Þjóðviljinn - 09.06.1989, Side 27

Páfi á bæn: Ef enginn sameiginlegur skilningur er á því sem okkur ber að gera... (Ljósm. Jim Smart).
Eftir á að hyggja - hvað sagði
páf inn við íslendinga?
Þá er páfinn kominn og far-
inn og allt gekk það vel þótt
kalt væri. Sumir spyrja: Var
þessi heimsókn stóratburð-
ur? Tja það er ekki gott að
vita. Það er heilagt einkamál
hvað menn gera sér að stórat-
burði. Margir eru löngu orðnir
blaséraðir og finna ekki fyrir
heilögum anda, hvað sem á
gengur og síst í nepju eins og
þeirri sem lagðist á Þingvelli
þegar samkirkjuleg athöfn fór
þar fram. Aðrir eru vitanlega
mjög sælir og glaðir — það var
blátt áfram Ijúft að horfa á
fögnuð Karmelítanunnanna
sem fengu að koma út undir
bert loft og í ökuferð til að
heilsa sínum heilögum föður.
Sultardropi,
obláta
Hvað get ég svo sagt sjálfur?
Ekki margt. Eitt spaugilegt atvik
sem sást í sjónvarpi: lítill strákur
lét páfa ekki leggja oblátuna í
munn sér við altarisgöngu, held-
ur tók hana úr hendi hans og setti
sjálfur upp í sig. (Þótt undarlegt
megi virðast dettur mér þá helst í
hug Napóleón sem tók keisara-
krónuna úr hendi páfa og krýndi
sig sjálfur). Annað atvik geðslegt
skal hér til nefnt: f kulda og
trekki á Landakotsúni þurfti páfí
að strjúka af nefí sínu með er-
minni og þá kemur upp í hugann
„sá guð sem heyrir sultardropann
falla og telur hvert tóbakskom
sem sogast upp í nös fátæks
manns“.(Þetta er Salka Valka.)
Lýstu þeim
héðan...
En vissulega var fróðlegt að
hlusta á mál páfa. Og ánægjuiegt.
Ekki barasta vegna þess að með
vel ígrunduðum hætti kom hann
að allskonar tilvísunum til ís-
lenskrar sögu og veruleika - þar
voru menningarvitar vorir til
forna mættir með handrit undir
hendi, þar var Jón Arason „sem
lét lífíð fyrir trú sína“ (íslending-
um finnst hann hafa látið lífið
fyrir andóf gegn Dönum), þar var
Nonni og móðir hans og Stefán
frá Hvítadal: „Lýstu þeim héðan,
er lokast brá..“ Hver hefði spáð
því fýrir því indæla og brokk-
genga skáldi að páfinn ætti eftir
að vitna í kvæði þess á íslensku í
hátíðaræðu á Þingvöllum? Eng-
inn. Það er kannski þetta sem er
merkilegast við sjaldgæfa atburði
eins og heimsókn páfans: Það
hefur eitthvað gerst sem enginn
gerði ráð fyrir, ekki er jarðartetr-
ið alltaf í sama farinu. Eitthvað
hefur sólin breyst frá því í fyrra,
sagði skáldið.
Athugasemdir
í blöðum
Páfinn er semsagt farinn og
menn eru farnir að velta því fyrir
sér, hver með sínum hætti, hvaða
erindi hann hafí átt og hvort þeir
geti nýtt sér það með nokkrum
hætti. Til dæmis fer Garri Tímans
á flot á þriðjudaginn var með
nokkur skot á þjóðkirkjuna, sem
hann telur hafa koðnað niður í
frjálslyndi og sósíalisma. Það sé
nú eitthvað annað með kaþólska
menn - „þeir eru heilshugar í
trúnni sem m.a. kemur fram í
þeirri staðreynd að þeir hlýða
boðum hennar". Jamm það held
ég. Mikið held ég að páfinn yrði
feginn ef þetta reyndist satt.
Aftur á móti bregður svo við að
Alþýðublaðið, eða tveir dálka-
höfundar þess, setja upp hunds-
haus yfir páfakomunni. Öðrum
þykir það út í hött að sjónvarpa
messunni við Landakot „líkt og
messa sé sjaldgæfur viðburður
hérlendis". (Víkverji Morgun-
blaðsins er á öðru máli - honum
þótti ekki sjónvarpað nóg.) Hinn
Alþýðublaðsmaðurinn vill gera
sem minnst úr komu páfa með því
að líkja henni við heimsókn rokk-
sveitar og auglýsingamennsku -
ennfremur hefur hann látið það
fara mjög í taugarnar á sér, að í
tilefni páfaheimsóknar hafa
menn skrifað margt lofsamlegt
um kaþólskar aldir íslandssög-
unnar í anda hins forna stefs: Allt
hafði annan róm / áður í páfa-
dóm...
Gáum nánar að þessu.
