Þjóðviljinn - 22.04.1989, Blaðsíða 24

ÁRNI
BERGMANN
í síðustu viku var haldið upp
á reyklausan dag. í því tilefni
skrifaði kollegi Oddur Ólafs-
son á Tímanum greinarstúf.
Hann hóf máls á því, að sem
betur fer hafi með fræðslu og
áróðri tekist að ná drjúgum ár-
angri hér á landi í því að draga
úr reykingum. Aftur á móti
hefðu hliðstæð fræðsla og
áróður ekki dugað til að draga
úr drykkjuskap unglinga eða
minnka fjölda þeirra sem
ánetjast eiturlyfjum.
vísu um ýmsar þverstæður að
ræða. Til dæmis læra alkóhólistar
(og dópistar - sumstaðar eru þeir
allir felldir undir einn flokk
þeirra sem „háðir eru efnum“) að
þeir gangi með sjúkdóm. Alkó-
hólismi er sjúkdómur stendur þar
(ofinn samann úr sálrænum, fé-
lagslegum og líkamlegum þátt-
um). Þetta gætu menn, ef þeir
endilega vildu, notað sem smugu
til að sleppa frá ábyrgð: látið mig
í friði, ég er veikur maður. En
það er samt mjög rækilega reynt
að láta menn ekki komast upp
með slfkt. Sjúkdómstalið á að lík-
indum að fá menn ofan af því að
líta á sjálfa sig sem ræfla (það er
hættulegt, því þá er stutt í niður-
stöðuna: ég er bara ræfill, ég get
ekkert gert). Sjúkdómstalið
minnir menn líka á það, að þótt
aðrir menn geti t.d. bragðað
áfengi sér til skaðlítillar skemmt-
unar, þá getur alkóhólistinn það
ekki. Engin miskunn hjá Magn-
úsi með það.
Ber dópistinn (alkinn)
ábyrgð á sjálfum sér?
Oddur veltir því fyrir sér
hvernig á þessu stendur og slær
fram tillögu að svari. Hún er á
þessa leið:
„Þú sjálfur eða
hinir“
„í áróðri gegn reykingum er
einstaklingurinn gerður ábyrgur
um eigin heilsu. Það er á hans
valdi hvort hann reykir eða ekki.
Reykingamaður er einnig gefður
ábyrgur fyrir að eitra andrúms-
loftið fyrir öðrum. Löstur hans er
honum sjálfum að kenna. Hann
eitrar út frá sér og bakar öðrum
óþægindi og jafnvel heilsutjón.
Dópistinn. Er hann ræfill?
Ónei. Ber hann ábyrgð á sjálfum
sér? Ónei. Veldur hann öðrum
tjóni og áhyggjum? Ónei. Á hann
að hætta af sjálfsdáðum? Ónei. Á
hann að sjá sér farborða? Ónei.
Á yfirleitt að banna honum nokk-
uð? Ónei.
Svona má lengi telja, og ef ein-
hver fellur ekki inn í hallelúja-
kórinn um hinn dyggðum prýdda
dópista, er sá hinn sami kallaður
fordómafullur.
Þegar eiturlyf eru annarsvegar
er allri ábyrgð og fordæmingu
kastað yfir á smyglarann og
eiturlyfjasalann. Áð honum
beinist ásökunin með allskyns
þjóðfélagslegu ívafi, en aldrei að
dópistanum.
Hann þarf að vernda og styðja
og styrkja eftir bestu getu. Skað-
ræðisgripirnir eru dópsalarnir."
Heljartök og
illur vani
Skoðum þessa messu nánar,
því margt er við hana að athuga.
í fyrsta lagi: aðalástæðan fyrir
því að það gengur betur að taka
tóbak frá fólki en dóp og brenni-
vín er utan við þessa ræðu. Hún
er blátt áfram í því fólgin, að
Bakkus eða þá hassið ná miklu
sterkari tökum á sfnu fólki en nik-
ótínið. Ávaninn, „þörfin“ getur
verið sterk í báðum tilvikum, en
tóbak breytir þó ekki persónu-
leika manna í þeim mæli sem
sterkari vímuefni gera. Og ung-
lingar geta aldrei komist á það
forboðna og freistandi flug í tó-
24 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ
baki sem brennivín eða hasspípa
gefa.
