Þjóðviljinn - 02.06.1989, Blaðsíða 6

Skýrsla Alberts Jónssonar, „Island, Atlantshafs-
bandalagið og Keflavíkurstöðin“, sem nýverið kom
út á vegum Oryggismálanefndar er hið merkasta
plagg og á margan hátt einstætt. Þar er fjallað ítar-
lega um skipulag Nató, skipulag og starfsemi Kefla-
víkurstöðvarinnar og samskipti íslenskra
stjórnvalda við bandarísk hernaðaryfirvöld og þátt-
töku þeirra í samstarfi innan Nató.
Það er óhætt að fullyrða að þau eru ekki mörg
ritin til þar sem reynt er að draga saman eins og gert
er í skýrslu Alberts hvernig hernaðarkerfi Nató ann-
ars vegar og hernaðarkerfi Bandaríkjanna hins veg-
ar verka og hvernig örlög okkar íslendinga blandast
inn í þessi risavöxnu bákn, hvernig ákvarðanataka
innan þessara kerfa fer fram, hvaða svigrúm við
íslendingar eigum til þess að hafa áhrif á innan
þessara kerfa og hvernig íslensk stjórnvöld hafa í
raun forðast að vera fullgildur þátttakandi hvort
heldur er í tvíhliða bandalagi við Bandaríkin eða á
vettvangi Atlantshafsbandalagsins.
í skýrslunni eru einnig ítarlegar upplýsingar um
Keflavíkurstöðina, skipulag hennar, vígbúnað og
helstu mannvirki og hvar eftirlitssvæði kafbátarl-
eitarvélarinnar eru o.s. frv.
Skýrslan á eflaust eftir að verða umdeild bæði
meðal andstæðinga Nató og einlægra stuðnings-
manna og vissulega er margt sem gagnrýna má í
skýrslunni. Engu að síður er óhætt að fullyrða að í
skýrslunni er mikið magn gagnlegra upplýsinga.
Enginn sæmilega upplýstur maður ætti því að láta
hjá líða að kynna sér þessar upplýsingar og draga
síðan sjálfstæðar ályktanir af þeim eftir á.
Hér á síðunni verður drepið á nokkur þau atriði
sem drepið er á í skýrslunni með beinum eða
óbeinum hætti.
-VG
Varnarmálaskrifstofan
Veit hún ekki að
Keflavíkurstöðin er bandarísk?
Eitt af því sem Albert Jónsson
gerir skýra grein fyrir í skýrslu
sinni um Island, Nató og herstöð-
ina í Keflavík er að íslenskir ráða-
menn og embættismenn utan-
ríkisráðuneytisins virðast ekki
hafa hugmynd um að herstöðin í
Keflavík er í reynd bandarísk
herstöð sem heyrir undir her-
stjórn Bandaríkjaflota í Norfolk.
íslensk stjórnvöld kunna ekki
að greina á milli herstjórnar
Bandaríkjaflota á Atlantshafi,
USCINCLANT, og Atlantshafs-
herstjórnar Nató en hluti hersins
í Keflavík yrði settur undir stjórn
hennar á hættu- eða ófriðartím-
um. Á friðartímum er stöðin al-
farið undir stjórn Bandaríkja-
flota.
Gott dæmi um þessa vanþekk-
ingu íslenskra stjórnvalda er
eftirfarandi klausa um verkefni
varnarmálaskrifstofu utanríkis-
ráðuneytisins eins og hún er birt í
skýrslu Alberts:
„....Herfræðileg og her-
tæknileg málefni, er lúta að i
lýsingaöflun og rannsóknum,
þannig að hægt sé hverju sinni að
leggja hlutlægt mat á hernaðar-
stöðu landsins, varnarþörfina og
fyrirkomulag varnanna.....Sam-
starf við varnarliðið og yfirher-
stjórn Atlantshafsbandalagsins á
Atlantshafi (ACLANT) um gerð
áætlana varðandi varnir íslands.
Samskipti við varnarmálaráðu-
neyti ríkja Atlantshafsbandalags-
ins og annarra ríkja eftir ákvörð-
un utanríkisráðherra.... Skýrslu-
gjöf og ráðgjöf fyrir ríkisstjórnin-
a...Samstarf við almanna-
varnaráð og landhelgisgæslu...“
Samkvæmt þessu er það ekki í
verkahring varnarmálaskrifstofu
utanríkisráðuneytis fslands að
hafa nein samskipti við herstjórn
Bandaríkjaflota á Atlantshafi
sem þó er yfirherstjórn „varnar-
liðsins“ í Keflavík.
