Þjóðviljinn - 20.04.1989, Síða 8

„Apríl er grimmastur mán-
uður,“ sagði skáldið Eliot, þó
vissi hann minnst um hvernig
vorið leikur íslendinga. En
maðurinn er vanafast dýr og
þó að hríðin lemji rúður hringir
fólk fullt af áhuga í garðyrkju-
menn og trjáræktarráðunauta
og spyr hvað það eigi að vera
að gera í garðinum sínum.
„Þær hringja konurnar og
spyrja hvenær þær megi
klippa birkið sitt,“ sagði Ás-
geir Svanbergsson deildar-
stjóri hjá Skógræktarfélagi
Reykjavíkur þegar við hringd-
um til hans einn dag þegar
sólin skein milli bylja og báð-
um hann að koma með okkur í
leiðangur um bæinn til að líta
á tré og annan jurtagróður.
Við hentum spurninguna á
lofti og spurðum:
Hvenœr má klippa birkið?
„Það er alveg óhætt að klippa
birki núna ef rétt er farið að,“
svaraði Asgeir. „Pað er alveg
óhætt að snyrta til dæmis mann-
hæðarhátt limgerði, klippa mjóar
greinar. Birkið grætur auðvitað
svolítið en það skemmist ekkert á
því. En það bíður hnekki ef digr-
ar greinar eru klipptar af núna.
Þær á frekar að klippa þegar birk-
ið er útsprungið, þá grætur það
minna. Birkið hefur grunnar ræt-
ur og vaknar snemma. Það er
heilmikill vökvaþrýstingur í því
þó að við sjáum ekkert líf utan á
því. Þessum þrýstingi léttir þegar
það hefur breitt úr laufinu."
En hvað með víði?
„Víðir er sjálfsagður í lim-
gerði, harðgerður og nánast
ódrepandi hvernig sem með hann
er farið. Hann má alltaf klippa
nema síðsumars, það væri eins og
að taka úr honum meltingarfær-
in.
Ef fólk ætlar að koma sér upp
fallegu limgerði á það að velja
heilbrigðar ungar plöntur. En
það er ekki nóg. Alltof oft ætlar
fólk limgerðinu of lítið pláss og
vandar ekki undirbúninginn.
Vaxtarrýmið verður að nægja
plöntunum. Það þarf að setja þær
niður í góðri fjarlægð frá stétt og
ofan í næga mold. Svo þarf að
muna að gefa plöntu sem er
klippt árlega áburð. Einnig þarf
að muna að plantan þarf sólskin,
það má ekki setja hana niður bak
við vegg.
Þó að víðirunnar þoli misjafna
meðferð þá haldast þeir ekki fal-
legir nema þeir fái gott atlæti.
Það þarf að halda beðinu hreinu,
hreinsa burtu rusl og losa mold-
ina til að plantan geti andað.
Ómerkilegar pestir drepa fólk í
vanþróuðum Íöndum þó að þær
vinni ekki á okkur; alveg eins
þola plöntur plágur betur ef vel er
hugsað um þær og þær fá næga
næringu."
Haustfeti
og nornavendir
Við erum komin niður á Lauf-
ásveg þegar þessari fræðslu um
limgerði er lokið. Þar eru margir
fallegir garðar enda hverfið gam-
alt og skjólsælt. Þar vaxa sírenul-
imgerði vel sums staðar, en þau
blómstra ekki ef þau eru klippt.
Víða eru hávaxin tré í görðum
en þar má sjá mörg dæmi um sið
sem einu sinni var landlægur:
sum háu og glæsilegu trén eru
alltof nærri húsunum.
„Þessir hlynir og gömlu
reynitrén voru flutt inn sprotar
frá Danmörku og sett þétt upp
við húsin til skjóls,“ segir Ásgeir.
„Fólk vissi ekki hvort þau gætu
lifað íslenskan vetur. Nú varar
fólk sig betur á þessu, en ég kann
alltaf vel við að hafa tré upp við
hús. En sjáðu þarna,“ segir hann
og bendir, „þarna hefur fólkið í
húsinu sett límband neðarlega á
stofninn á hlyninum sínum til að
verjast haustfeta. Fiðrildin
klekja út eggjum sínum uppi í
trénu en púpurnar verða svo
þungar að þær falla til jarðar. Svo
skríða kvendýrin upp trén á
haustin og ef þau komast alla leið
verða blöðin götótt og ljót á
sumrin. Haustfeti er sólginn í
hlyn og sírenur. Það er upplagt að
setja breitt límband með límið út
á stofninn svona metra frá jörðu
til að hefta för þeirra."
Hvernig verða trén svona
beinvaxin og flott?
„Það er hægt að klippa þau til á
unga aldri til að hindra að stofn-
inn skipti sér of fljótt eða of oft.
En það eru skiptar skoðanir um
klippingu trjáa. Það getur komið
skemmd í tréð út frá sári og þau
bjóða upp á smithættu. En ef
þetta er gert á ungu tré og notuð
hrein og vel beitt tæki, á sárið að
hverfa alveg. Börkurinn bólgnar
og hylur staðinn þar sem greinin
var, eftir verður bara kvistur inni
í trénu.“
Hvenær á maður að klippa til
tré?