Orð páfa
hér og þar
Vitaskuld hafa orð páfa ekki
sömu þýðingu á íslandi og þau
gátu haft til dæmis í kaþólsku
harðstjórnarríki eins og Paragu-
ay. En svipmyndir úr heimsókn
páfa til þess vesæla ríkis mátti sjá
í sjónvarpsþætti á mánudaginn
var. Þar hafði Stroessner einræð-
isherra lesið yfir páfa mikið
sjálfshól um sitt stjórnarfar og
kallað það kristilegt í þokkabót. I
því samhengi þótti stjómarand-
stæðingum í landinu, sem fengu
að halda fund með páfa, það sæta
verulegum tíðindum að heyra
hann segja jafn einfalda hluti og
þá, að atferli valdaklíku sem ekki
virti sjálfsögð mannréttindi
kynnu ekki góðri lukku að stýra.
Og er þá ekki þar með sagt að
þeir hefðu ekki viljað heyra enn
skorinorðari boðskap.
Sameiningar-
málin
í ræðum sínum hér fjallaði páfí
einna mest um þann klofning sem
varð í kirkjunni fyrir meira en
fjórum öldum með siðbótinni og
þá um bætta sambúð mótmæl-
enda og kaþólskra. Þau mál hafa
verið rædd mikið og lengi og ka-
þólskir hafa stundum fengið orð í
eyra fyrir að ætla sér annan hlut í
samkirkjulegri viðleitni en aðrar
kirkjudeildir. Stefna páfa virðist
sem fyrr sú, að flas sé ekki til
fagnaðar: sameiningin sé ekki
manna verk einna, heldur náðar-
gjöf. Það virðist í reyndinni gilda
jafnt í guðs kristni sem í pólitík-
inni að menn vilja gera tvennt í
senn: sameinast frændum í anda
og halda sinni sérstöðu og helgi-
siðum.
Vel á minnst: Á það var minnt
með ýmsum hætti páfadagana, að
ekki væri um neina samskipta-
örðugleika að ræða milli kaþól-
skra manna og þjóðkirkju-
manna; hinu var náttúrlega látið
ósvarað hvort það stafar frekar af
umburðarlyndi en daufri trúar-
sannfæringu. Altént þóttust
menn vita að heimsókn páfa
myndi ekki hleypa af stað trúar-
vakningu, né heldur stórfjölda í
kaþólska söfnuðinum. En séra
Georg í Landakoti kvaðst vona
að heimsóknin fengi menn til að
hugsa betur sitt ráð í trúmálum.
Hvernig þá?
Ógnir
eigingirni
Páfi sagði margt fallegt um ís-
lendinga, sögu þeirra og hefðir,
og það vilja menn náttúrlega
helst heyra. Því er líklegt að þeir
hafi síður hlustað á ýmisleg við-
vörunarorð hans um þá siðferði-
lega óreiðu sem páfi telur leika
lausum hala í samfélögum eins og
okkar: „í velferðarþjóðfélagi
eins og þér búið við, þar sem allir
hafa nóg viðurværi, þar sem
menntun og heilsugæsla stendur
öllum til boða og félagslegt rétt-
læti er á háu stigi er auðvelt að
missa sjónar á skaparanum....
það er auðvelt að lifa eins og guð
sé ekki til.“ Þegar menn sem
þykjast vilja taka orð páfa alvar-
lega lesa eða heyra þetta ættu
þeir að hafa í huga, að þegar hann
er að ræða um illar hliðar „efnis-
hyggju", þá er hann ekki að tala
við íslendinga um guðleysi
stjórnvalda í Póllandi eða því um
líkt - en engu var líkara en að
slíkur skilningur ríkti í velkom-
andaleiðara Morgunblaðsins um
heimsókn páfa. Um þá hluti
ræðir páfi að sjálfsögðu nær vett-
vangi - eins og lög gera ráð fyrir.
En páfi veit að sjálfsögðu, að
annar vandi er uppi í velferðar-
ríkjum, þar sem frjáls og sérgóð
samkeppni um lífsgæðin getur
leitt til sinnuleysis um hag
náungans. Eða eins og páfi komst
að orði í einni ræðu sinni í Nor-
egi: „Við viljum vera frjáls, en
frelsið endar í ógnríki eigingim-
innar ef enginn sameiginlegur
skilningur er á því sem við eigum
að gera, heldur aðeins á því sem
við getum gert.“ Mérernærað
halda að þau orð sem nú vom
tilfærð séu þau merkilegustu sem
páfi lét sér af munni fram ganga í
Norðurlandaferð sinni. I þeim
skilningi að þau koma áheyrend-
um meira við en þeir kannski
kæra sig um. Vissulega em til
fleiri ógnarríki en lögregluríki -
vissulega er til harðstjóm sér-
gæskunnar, ofbeldi græðginnar-
vissulega em þetta hættur sem
geta skorið illa utan af þeim
mannlegum ávinningum sem
velferðarríki Norðurlanda hafa
náð.
HELGARPISTILL
ÁRNI
BERGMANN
Fimmtudagur 8. júní 1989 NÝTT HELGARBLAÐ - S(ÐA 27