Þjóðviljinn - 10.05.1989, Blaðsíða 5

VIÐHORF
Fleira en „Já“ eða Nei“ í EB-umræðum
Kristen Nygaard skrifar
Norskt þjóðfélag er nú í alvar-
legri kreppu. Vel má draga í efa,
hvort við höfum nýtt tekjulindir
okkar sem skyldi á áttunda ára-
tug aldarinnar. Fyrri hluti níunda
áratugarins hefur borið svip efna-
hagslegrar frjálslyndisstefnu og
ábyrgðarleysis, ofneyslu og nið-
urrifs á því samfélagi, sem norska
velferðarríkið hefur grundvallast
á. Þann reikning verður nú að
greiða og velja verður um fram-
tíðarleiðir.
Jafnframt berast okkur æ fleiri
viðvaranir um að lífskerfið um-
hverfis okkur sé í hættu og raunar
veröldin öll. Til þessa höfum við
frestað öllum aðgerðum sem
hamlað gætu þeirri þróun. Par
hafa önnur sjónarmið ráðið ferð-
inni; stórfelldir peningahags-
munir, værukærð okkar sjálfra og
skammsýn arðsemisjónarmiz.
Og ef til vill erum við nú stödd
nær brún hengiflugsins í þeim
efnum en nokkurn hefur grunað.
Við þessar aðstæður hefur af-
staða Noregs til Evrópubanda-
lagsins nú aftur borist í
brennidepil stjórnmálaumræðna.
Þar verður nú að tryggja, að sjón-
armið og upplýsingar berist sem
víðast að; frá aðilum, sem hafa
ólíkar skoðanir á þeim þjóðfé-
lagshugmyndum, sem hinn sam-
eiginlegi markaður EB er miðað-
ur við. Þar skiptir ekki aðeins
máli, að staðreyndir séu lagðar
fram. Það er fyrir öllu, að menn
gerir sér einnig grein fyrir því,
hvaða staðreyndir skipta megin-
máli, - hver þau atriði séu, að þau
verðskuldi fyllstu athygli, og hver
beri að telja léttvægari.
1 þessu skyni var Upplýsinga-
nefndin um Noreg og EB stofnuð
af mörgum aðilum og sóttum víða
að. Nefndin mun kanna ýmsa þá
kosti á samvinnu við EB, sem
fyrir hendi eru, og byggja þá jafn-
framt á núverandi afstöðu Nor-
egs til EB en kjölfesta þeirrar
afstöðu er óskert fullveldi þjóð-
arinnar.
Nýjar aðstæður
„Aðstæður nú eru allt aðrar en
árið 1972,“ segja menn einatt. Og
það er hárrétt. Aðstæðurnar eru
mun alvarlegri nú. Eins er það
orðið ljósara, hvað EB er í raun
og hvert stefnir um þróun þess.
Fyrir þjóðaratkvæðagreiðsl-
una 1972 voru það taldar ýkjur og
myrkfælni um miðjan dag, ef sagt
var, að EB mundi þróast í átt til
slíkrar stjórnmálaheildar, að
flestar meiri háttar ákvarðanir,
sem þing og stjórnir einstakra að-
ildarlanda annast nú, yrðu faldar
stofnunum EB. En nú er þetta
orðin augljós stefna EB, þróunin
hefur verið hröð og mörgu hefur
þegar miðað langt í þessa átt.
Arið 1972 var mönnum óljóst,
hvort mundi fremur ráða gerðum
EB, velferðarríkishugmyndir eða
leikur markaðsaflanna. En nú er
sem óðast verið að koma á hinum
„innri markaði“ EB. Menn ræða
um hina „félaglegu hlið banda-
lagsins" og „evrópska menning-
arlega sjálfsímynd“. En þær
breytingar, sem almenningur þar
hefur einkum orðið var við, eru
afleiðingar þeirrar hagstefnu,
sem lætur markaðinn einráðan
um þróunina.
Aðlögun
Þeir, sem aðhyllast EB, segja,
að við Norðmenn verðum svo
fljótt sem auðið er að senda um-
sókn okkar um aðild að EB til
Brússel. Á ríkisstjórn Noregs er
að heyra, að ekki verði tímabært
að sækja um aðild næsta kjör-
tímabil; þjóðin verði að „aðlaga
sig“, síðar verði þá hægt að ræða
betur um aðild að Evrópubanda-
laginu.