„Það fer eftir tegundum hve-
nær er best að klippa þau. Best er
að fá ráðleggingar hjá garðyrkju-
manni. Það er merkilegt hvað
fólk er tregt til að leita til garð-
yrkjumanna eins og það sé ein-
hver munaður. Menn borga dýra-
læknum stórfé fyrir að reka
sprautu í hundinn en tíma ekki að
kalla á garðyrkjumann til að líta á
trén og runnana."
Nú bendir Ásgeir á sérkenni-
legt fyrirbæri í birkitrjánum sem
er kallað „nornavendir“, þétt
vandarleg þyrping greina, mjög
myndræn. En þetta er ekki hollt
fyrir tréð, þvert á móti stafar
þetta af sjúkdómi, heftir vöxt
trésins og breiðist út ef verkfæri
eru ekki sótthreinsuð eftir að
„nornavendirnir" eru klipptir af.
Á götuhorni sjáum við
beinvaxna og fallega ösp. „Þær
eru frábær tré,“ segir Ásgeir,
„svo fljótvaxnar að þær eru orðn-
ar að nytjaviði eftir hálfa manns-
ævi. Fegurðin er náttúrlega af-
stæð, en ég er hrifinn af ilminum.
Ekkert jafnast á við ilminn úr
asparlundi á vorin.“
Skjálfa laufin á þeim?
„Nei, ekki á Alaskaöspinni
sem hér vex aðallega. það er
laufið á blæöspinni sem skelfur."
Gras og tré
í borginni
Hvernig á fólk að fá gott gras í
garðinn sinn og losna við mos-
ann? Spyr sá sem ekki veit.
, „Ég er gamall bóndi,“ segir
Ásgeir, „og botna ekkert í gras-
sláttarvenjum Reykvíkinga.
Hann er ekkert góður fyrir grasið
þessi sífelldi sláttur. Grasið hakk-
ast í tveggja til þriggja millimetra
búta sem leggjast eins og plast-
þynna yfir allt saman. Þess vegna
kemur mosi í grasrótina.
En mosinn stafar líka af
skugga. Gras getur ekki vaxið í
myrkri, þess vegna er erfitt að
hafa bæði tré og gras því stór tré
varpa stórum skugga. Eins getur
skugginn af næsta húsi legið yfir
lóðinni mestallt árið, eða skuggi
af hárri girðingu. Af öllu þessu
getur mosi í grasrót stafað. í ríki
náttúrunnar er ekkert einfalt,
margir þættir spila ævinlega sam-
an þar.“
Er ennþá verið að setja niður
greni í Reykjavík?
„Já, grenitrén eru alltaf jafn
falleg. Sitkagrenið sem nú er
mikið notað verður nokkur
hundruð ára gamalt. Það eru
bara fjórutíu ár síðan byrjað var
að rækta það hér þannig að þau
eru óttalegir unglingar ennþá,
sitkagrenitrén í Reykjavík.“
En hefur ekki verið órœkt í
greni?
„Nei, engin sérstök órækt, en
það lifa ýmis sníkjudýr á greni-
trjám, til dæmis lýs. Lúsastofninn
Grenilundur við Hringbraut.
reynitré og annað þeirra vex upp í
krónu álmsins.
Þetta er svolítið klaufalegt, er
það ekki?
„Jú, álmurinn er miklu eldri en
reynitrén, hann var gróðursettur
um 1906 og á eftir að lifa miklu
lengur en þau. Hann þyrfti að fá
að njóta sín og sýna hvað hann
getur orðið.“
Á leiðinni suður Suðurgötu
spyrjum við Ásgeir hvort hann
eigi uppáhaldstré.
„Nei, ég ólst ekki upp með
trjám og á ekkert uppáhaldstré.
En þú mátt spyrja mig hvaða fisk-
ur sé uppáhaldsfiskurinn minn.“
Hver er uppáhaldsfiskurinn
þinn?
„Það er steinbítur."
Álímbandinuá
hlyninum máskoða
pöddurafýmsu tagi.
Hjá Erlingi Gísla-
syni og Brynju
Benediktsdóttur
vex birkihríslan upp
úr svalagólfinu.
Aðalskipulag Reykjavíkur 1984-2004
Greinargerð og kort
Er til sölu á eftirtöldum stöðum:
Víða við Laufásveginn eru myndarleg tré í görðum, jafnvel trjágöng eins og hér.
Nornavönduríbirki.
Þettaereinskonar
krabbamein í trénu.
Danskt beyki við Miðbæjarskólann.
Gamalt og nýtt. Öðrum megin við Ásgeir er myndarlegt grenitré frá
1943, hinum megin heldur hann um ösp sem er orðin hátt á þriðja
metra þó hún sé aðeins þriggja ára. „Hún veður upp, öspin," segir
Ásgeir.
gengur í bylgjum eins og rjúpn-
astofninn, hann fjölgar sér of-
boðslega svona á sjö til átta ára
fresti, svo gengur það yfir. En
það er eins með grenið og lim-
gerðin, það má ekki setja það
niður skammt frá götu. Þetta
verða hávaxin tré og ræturnar
verða að hafa nóg pláss, annars
falla þau.“
Hvað verða þau há?