Sölumenn
dauðans
1 öðru lagi: þegar um dóp er að
ræða er eðlilegt að athygli og for-
dæmingar samfélagsins beinist í
mjög ríkum mæli að sölumönn-
unum. Við vitum nógu mikið um
það, hvernig útsendarar eitur-
mafíanna vinna að því að „mark-
aðssetja“ sína vöru, til að fyllast
mögnuðu hatri í þeirra garð. Að
minnsta kosti er ekkert óeðlilegt
við það, að við sækjum þá til
margfalt þyngri ábyrgðar en þá
krakka sem þeir góma í sitt við-
skiptanet - m.a. með skírskotun
til skammsýnnar uppreisnarþarf-
ar þeirra og þeirrar allt að því
eðlislægu og fáfróðu bjartsýni
unglingsins, sem heldur alltaf að
hann sleppi-þótt einhverjiraðrir
kunni að fara illa út úr dópi.
Hæpin leit að
ástæöum
Þar með er ekki sagt að Oddur
Ólafsson fari með tómt fleipur.
Það skiptir vissulega máli hvernig
tekið er á þessari miklu spurn-
ingu: hver er ábyrgð hvers og eins
- og þá þess sem drekkur eða
dópar sér og öðrum til lífsháska.
Óddur Ólafsson hefur áhyggj-
ur af því, að samfélagið hafi sam-
einast um að taka alla ábyrgð af
alkanum eða dópistanu. Þetta er
ekki út í bláinn sagt. Það er vissu-
lega mikið um sálfræðilegt og fé-
lagsfræðilegt hjal um þessa hluti,
þar sem sérhæfðir menn í vanda-
málum taka að sér (óviljandi
sjálfsagt) hlutverk hjálparhell-
unnar. Það er að segja: hjálpa
t.d. alkóhólista til að halda áfram
að drekka með því að leggjast
með honum út í leit að ástæðunni
fyrir því „hvers vegna Jeppi
drekkur?“. Eins og menn vita er
það auðveldasta leit í heimi.
Hver hefur ekki verið feiminn við
stúlkur, hver hefur ekki „verið
bældur í æsku“ (eða barinn), h ver
hefur ekki orðið fyrir stórkost-
legum vonbrigðum með hjóna-
bandið, börnin, foreldrana,
starfsframann og forsætisráð-
herrann? Hver er sá að honum
finnist ekki hann sjálfur ljótur,
leiðinlegur, heimskur, mis-
heppnaður og ætti helst ekki að
vera til? Hængurinn er svo sá, að
þegar menn eru lagstir í leitina að
Ástæðunum Miklu, þá komast
þeir ekki nema með miklum erf-
iðismunum út úr henni aftur.
Eins víst þeir sitji blýfastir í sinni
sjálfsvorkunn. Óg drekki áfram
eins og fara gerir eða stundi ann-
an vímubúskap.
Þú sleppur ekki
En svo er annað sem Oddur
Ólafsson lætur sér sjást yfir. Og
það er það, að alkóhólistum og
dópistum er - þegar þeir leita sér
aðstoðar og meðferðar hjá þeim
sem þekkja til vanda þeirra af
eigin reynslu - alls ekki sleppt frá
því að skoða sjálfa sig og sína
ábyrgð. Ekki sleppt frá því að
gera sér grein fyrir því að þeir
valdi öðrum tjóni og sársauka.
Ekki sleppt frá því að taka ábyrgð
á sjálfum sér.
Er þetta
sjúkdómur?
