjá ríkisstofnunum.
Mig grunar þó að enn sé ástandið
svipað og fyrir 20 árum að því
leyti, að þeir, sem hverfa heim
um þrítugt að loknu löngu fram-
haldsnámi, margir stórskuldugir
séu meðal þess fjórðungs þjóðar-
innar sem lakast er settur að því
leyti sem lífskjör verða mæld á
efnalegan mælikvarða.
Dæmi aff Svíum
Vinsælt er meðal íslendinga,
þegar þeir eru að berja lóminn að
taka dæmi af öðrum þjóðum,
þótt við séum meðal þeirra sem
búa við best lífskjör. Nú ætla ég
að snúa við blaðinu. Ég sótti
grunnmenntun mína til Svíþjóðar
fyrir 30 árum. Þá var menntun
mikils metin þar í landi og launa-
kjör eftir því. Á áttunda áratugn-
um urðu Svíar hins vegar fyrir
barðinu á harkalegri launajöfn-
unarstefnu. Félagar mínir höfðu
þá þegar komið sér vel fyrir og
farnaðist vel. Afleiðingarnar
hafa hins vegar orðið, að erfítt
hefur reynst að laða hæfa menn
til framhaldsnáms eftir almennt
háskólanám. Þeir hafa talið fram-
tíð sinni betur borgið með öðrum
hætti. Nú eru afleiðingar þess svo
farnar að sýna sig í því, að erfitt er
að manna stöður sem losna, því
að hæfa menn skortir. Ekki þýðir
að leita til Dana, þeir láta ekki
bjóða sér þau kjör sem bjóðast í
Svíþjóð. Frekar er að Norðmenn
taki þeim, en sjaldnast til fram-
búðar.
Við heyrum oft varnaðarorð
um að almenn menntun sé í hættu
vegna lélegra launa kennara, en
dæmi Svfa sýnir að háskóla-
menntun er einnig í hættu. Það er
því í rauninni hagsmunamál
allrar þjóðarinnar að menntun
verði metin að verðleikum til
launa, en sú krafa er einmitt
undirrót yfirstandandi verkfalls
BHMR.
Hólmgeir er tölfræðingur hjá
Rannsóknastofnun landbúnaðar-
ins og félagi í Félagi ísl. náttúru-
fræðinga.
á að hlýða fjárlögum?
Fáein orð um eftirköst „fræðslustjóramálsins“. Síðari hluti.
Benedikt Sigurðarson skrifar
Hver
„Hvernig getur
staðið á því?“
söng Bubbi
Ríkisreikningurinn fyrir 1986
lá fyrir á þessum októberdögum
1987. Endurskoðendur Alþingis
voru jafnvel komnir með hann í
hendurnar ekki löngu síðar- (29.
10. 1987). Vissu þeir þá ekki
niðurstöðurnar í menntamála-
ráðuneytinu þann 5.10.87? Ég
reyni ekki að svara hér, en leyfí
mér að vona að þeim sem stóðu í
bréfaskriftum í menntamála-
ráðuneytinu þann 5. okt. 1987
verði gert kleift að svara íslensku
þjóðinni hvað þeir vissu ekki; og
það af einhverjum aðila sem okk-
ur er öllum skylt að svara - ef eftir
spyr.
Já og Sighvatur Björgvinsson
les auðvitað ríkisreikninginn og
hann veit lfklega hvað ber að gera
ef ekki er farið að lögum (sbr.
viðtal í Þjóðlífí í feb. 1989). Hafi
hann beitt einhvern ósanngjörn-
um aðdróttunum um óhlýðni við
fjárlög þá verður hann örugglega
fyrstur til að beiðast forláts á
slíku - en mér er satt að segja
alveg hulið hvernig hann getur
látið sér detta í hug af lestri ríkis-
reiknings v/1986 að Sturla Krist-
jánsson hafi svívirt fjárlög - slík
hugmynd fæst frekar annars stað-
ar.
Sighvatur man eins og margir
að Sturla varð fyrst „fyrir að-
kasti“ þegar hann benti okkur
skólastjórum fyrir norðan á að
ráðuneytið hefði ekki samþykkt
áætlanir um sérkennslu og hefði
því ekki vísað á neinn fjárlagalið
um framkvæmd - því væri okkur
nauðsyn að leita samþykkis
sveitar- og bæjarstjórna um
greiðslu kostnaðar við sér-
kennsiu umfram heimildir fjár-
laga, sem margir fengu, m.a. á
Akureyri og Dalvík.
Varstu búinn að gleyma því?
Til upprifjunar: Menn muna
sumir enn, Sighvatur, þegar þú
veittist að Sturlu á þingi (j. 1980)
fyrir ýmsar vammir sem þú upp-
taldir - hvernig þér datt það allt í
hug er sumum ennþá hulið því
engin opinber gögn hef ég séð til
staðfestingar áburði þínum.
Enn skulum við lesa í ríkis-
reikningi yfir ’86 liður 02.999.180
- án heimilda í fjárlögum, kr.
12.681 þúsund „Rfld og Reykja-
víkurborg- hljómtæki“ (diskótek
fyrir Davíð). Ætli þeim hafi fund-
ist sniðuugt að nota fjárveitingu
sem „ekki var notuð“ vegna t.d.
framhaldsskólakennslu í grunn-
skólum eða var e.t.v. verið að
ráðstafa sérkennslupeningum?