Það er í samræmi við þessa
vanþekkingu utanríkisráðun-
eytisins að þegar hermálafulltrú-
ar ráðuneytisins eru sendir utan í
læri þá fara þeir til Brússel í Belg-
íu en ekki til Norfolk í Bandaríkj-
unum sem þó liggur beinast við
því að þar eiu bæði höfuðstöðvar
Bandaríkjaflota á Atlantshafi og
yfirherstjórnar Nató. _VG
upp
Óríon kafbátarleitarfiugsveitin
er ekki hluti af svokölluðu „Varn-
arliði íslands“ (Iceland Defense
Force) ef marka má nýútkomna
skýrslu Alberts Jónssonar. Því
hlýtur sú spurning að vakna
hvort þessi flugsveit fellur undir
ákvæði herstöðvasamningsins.
Fram kemur að yfirmaður
hersins í Keflavíkurstöðinni, sem
er varaaðmíráll að tign, ber
nokkra aðskiljanlega titla. Hann
er í fyrsta lagi yfirmaður Varnar-
Iiðs Islands og lýtur sem slíkur
stjórn yfirmanns Bandaríkjaflota
á Atlantshafi. í öðru lagi er hann
yfirmaður flugþjónustu flotans í
Keflavíkurstöðinni sem ræður
yfir bandarísku Óríon kafbáta-
leitarsveitinni og einnig hol-
lensku Óríon kafbátaleitarvél-
inni. Með þennan titil lýtur hann
stjórn yfirmanns flugherstyrks
Bandaríkjaflota á Atlantshafi.
Fari herstöðin í Keflavík hins
vegar undir Atlantshafsstjórn
Nató á hættutímum breytast
þessir titlar þannig að hann verð-
ur yfirmaður eyjaherstjórnarinn-
ar a íslandi og yfirmaður
gagnkafbátaflugdeildar í Kefla-
víkurstöðinni.
Samkvæmt þessu er rekstur
kafbátarleitarvélanna algerlega
óháður Varnarliðinu og eyja-
herstjórninni. Enda hafa Óríon-
vélarnar í rauninni ekki fast að-
setur á Keflavíkurflugvelli heldur
er heimaflugvöllur þeirra í flest-
um tilvikum í herstöð Banda-
ríkjaflota í Brunswick í Maine
ríki.
Sú spurning vaknar því hvort
þessi flugsveit er undanþegin
ákvæðum herstöðvarsamningsins
þar eð tæknilega er hún aðeins í
heimsókn, rétt eins og herflug-
vélar frá Bretlandi, Kanada og
Vestur-Þýskalandi eða herskip.
Þessi spurning er þeimun mik-
ilvægari þegar hún er skoðuð í
ljósi þess að Óríon flugvélarnar
geta borið kjarnavopn.
Þá er einnig áhugavert að velta
íslenskir ráðamenn virðast ekki
vita að Keflavíkurflugvöllurer
bandarísk herstöð. Yfirmaður
hersins virðist hinsvegar ekki í
neinum vafa um hverrar þjóðar
kakan er.
Óríonflugsveitin erekki hluti af
varnarliði íslands og því er
ástæða til að spyrja hvort hún falli
undir ákvæði varnarsamnings-
ins. Slíkt er umhugsunarefni því
þessar vélar geta borið kjarna-
vopn.
fyrir sér dvöl hollensku kafbátal-
eitarvélanna hér á landi í þessu
samhengi. Haustið 1985 gerði
Ólafur Ragnar Grímsson fyrir-
spurn á Alþingi vegna þeirrar á-
kvörðunar að heimila Hollend-
ingum að hafa kafbátaleitarvél í
Keflavík. Hann spurði hvort
utanríkisráðherra hefði „form-
lega séð einn heimild til að taka
ákvörðun af þessu tagi“ án sam-
þykkis ríkisstjórnar, utanríkis-
málanefndar Alþingis eða Al-
þingis sem heildar. Svör utan-
ríkisráðherra urðu sem hér segir:
„f 3.gr. varnarsamningsins segir
að það skuli háð samþykki ls-
lands hverrar jsjóðar menn eru í
varnarliðinu. I 4.gr. er kveðið á
að íslenska ríkisstjórnin þurfi að
samþykkja fjölda varnarliðs-
manna. Ljóst er að málið þarf að
koma til umfjöllunar í ríkisstjórn
sem varð og raunin. Jafnljóst er
að samkvæmt verkaskiptingu
ráðherra innan ríkisstjórna hér á
landi er framkvæmd málsins í
höndum utanríkisráðherra.
Hvað varðar Alþingi og utanrík-
isnefnd Alþingis mun ekki vera
lagaleg kvöð að taka þar fyrir
framkvæmdaatriði varðandi
varnarsamninginn. “
Ef Óríon vélarnar og þ.á.m.
þær hollensku eru ekki hluti af
föstu varnarliði hér á landi og þá
hugsanlega ekki háðar ákvæðum
varnarsamningsins þá er ástæða
til að ætla að íslenskum
stjórnvöldum hafi borið að leita
samþykkis Alþingis vegna ák-
vörðunar um að heimila Hollend-
ingum að hafa kafbátaleitarvél í
Keflavíkurstöðinni.
VG
Island, Nató og
Keflavíkurstöðin
6 SÍÐA - NÝTT HELGARBLAÐ . Föstudagur 2. júní 1989