Þjóðviljinn - 25.05.1989, Blaðsíða 5

Þjóðviljinn - 25.05.1989, Blaðsíða 5
VIÐHORF Að gefa atburðum og athöfnum gaum í tilefni af greinargerð Gísla Gunnarssonar „Frá bændaíhaldi til bændaframsóknar" í blaðinu 12. þ.m. í 2. jólablaði Pjóðviljans 1988 fjallar Einar M. Jónsson sagn- fræðingur í París um rit Gísla Gunnarssonar „Upp er boðið ísaland" (Þegar tímavíddin hættir að skipta máli og sagn- fræðingurinn bregður sér í líki endurskoðandans). Hann vekur athygli á því að „þetta rit Gísla sé mjög eftir kokkabókum „Ann- álahreyfingarinnar" frönsku, sem nú er í þann veginn að verða sextíu ára gömul, og þá kannske einna helst annarrar kynslóðar hennar, þótt höfundur hafi að- ferðir sínar fremur úr öðrum átt- um. Helsta nýjung þessarar hreyfingar var sú að tengj a saman sagnfræði og ýmis önnur þjóðfé- lagsvísindi, t.d. félagsfræði og hagfræði - en sagnfræðingar „annarrar kynslóðarinnar" lögðu einmitt mikið upp úr ýmsum greinum efnahagssögunnar - og fjalla um þjóðfélag fyrri tíma nánast því eins og þeir væru fé- lagsvísindamenn að fjalla um eigin samtíma. í riti Gísl er nýj- ungin fólgin í því að hann tengir saman á þennan hátt sagnfræði og hagfræði eða jafnvel viðskipta- og rekstrarfræði.“ Síðan rekur Einar málflutning Gísla í ítarlegu máli og ályktar að þar sé „traust og ítarlegt rit um afmarkað vandamál hagsögu ís- lands með miklum upplýsingum, sem ekki hafa áður komið fram, og úrvinnslu úr þeim. Ef maður vildi vera með einhverjar að- finnslur væri helst að nefna, að sú „sjálfsgagnrýni“ Annálahreyf- ingarinnar, sem Jacques Le Goff nefndi hér á dögunum gæti að nokkru leyti átt við rit Gísla: sagnfræðingarnir frönsku eru sem sé komnir á þá skoðun að þeir hafi ekki gefið atburðasög- unni eins mikinn gaum og skyldi, og á sama hátt mætti segja, að ritið hefði orðið enn skýrara ef Gísli hefði gert þeim atburðum, sem hann vísar til hér og þar og rekur stundum, skipulegri skil og Björn S. Stefánsson skrifar fundið þeim stað í uppbyggingu bókarinnar." Svo mælti Einar. Það var meginboðskapur Gísla, að íhaldssöm innlend valdastétt hefði af ótta við röskun á valdastöðu sinni sett þróun sjávarútvegs þröngar skorður, en þar hefði verið fyrirliði á síðari hluta 18. aldar Ólafur Stefánsson amtmaður, síðar stiftamtmaður. Við lesturinn kom það mér mjög eins og sumir aðrir, heldur samdi athugasemdir um það sem birtust í Sögu 1988. Það virtist sama hvar gripið var niður í þeim hluta ritsins sem varðaði annað en verzlunarsögu í þröngum skilningi, að heimildin sem vísað var til reyndist ekki í samræmi við túlkunina. Hér var því um meira að ræða en það sem Einar hefur eftir Le Goff að sem Gísli fellir nú niður í endur- sögn sinni. í bókinni sagði hann frá því að konungur skyldaði kaupmenn til að láta af hendi sauðakjöt á lægra verði en mark- aðsverð, en kjöt þetta var tekið í þágu flotans. í arðsemisútreikn- ingi sínum tók hann ekki tillit til þessa sérstaka álags á verzlanir sláturhafnanna. Ég lýsti engri skoðun á því hver útkoman yrði, „Menn sem sjá sýnirgeta verið eins ogsalt jarðar, en þvíaðeins aðþeirforðistvilluljós ogýkjur. “ á óvart að Ólafur sem sat góðar jarðir við Faxaflóa og átti t.d. út- ræði á Skipaskaga hefði ekki vilj- að hafa sem mestan arð af sjávar- útvegi. Þótt hann gegndi embætti amtmanns á Norðurlandi sat hann hér syðra nærri þeim auð- lindum sem útvegsjarðirnar