í meðferðarheiminum er að
Það getur
enginn annar
En fyrst og síðast er mönnum
kennt einmitt þetta: að þeir verði
að taka ábyrgð á sjálfum sér. Það
pínir vonandi enginn ofan í þá
brennivíni eða dóp. Þeir lyfta
sjálfir hendinni sem á glasi eða
sprautu heldur. Og formúlan er
fyrst og síðast þessi: það getur
enginn hætt (að drekka eða
dópa) nema hann vilji það sjálf-
ur. Vilji það sjálfur. Það getur
enginn annar tekið það að sér
fyrir alkann eða dópistann. Og
þetta tal - eða innræting ef menn
vilja það heldur - er einmitt mjög
- gagnlegt vegna þess að það beinir
athyglinni FRÁ ástæðunum
óteljandi-þeim sálrænu, ogupp-
eldislegu og þjóðfélagslegu.
Beinir mönnum frá því að leita að
sökudólgum út um alla fjölskyldu
og allt samfélagið.
Það er því misskilningur mikill
hjá Tímamanni að hafa miklar
áhyggjur af því sem hann kallar
„hallelújakórinn um hinn dyggð-
um prýdda dópista". Eða að
minnsta kosti óþarfi. Slíkur kór
er ekki til. Aftur á móti er til
tvennskonar samúð með mönn-
um sem eru „efnum háðir“.
Önnur er velviljuð en máttvana
og getur verið skaðleg að því leyti
að hún drepur málum á dreif,
slær þeim á frest. Hin er líka á
góðum vilja reist, en um leið á
meira raunsæi, og strangari
kröfugerð til allra sem hlut eiga
að máli. Og það er hún sem helst
skilar árangri - eins þótt mönnum
hljóti jafnan að finnast að þeim
miði grátlega seint áfram.
Hvað er „Næsti áfangi Sovét"?
Þúsundir ungra Norðurlandabúa til Sovétríkjí
• ill mÁrl/inm CíA>jn V-» »ifn mól KrÁnrt
janna í haust
Fyrir skömmu komu til
Kaupmannahafnar 200 ungir
Sovétþegnar. Er það í frá-
sögur færandi einkum vegna
þess að þessi hópur er með
þeim fyrstu frá Sovétríkjunum
sem fer til útlanda án þess að
nokkur opinber stofnun eða
samtök hafi séð honum fyrir
fararleyfi.
Rússarnir ungu - græningjar,
leikhúsfólk, tónlistarmenn, stúd-
entar og ýmsir aðrir - taka þátt í
„alþýðudiplómatíu“ sem kallast
„Næsti áfangi Sovétríkin“ (Next
Stop Sovjet). Þessi hreyfing varð
til í hitteðfyrra þegar hópur ungra
Dana fór til Bandaríkjanna að
ræða við jafnaldra um vígbúnað,
umhverfismengun og tilraunir
með kjarnorkusprengjur, sem þá
héldu enn áfram í Nevadaeyði-
mörkinni. Síðan hafa mál þróast
á þann veg að risin er hreyfing á
öllum Norðurlöndum sem ætlar í
haust í baráttu- og kynnisferð til
Sovétríkjanna. Þar ætla menn að
gera margt í senn - kynnast jafn-
öldrum með svipuð áhugamál,
ræða hvað ungt fólk getur til mála
lagt til að rífa niður járntjaldið og
hleypidóma sem fylgja skipting-
unni austur-vestur og við-þeir,
ennfremur verður sérstök áhersla
lögð á að létta ógn vígbúnaðar og
mengunarslysa af norðurslóðum.
Gert er ráð fyrir að um 5000
manns af Norðurlöndum fari til
Sovétríkjanna á vegum „Next
Stop Sovjet", þar af allt að 100
manns frá íslandi. Liði verður
skipt í 150 áhugahópa af ýmsu
tagi - þar verða leikhópar, rokk-
sveitir, skáld, íþróttamenn, vide-
oteymi og mótorhjólakappar svo
dæmi séu nefnd.
Tvö hundruð Rússar koma til Kaupmannahafnar í sambandi við undir-
búning ferðarinnar miklu.
/