Það liggur nú fyrir, að ríkis-
stjórnin hefur meðal annarra
kosta íhugað tillögu um, að
EFTA verði veitt völd yfir málum
aðildarríkja sinna. Næsta skref
yrði eftir því, að EFTA tengdist
EB á þann hátt, að áhrifin yrðu
„Okkur nœgir því
ekki að spyrja aðeins:
„Hvað er EB?“ Við
verðum einnig að
spyrja: „Hvað er
Noregur?“
hin sömu og hljótast mundu af
aðild að EB. Eftir er að sjá, hvort
stjórnin mun beita slíkum ráðum
eða hljóta til þess stuðning í
flokki sínum. Verði þetta raunin,
mun nýtt ástand skapast, og
deilurnar munu þá ekki síður
varða framtíðarskipulagningu
EFTA.
Engar umræður
Það vekur athygli, að stjórnin
virðist hafa íhugað að leggja fram
svo víðfeðma tillögu til sam-
þykktar hjá fjölþjóðabandalagi,
áður en tillagan hefur hlotið um-
fjölluníNoregi. En þaðsemgerst
hefur, getur orðið okkur dæmi
um það, hvernig staðið verður að
stjórnmálum framtíðarinnar, ef
svo fer, að okkur verði stjórnað
af fjölþjóðabandalögum með rík-
ismyndugleika.
Afstaða okkar Norðmanna til
þingkosninganna í haust verður
að taka mið af viðhorfi okkar til
Evrópubandalagsins. Ekki vegna
þess að við þurfum að segja af
eða á um aðild að EB á næsta
kjörtímabili, heldur vegna hins,
að á næstu fjórum árum mun
norska þingið taka til meðferðar
fjölmargar tillögur um „aðlögun
að EB“, sem gætu valdið grund-
vallarbreytingum á norskum
samfélagsháttum.
Margir þeir, sem aðhyllast að-
ild að EB, eiga mikilla hagsmuna
að gæta, að því er varðar „að-
lögunaraðgerðirnar“, hvort sem
af aðild verður eða ekki, vegna
þess að aðgerðirnar munu ósjald-
an fela í sér skerðingu á því eftir-
liti og stjórnun, sem norska þjóð-
in hefur nú á hagkerfi sínu.
Sá maður slær sjálfan sig
blindu, sem heldur, að við getum
lifað lífinu „rétt eins og í gamla
daga“. Norskt samfélag er í sí-
felldri breytingu og á að vera það.
Ef við gerumst aðilar að EB,
verður okkur breytt. Kjósum við
fremur að standa utan bandalags-
ins, verðum við Norðmenn að
breyta okkur sjálfir.
Ekkert knýr á um, að við sætt-
um okkur við samfélag okkar
eins og það er. En samfélag þró-
ast venjulega innan þeirra
ramma, sem tiltekin þjóðfélags-
gerð setur. Það sem nú er til um-
ræðu, er hvort við kjósum að búa
við aðra þjóðfélagsgerð - þá
þjóðfélagsgerð, sem nú er sem
óðast að þróast innan EB.
Okkur nægir því ekki að spyrja
aðeins: „Hvað er EB?“ Við
verðum einnig að spyrja: „Hvað
er Noregur?“ Hverjir eru burðar-
ásar og máttarviðir þeirrar
þjóðfélagsgerðar sem við Norð-
menn búum við? Það eru þær
hugsjónir, sem við höfum látið
ráða gerðum okkar. Það eru sið-
venjur okkar og verkn sem hafa
skapað ytri ramma í allri þróun
þjóðfélags okkar. Það eru þau
lög, reglugerðir, samtök og stofn-
anir, sem við nýtum til að fylgja
eftir hugsjónum okkar, siðvenj-
um og verkum.
Og hér er ekki um að ræða nein
tilduryrði, sem einungis henta
ræðum stjómmálamanna. Hér er
um að ræða hversdagslega og of-
urnálæga hluti: Hugsjón velferð-
arríkja okkar tíma er sú, að allir
skuli njóta sama réttar til
menntunar og heilbrigðisþjón-
ustu án tillits til auðs eða valda.
Og forsenda þess er sú, að við
viljum leggja það af mörkum,
sem til þarf.