„Vonandi ná þau ekki 50 metr-
um eins og algengt er fyrir vestan.
Turninn á Borgarspítalanum er
40 metra hár!“
Þegar hér er komið sögu erum
við komin að Miðbæjarskólan-
um. Austan í honum vex runni
sem nokkur gul blöð hanga enn-
þá á.
„Þetta er danskt beyki,“ segir
Ásgeir. „Það er sjaldséð og vex
hér yfirleitt ekki til þrifa. En hér
hefur það haft gott skjól og lifað.
Beykið sölnar á haustin en fellir
ekki iaufið fyrr en á vorin. Það er
sérkenni þess að standa allan vet-
urinn með bliknaðan laufhadd.“
Hvaða tegundir áfólk að rœkta
sem býr til dœmis í Breiðholti?
„Það er margt hægt að rækta í
Breiðholtinu og fólk hefur gert
furðumikið í görðum uppi á
öræfum eins og í Seljahverfinu.
Ösp, birki og greni ganga vel, en
hlynurinn er erfiðari, hann þarf
alla þá hlýju sem hægt er að fá.
Borgin hefur verið að gera afar
merkilega hluti í trjárækt undan-
farin ár, og ég er ekki í vafa um
árangurinn. Eftir tíu til fimmtán
ár verður borgin allt önnur en nú
er.“
Þegar hér er komið sögu erum
við komin framhjá raskinu í
Tjörninni og stöndum frammi
fyrir Vonarstrætishlyninum á
horni Suðurgötu og Vonarstræt-
is. Hann er með elstu trjám í
Reykjavík, reglulegur og fal-
legur.
Verður hann ráðhúsi að bráð?
„Þó að umferð aukist hér í
kring þola lauftré vel
loftmengun, en titringinn frá
þungri umferð þola þau verr.
Rykmengun fer líka illa með
þau.“
Hlynurinn er sem sagt í hættu.
Næstur er Túngötuálmurinn.
Hann er stór og fagur, en of nærri
honum hafa verið sett tvö
Grenilundir
Við göngum framhjá
Kirkjugarðinum við Suðurgötu
og nemum staðar við greni-
lundinn á horni Hringbrautar.
„Hér var ómerkilegur melur
þegar þessum grenitrjám var
plantað 1952,“ segir Ásgeir.
„Hér var ekkert torg og ansi næð-
ingssamt. En trén uxu vel. Því
miður hefur mannshöndin
skemmt sköpulag trjánna núna
með því að klippa neðstu
greinarnar. Við það misstu trén
mikinn grænan massa og bíða
þess auðvitað seint bætur. Það er
á við svæsna lúsaplágu að vera
svipt einum fjórða af græna yfir-
borðinu, því þau anda með grænu
blöðunum. Auk þess leggur kald-
an gust undir þau eftir að þetta
var gert, en ástæðan til þess var
að lundurinn var orðinn griða-
staður fyrir alls konar drjóla.
Við verðum núna vör við
skemmdir á grenitrjám sem ég
held að megi rekja til salts-
tormsins í vetur þegar hafið gekk
á land. Þær eru ljótar en vonandi
ekki varanlegar. Stormurinn hef-
ur drepið endana á greinunum en
þar eiga að koma nýjar nálar.“
Við endum ferðalagið inni í
Fossvogsdal í gróðurlendi Skóg-
ræktarfélags Reykjavíkur. Þar er
annar grenilundur, eldri en sá í
vesturbænum. „Þetta eru meðal
elstu grenitrjáa í Reykjavík, þau
eru frá 1943,“ segir Ásgeir.
Hvað eru þau orðin há?
„Þau eru núna tólf metrar. Við
skulum bíða í hundrað ár í viðbót
og athuga hvað þau verða orðin
há þá!“
Trjáræktarmenn fengu stærri
skammt af þolinmæði í sinn hlut
en blaðasnápar — við getum
ómögulega beðið svo lengi. í lok-
in má geta þess að væntanleg er á
næstunni endurútgáfa bókarinn-
ar Tré og runnar eftir Ásgeir
Svanbergsson frá Erni og Örlygi.
Bókabúö Braga, Laugavegi 118
Bókabúð Lárusar Blöndal, Skólavörðustfg 2
Bókabúð Máls og menningar, Laugavegi 18
Bókaverslun ísafoldar, Austurstræti 10
Bóksala studenta, Studentaheimilinu við Hringbraut
Penninn, Austurstræti 10, Kringlunni 10 og Hallarmúla 2
Borgarskipulag Reykjavikur, Borgartúni 3 (þriðju hæð)
Borgarskipulag Reykjavíkur
Fimmtudagur 20. apríl 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9
8 SÍÐA — ÞJÓÐVILJINN Fimmtudagur 20. apríl 1989