voru honum. Enda kom upp úr dúrn- um að Gísla hafði láðst að kanna athafnir Ólafs, sem raunar mátti lesa um í óprentaðri kandídatsrit- gerð Ólafs Oddssonar með heitinu „Ólafur Stefánsson og til- raunir hans með iðnað og útgerð að erlendum hætti“. Þessi maður sem samkvæmt kynningu Gísla var fyrirliði þeirra sem vildu halda þjóðinni við búskap upp til dala var þá reyndar brautryðj- andi í nýmælum í þeim atvinnu- rekstri sem hann taldi sjálfur ekki geta staðizt nema í þéttbýli. Mér þótti ekki nóg að hrista höfuðið yfir slíkri fjarstæðu í riti Gísla, Kennara vantar aö Grunnskóla Vestmannaeyja. Um er aö ræða almenna kennslu, líffræði, eölisfræði, dönsku, tónmennt og myndmennt. Upplýsingar hjá skólastjórum eftir hádegi í símum 98-11944 og 98-12644. Þökkum einlægan vinarhug, blóm, samúðarkveðjur og alla ástúð sýnda við andlát og útför Jóhönnu Helgu Benediktsdóttur frá Seljateigi Jóhann Björnsson Guðrún Ása Jóhannsdóttir Heigi Seljan, tengdabörn, barnabörn og barnabarnabörn. franskir annálamenn hefðu lært á því að gefa atburðasögunni frek- ari gaum, heldur hrundi kenning Gísla eins og spilaborg. Gísli heldur því fram í Þjóð- viljagrein sinni, að ég hafi ekki aðeins vefengt söguskýringar hans, heldur deili raunar einnig við fjölmarga aðra sagnfræðinga, sem hann hafi greint frá að fram- an, en af einhverjum ástæðum nefni ég hann einan. Nú er of seint fyrir mig að deila við þá Sverri Kristjánsson og Björn Þor- steinsson. Björn var um það líkur Gísla að hann sá sýnir í fræða- störfum sínum, en það var ólíkt að hann var fús að endurskoða afstöðu sína. Þó má sjá dæmi um endur- skoðun í grein Gísla þar sem hann fjallar um ákvæði sem varð- aði flesta sem voru búlausir og var þess eðlis að ráðning þeirra í vinnu og vist skyldi vera til árs í senn. Gísli fjallar nú um það af slíkum skilningi að ég vænti þess að sagnfræðistúdentum við Há- skóla íslands verði héðan í frá ljóst að ákvæðið lét það afskipta- laust hvort menn unnu við sjó eða í sveit. Sá sem stundaði útgerð mátti því ráða til sín tugi manna, ef hann sá sér hag í því. Annað dæmi um endurskoðun Gísla lýtur að mati hans á flutn- ingi verðmæta milli verzlana á sláturhöfnum og fiskihöfnum og danska flotans. Um það efni segir hann nú í Þjóðviljagrein sinni: „Björn dregur einnig í efa þá niðurstöðu í bók minni að einok- unarverslunin hafi flutt verðmæti frá sjávarútvegi til landbúnaðar. Rösemdafærsla mín fyrir þessu var tiltölulega einföld og er eigin- lega óhrekjanleg: Kaupmenn sigldu til íslands til að kaupa fisk. Hann fékkst einkum á höfnum sunnanlands og vestan. Til að tryggja öllum landsmönnum jafnar siglingar voru handhafar siglingarheimilda á fiskihafnirnar jafnframt skyldaðir til að sigla á sláturhafnirnar norðanlands og austan. En að auki sýndi ég fram á með arðsemisútreikningum að hagnaður verslunarinnar átti fyrst og fremst Uppruna í fisk- verslunínni. ... Birni tekst í raun og veru engan veginn að véfengja þessar augljósu staðreyndir um fiskihafnir og sláturhafnir einok- unartímabilsins enda ekki mögu- legt. Athugasemdir hans þar að lútandi renna út í sandinn og þarf ég hvergi að hafa fleiri orð um þær.