Til þessa höfum við Norðmenn
verið sammála um, að í Noregi
megi dafna samfélög manna um
landið allt. Og við verðum að
axla þær byrðar, sem þarf til þess
að tryggja hag dreifbýlisins, tefla
saman iðnaði, landbúnaði, fisk-
veiðum og þjónustustörfum eins
og best verður gert á hverjum
Framhald á bls. 9
Kristen Nygaard er prófessor í stærð-
fræði við Oslóarháskóla. Hann er fé-
lagi í norska Verkamannaflokknum
og stóð framarlega í fylkingu þeirra
sem höfnuðu aðild Noregs að EB árið
1972. Hann er nú formaður nýstofn-
aðrar Upplýsingaferðar um Noreg og
EB. Nygaard er nú hérlendis í boði
starfsbræðra sinna í Háskólanum, en
áhugamenn um EB-mál halda með
honum opinn fund annað kvöld í Nor-
ræna húsinu. Jón Gunnarsson þýddi
greinina.
Kjarabarátta kennara
Þegar þetta er ritað hefur verk-
fall HÍK og annarra aðildarfélaga
BHMR staðið í þrjár vikur. Á
vettvangi fjölmiðlanna hefur ver-
ið hart deilt og almenningur hef-
ur látið skoðun sína óspart í ljós. í
þessari grein verða nokkur mikil-
væg atriði þessarar deilu skoðuð,
eins og þau koma kennara í HÍK
fyrir sjónir.
Vaxandi
launamunur
Sýnt hefur verið framá svo ekki
verður um deilt, að laun opin-
berra starfsmanna og kennara
sérstaklega eru mjög lág miðað
við laun sambærilegra starfshópa
á almennum markaði. Á árunum
1984-1986 var gerð ítarleg úttekt
á þessum málum og kom þá í ljós
allt að 60% launamunur. Ætla
má að þessi munur hafi farið vax-
andi á síðustu árum. Þessi þekk-
ing og góð rök virtust ekki skipta
máli þá og reyndist Kjaradómur
ekki reiðubúnn til að jafna
launamuninn. Þetta táknar í
reynd að menntun er ekki metin
að verðleikum og gætir mikils tví-
skinnungs hjá ríkisvaldinu, þar
sem það greiðir einkafyrirtækj-
um önnur og betri laun, en eigin
starfsmönnum. Þessi láglauna-
stefna ríkisvaldsins hefur alvar-
legar afleiðingar í för með sér. í
fyrsta lagi sækist fólk mun síður
eftir störfum hjá því opinbera en
á almennum markaði. Mjög al-
gengt er, að fólk með kennara-
menntun vinni við önnur störf en
kennslu. Á undanfömum árum
hefur verið flótti úr kennarastétt
og er það mikilvæg vísbending
um það hversu lítt eftirsótt starfið
er. I öðru lagi bæta kennarar sér
upp lág laun með mikilli yfir-
vinnu. Það er hagstætt fyrir ríkið,
Hrafn Arnarson skrifar
sem losnar við að greiða ýmis
launatengd gjöld, en yfirvinnan
kemur óhjákvæmilega niður á
gæðum kennslunnar og er þannig
í andstöðu við hagsmuni nem-
enda.
Mikilvægi
menntunar
Margoft hefur verið bent á
mikilvægi menntunar fyrir efna-
Aukin starfsmenntun og þekking
í formi tækniframfara er megin-
þáttur til að útskýra þær gífurlegu
framfarir, sem átt hafa sér stað
hér á landi á þessari öld. Kennar-
ar hafa margbent á, að ytri að-
búnaði skólanna er víða mjög
ábótavant. Nefna má atriði eins
og ófullnægjandi húsnæði, tækj-
askort, skort á heppilegu
kennsluefni og lélega vinnuað-
í kröfum sínum hafa kennarar
lagt mikla áherslu á samning til
langs tíma, þ.e. til 3 ára. Mark-
miðið er að skapa frið í skólakerf-
inu, en engum er það ljósara en
kennurum hversu alvarlegar af-
leiðingar verkföll geta haft fyrir
nám og námsframvindu nem-
enda. Það er grundvallar atriði að
tryggja vinnufrið og samfellt starf
í skólunum. Það er ömurlegt
„Kröfur HÍK eru hluti afjafnlaunastefnu.
Ekki er verið aðfarafram á neinforréttindi,
heldursömu launfyrirsömu vinnu. Reynslan
hefursýnt opinberum starfsmönnum að ekki
er hœgt að vinna sigra í kjarabaráttu með
vísindalegum rökum... Því miður er
efnahagslegur og pólitískur þrýstingur einu
ráðin sem duga. “
hagslega velferð. Af framleiðslu-
þáttunum þ.e. vinna, landi/
hráefni og fjármagni hefur vinn-
an, starfsmenntun vinnuaflsins
úrslitaþýðingu. Faðir hagfræð-
innar, Ádam Smith, lagði á þetta
mikla áherslu í ritum sínum.