Ég er viss um að „venjulegur
íslendingur" veltir því fyrir sér
hvers konar siðferði ríki í ráðu-
neytum sem hafa fjárlög að engu
með þessum hætti - og svívirða
megintilgang laga um skyldu-
námsskóla, skóla sem á að
tryggja nokkurt jafnrétti allra
Iandsins barna.
„Vitið ér enn...?“
Það er jú fleira sem finna má ef
farið er að skyggnast í ríkis-
reikninga. T.d. kemur fram sú
fullyrðing endurtekið í skrif-
legum framburði Sverris Her-
mannssonar og vopnabræðra
hans gegn fræðslustjóranum fyrr-
verandi að fjárstjórn Sturlu
Kristjánssonar hafi verið ámælis-
verð; hann gjarna skorið sig úr
varðandi framúrakstur fram úr
heimildum. Við skoðun ríkis-
reikninga vegna áranna 83-85
hvarflar að mér að halda því fram
að slíkar fullyrðingar séu bein
ósannindi og hvaða nöfn slíku má
velja í vitnisburði fyrir dómi læt
ég þér eftir lesandi góður.
Hlutur ríkislögmanns
Það er einn stórmerkur kapit-
uli í þessu efni - bæði fyrir dómi -
við afneitun sáttaumleitana og
svo opinberar yfírlýsingar Gunn-
laugs Claessen er snerta málið.
Frammistaðan minnir mig satt
að segja á „bíóhasar" í Ameríku.
í bíó er allt leyfílegt (enda allt í
plati) - þar er lagt ofurkapp á að
sakfella einstaklinginn - eða tor-
velda mönnum að ná rétti sínum
- réttlæti og sannleikur skipta
litlu máli í filmum. f útlöndum
hverfa gögn - borið er fé á fólk og
„tilgangurinn helgar meðalið“ -
kviðdómurinn veit ekki sitt rjúk-
andi ráð.
Það er Matlock einn (með Tyl-
er Hudson sér til hjálpar) sem
ræður við hið opinbera ákæru-
vald í slíkum ham. Ég vona sann-
arlega að svona hlutir gerist bara í
bíó eða a.m.k. bara í útlöndum,
en ég fæ samt óþægilega tilfinn-
ingu fyrir því að á íslandi sé hinn
ameríski stfll að ryðja sér til rúms
þar sem „réttarfar kviðdómsins"
er farið að skapa þrýsting á dóm-
endur. Kviðdómurinn er þá hið
illhöndlanlega „almenningsálit"
sem yfirborðsvaðall fjölmiðlanna
skapar. Fjölmiðlar eru því miður
hvorki varkárir né góðgjarnir
fram úr hófi - og mér sýnist þeir
næra fordóma og dómhörku okk-
ar yfirleitt prýðilega. Á þessa
strengi sýnist mér hið opinbera
embætti ríkislögmanns á íslandi
spila árin 1987-1989.
Ég sit eftir með spurninguna:
Skiptir þá réttlætið eða
„sannleikurinn“ engu máli fyrir
ríkisvaldið - aðeins það að „vinna
mál“? (Ég mun lesa bók Jóns St.
Gunnlaugssonar aftur við fyrstu
hentugleika).
Að kynna sér málin
Þegar við verðum öll búin að
lesa ríkisreikninga, og lögfræð-
ingarnir Magnús Öskarsson og
dr. Gunnlaugur Þórðarson líka,
verðum við auðvitað sammála
um að þörf sé úrbóta en mér dett-
ur jafnvel í hug að við verðum
líka sammála um að mennta-
málaráðuneytið (fjármálaskrif-
stofan) hafi e.t.v. sjálft haft fjár-
lög að engu - vísvitandi - j afnvel í
ákveðnum tilgangi - og sú spé-
lega „Freudiska kenning" eigi við
sem segir að við tilteknar aðstæð-
ur hætti sumum til að snúa eigin
vömmum upp á aðra.
Það er sorglegt að hafa slíka
hluti fyrir augum sem hér hefur
verið drepið á. Það er einnig
mikil lfsreynsla því fólki sem hef-
ur verið hrakyrt fyrir það eitt að
bendaátilteknar staðreyndir - og
andmæla ósönnum áburði -
jafnvel fyrir að hafa skoðun (eða
vera á öndverðri skoðun).
Það er örugglega hræðileg
reynsla fyrir fólk sem verður vitni
að glæp á borð við morð að geta
ekki sagt frá eða að enginn vilji
trúa þeim sem greinir satt frá
slíku.
Við megum aldrei ætla neinni
manneskju að þegja óréttlætinu í
vil. Við megum undir engum
kringumstæðum sætta okkur við
að heiðarlegt fólk verði barið til
þagnar - með fjölmiðlavaðli -
eða hrætt til samábyrgðar með
hótun um álygar eða e.t.v.
eitthvað ennþá verra.
(Þórarinn Eldjárn, Ellert
Schram og fleiri lesa auðvitað
ríkisreikninginn og komast að því
sem lengi var vitað úr bridgespili
að enginn skyldi „redobbla “ út á
spil makkers sem stundar það að
villa um fyrir öðrum.)
Mér sýnist fullljóst að hræði-
Framhald á bls. 11
Benedikt er skólastjóri á Akur-
eyri. Fyrri hlutari greinarinnar
birtist í gær, miðvikudag.
Flmmtudagur 20. apríl 1989|ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7