“ Athugasemd mín um saman- burð á gróða af fiskihöfnum og verzlunarhöfnum laut að atriði ef hann hefði sett markaðsverð á kjötið, benti aðeins á að hann hefði ekki hagnýtt sér þá vitnes- kju sem hann legði þó fram í bók- inni og ég hélt jafnvel að hann hefði dregið fram í dagsljósið. Nú vill hann hvergi hafa fleiri orð um þessa skemmtilegu ábendingu sína um það hvernig danir kost- uðu vígbúnað sinn með álögum á verzlanir sauðabænda á íslandi, en þær áttu svo kost á því að bæta sér það með ágóða af verzlun með fisk. Mér þykir það miður, því að ég hefði viljað spyrja hann hvers vegna flotastjórnin kaus ekki heldur að taka fisk af verzlununum á niðursettu verði. Ég hefði haft meiri trú á sjóliðum sem lifðu á harðfiski með smjöri en saltkjöti og baunum. Eins og ég bendi á með dæmum í grein minni í Sögu fer Gísli frjálslega með heimildir. Ég ætl- að honum ekki að vilja fara rangt með, heldur er hugurinn svo mik- ill að flytja boðskapinn að hann ræður ekki við orð sín. í Þjóð- viljagrein sinni kemst hann ekki lengra en í 3. málsgrein án þess að fara með ýkjur, eins og nú skal greint. Þar segir frá umskiptum í sveitum landsins tímabilið 1880 til 1930: „Við lok tímabilsins bjó allur þorri íslenskra bænda á eigin jörðum ..." Athugun í jarðamati 1932 leiðir hins vegar í ljós að í þeim sýslum þar sem bændur voru flestir, Árnessýslu og Rangárvallasýslu, var minna en helmingur bænda í sjálfsábúð, en á landinu öllu voru bændur í sjálfsábúð ekki fyllilega þrír af hverjum fimm. Fáir mundu kalla það allan þorra sem ekki nær því hlutfalli. Menn sem sjá sýnir geta verið eins og salt jarðar, en því aðeins að þeir forðist villuljós og ýkjur. Þeir sem eiga nokkuð undir sér hafa stundum aðstoðarmenn til að endurskoða mál sitt. Lúðvík Jósefsson hafði um nokkurra ára skeið þann hátt á þegar hann var að undirbúa málflutning sinn fyrir almenningi að hann lét Jón Böðvarsson hlusta á ræðu sína. Jón sagði mér að Lúðvík hefði líklega viljað ganga úr skugga um að almenningur skildi málið og hefði þótzt mega treysta því að það sem hann skildi mundu aðrir líka skilja. Annar heldri maður birtir stundum minningargreinar í dag- blöðum. Mig undraði lengi að hann skyldi komast yfir þetta auk annasamra og ábyrgðarmikilla starfa og samt sá ekki þreytu á manninum. En nú veit ég að hann kann að láta vinna fyrir sig. Hann hefur mann til að semja greinarn- ar, leggur honum aðeins línurn- ar, en lætur hann afla fullrar vitn- eskju og semja. Þjóðin mundi njóta sýna Gísla betur ef hann léti gætna aðstoðarmenn sjá unf frá- gang ritsmíða sinna. Höfundur er hagfræðingur hjá Rann- sóknastofnun landbúnaðarins. Ráðstefna um háskólastigið Menntamálaráðuneytið gengst fyrir ráðstefnu um háskólastigið, föstudaginn 26. maí 1989 kl. 13-18 í Borgartúni 6. Dagskrá: Svavar Gestsson menntamálaráðherra setur ráðstefnuna. Gerður G. Óskarsdóttir ráðunautur reifar við- fangsefni ráðstefnunnar og almennar upplýs- ingar um háskólastigið. Guðmund Hernes rannsóknastjóri flytur erindi um háskólastigið, m.a. með hliðsjón af þróun í Noregi. Frosti Bergsson framkvæmdastjóri, Guðrún Hallgrímsdóttir matvælafræðingur, Jón Sig- urðsson skólastjóri, Sveinbjörn Björnsson prófessor, Tómas Ingi Olrich menntaskóla- kennari og Þuríður Kristjánsdóttir prófessor ræða spurningar um háskólastigið. Umræður og samantekt. Ráðstefnan er öllum opin. Menntamálaráðuneytið 23. maí 1989 Auglýsið í Þjóðviljanum 681333 Ffmmtudagur 25. maí 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 5

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.