Reynsla margra þjóða, t.d. Jap-
ana og Bandaríkjamanna hefur
sýnt fram á mikilvægi menntunar
fyrir hagvöxt og framfarir. Al-
menn efnahagsleg rök og lang-
tímahagsmunir þjóðarinnar
krefjast þess beinlínis að skóla-
kerfið og menntun hafi forgang.
Allt þetta styður kröfur kennara
fyrir bættum kjörum og betri
starfsaðstöðu í skólum. Skóla-
starf er undirstöðuatvinnuvegur,
ekki síður en sjávarútvegur.
stöðu kennara í skólum. Þessi
slæmi ytri aðbúnaður er í hróp-
andi andstöðu við þær gífurlegu
offjárfestingar, sem átt hafa sér
stað á annars konar húsnæði.
Minna má á atvinnu- og verslun-
arhúsnæði á höfuðborgarsvæð-
inu. Einnig hefur verið á það
bent, að skammsýn efnishyggja
liggi núverandi launafyrirkomu-
lagi í landinu til grundvallar.
Uppeldisstörf og störf með fólki
eru minna metin en alls kyns störf
sem snúa beint að fjármálavið-
skiptum eða þjónustu. í dag eru
nemendur mikilvægur neyslu-
hópur, en það eru ekki kennarar
sem græða á unglingum, heldur
þeir sem selja þeim annrs konar
vöru og þjónustu.
dæmi um pólitíska lágkúru, þegar
stærsta blað landsins heldur því
fram í leiðara að kennurum sé
alveg sama um nemendur sína.
Hér er verið að ala á fordómum,
sem fyrst og fremst byggjast á
vanþekkingu. Enda þótt því sé
stundum haldið fram, að Island
sé stéttlaust þjóðfélag og allir tali
við alla, mætti halda að þjóðin sé
sundurhólfuð í kassa og að ís-
lendingar séu fáfróðir um lífskjör
landa sinna, nema þeirra sem
hafa svipaða menntun og gegna
svipuðum störfum. Þannig eru
ýmsir fordómar gagnvart kennur-
um ákaflega lífseigir, t.d. að
kennarar séu 3 mánuði í sumarfríi
á fullum launum. í reynd er það
svo, að kennarar vinna af sér
„sumarfríið“ með lengri vinnu-
viku yfir veturinn og eiga þannig
laun inni hjá ríkisvaldinu þegar
fram á sumar kemur. Nú er það
auðvitað svo að margt má betur
fara í skólastarfi jafnt og öðrum
störfum. Að mínu mati skortir á
aðhald og að nægilega skýrar
kröfur séu gerðar til kennara. Ég
er sannfærður um að kennarar
ættu að hafa meiri faglegan metn-
að. Faglega ábyrgð þeirra ætti að
auka. Kennarar eiga að fagna
heiðarlegri og gagnrýninni um-
ræðu um skólastörf. Það eru al-
mennir hagsmunir, að skólastarf
verði skilvirkara og árangursrík-
ara. Eitt skref í þessa átt væri að
auka sjálfstæði skólanna og auka
áhrif þeirra, sem sérhæfa sig til
skóla- og uppeldisstarfa, á mótun
skólastefnu. Kennarastarfið er
erfitt og krefjandi, því getur fylgt
mikið andlegt álag og streita. Það
er lykilatriði að létta á því vinnuá-
lagi, sem stafar af löngum vinnu-
degi og mikilli yfirvinnu. Kennar-
astarfið er einnig skemmtilegt og
krefjandi starf og það er von mín
að starfið verði í framtíðinni jafn
eftirsótt og mikilvægi þess gefur
tilefni til. Að lokum: Kröfur HÍK
eru hluti af jafnlaunastefnu. Ekki
er verið að fara fram á nein for-
réttindi, heldur sömu laun fyrir
sambærilega vinnu. Reynslan
hefur kennt opinberum starfs-
mönnum, að ekki er hægt að
vinna sigra í kjarabaráttu með
vísindalegum rökum eða með því
að treysta á velvilja ríkisvaldsins.
Því miður er efnahagslegur og
pólitískur þrýstingur einu ráðin
sem duga.
Hrafn er framhaldsskólakennari á
Akranesi. Tekið skal fram að grein
hans barst blaðinu rétt fyrir síðustu
helgi.
Miðvlkudagur 10. maí 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5