Þjóðviljinn - 13.06.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
JMálgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
„Viljameiri
vamarliðsvinnu“
Ekki alls fyrir löngu birtist samantekt í Pressunni um
atvinnuástand á Suðurnesjum og ráðningar hjá banda-
ríska hernum. Inntak þeirrar klausu kom saman strax í
fyrirsögn, en í henni sagði að „Suðurnesjamenn vilja
meiri varnarliðsvinnu“.
Og af hverju skyldu þeir vilja hana?
Hjá hernum vinna um 1100 manns, segir þar. Þar segir
ennfremur að það sé „misjafnlega eftirsótt" að vinna á
herstöðinni. Þegar vel árar suður með sjó þá sækja menn
síður í þá vinnu en „dæmið snýst við þegar samdráttar
verður vart á Suðurnesjum", þá fjölgar þeim snarlega
sem vilja komast á Völlinn. En nú ber svo við, segir
formaður Verslunarmannafélags Suðurnesja í viðtali við
Pressuna, að „við höfum undanfarið fengið kvartanir frá
íslendingum sem telja sig hafa orðið þess áskynja að
varnarliðið ráði fremur sitt eigið fólk í laus þjónustustörf en
íslendinga... Það er okkar skoðun að íslendingar eigi að
ganga fyrir við ráðningu í þjónustustörf hjá varnarliðinu".
Við þetta er bætt skýringum á þann veg, að eiginkonum
hermanna hafi fjölgað á herstöðinni og verði þær að eiga
kost á einhverjum starfa til að þrífast þar.
Og hvað gerist svo næst í þessum árekstri bandarískra
eiginkvenna og verslunarmanna á Suðurnesjum? Ekki
gott að vita - nema hvað formaðurinn hefur nokkurn hug
á að fara í mál og vísar þá til laga sem segja að bandarísk-
ir þegnar þurfi atvinnuleyfi til að starfa hérlendis.
Frá sjónarmiði forms og hefðbundins hlutverks stétt-
arfélags sýnist allt það, sem formaður Verslunar-
mannafélags Suðurnesja segir um þetta mál ofur sjálf-
sagt. Á ekki formaður stéttarfélags að gæta hagsmuna
sinna manna, tryggja þeim atvinnu - líka með því að
útiloka þá sem ekki hafa sama formlega rétt og hans
félagsmenn, hvort sem menn nú kjósa að veifa búsetu,
ríkisfangi eða starfsréttindum? Víst er það allt eins og
vant er. Engu að síður endurspeglast ömurleikinn í
sambýlinu við herinn enn og aftur með sérstaklega ámát-
legum hætti í þessu máli.
Málið minnir nefnilega á það sem glöggir menn vöruðu
fljótt við eftir að herstöðvapólitíkin komst á skrið: hún gerir
okkur efnahagslega háða umsvifum hersins. Sú fárán-
lega staða kemur upp (og kom reyndar upp mjög fljótt) að
menn freistast til að líta svo á að þaðgeti verið„normöl“
verklýðsbarátta að slást fyrir því að „mínir menn“ fái að
vinna hitt eða þetta fyrir herinn. Ýmisleg heilög réttindi
verklýðshreyfingar eru ákölluð til þess að sem flestir ís-
lendingar eigi afkomu sína undir því komna, að sem mest
sé um að vera á erlendri herstöð. Undir herstöðvarvinnu
sem ætti, ef allt er með felldu, að draga úr eftir því sem
friðvænlegra er í heiminum. Með öðrum orðum: hér er
komin upp sú spillta staða, að það gæti meira að segja
verið ástæða til þess fyrir atvinnulítið verkafólk á íslandi
að vona að sambúð risaveldanna fari aftur versnandi - til
þess að atvinnutækifærum fjölgi eins og það heitir víst á
„hlutlausu" fjölmiðlamáli.
Þetta er liður í því sem fyrir löngu hefur verið nefnt
hernám hugarfarsins. Og felst ekki í því að menn séu svo
ginnkeyptirfyrir röksemdum um vestræna hernaðarsam-
vinnu, heldur blátt áfram því, að menn treysta sér síður í
dag en í gær til að reka íslenskt þjóðfélag af eigin ramm-
leik. Vilja eiga í erlendum her einskonar „aukaloðnu-
stofn“ til að gera út á ef annað fer úrskeiðis. Eða eins og í
Pressuklausunni segir: Þegar vel árar á Suðurnesjum, þá
vilja menn síður vinna hjá hernum - en svo snýst dæmið
við...
KLIPPT... OG SKORIÐ
Uti er ævintýri
Fyrir skömmu birtist í einu
dagblaðanna erlend frétt, nánar
tiltekið frá Noregi, en hún bar
fyrirsögn sem hljómaði furðu ís-
lenskulega: „Skelfiskævintýrinu
lokið og 12 milljarðar í súginn“.
Nú jæja, hugsar maður, það er
eins og hver sjái upp undir sjálfan
sig með það.
Sagan er í stuttu máli þessi:
Norðmenn ætluðu með mikilli og
glæsilegri fjárfestingu að hressa
upp á sjávarútveginn, vafalaust
hafa þeir líka viljað leysa byggða-
vanda í einhverjum plássum í
leiðinni. Þeir sérsmíðuðu eða|
endurbyggðu 26 skip til að veiða|
skelfisk og sigldu þau út í mikiðj
„gullæði" á árunum 1985-1986. |
En nú hefur hagvaxtarkötturinn
sett upp á sér stýri og úti er ævin- [
týri. Verð á hörpudiski hefur fall-l
ið um helming - auk þess „voru1
skipin undra fljót að þurrka upp'
alla skel á stórum svæðum". i
Nú liggja öll skelfiskskipin 26
bundin við bryggju, segir fréttin.
Bankastofnanir, útvegsmenn og
ríkið hafa líklega tapað allt að 12 j
miljörðum íslenskra króna.
Á viðskiptanna
óvissu tímum
Þetta minnir vitanlega sterk-
lega á fiskeldið okkar og loðdýr-
abúskapinn. í öllum dæmum á að
vinna stóra hagvaxtarsigra ogj
byggðastefnusigra með miklum
hraða og fjárfestingabjartsýni.
Og svo gengur dæmið ekki upp. ]
Ahbú, segja bömin. Norska
dæmið er hér haft með, ekki
endilega til þess að dreifa athygl-
inni eða dæsa sællega yfir því að
sætt sé sameiginlegt skipbrot.
Heldur getur það minnt okkur á
annað: hve feiknalega ótryggir
þeir spádómar eru sem ráða því
að menn stökkva margir í einu á
glæsilegar hugmyndir. Hvort sem
það nú em markaðsspámennirnir
sem bregðast eða sjálf bjartsýnin I
verður mönnum að broðhlaupi i
eða þá það hugarfar „pilsfalda-
kapítalismans“ sem framkvæmir
og fjárfestir í trausti þess að verði
vandinn nógu stór þá verði rikið
að leysa hann - hvort sem það vill
eða ekki. Það er líka hægt að
hugsa sér aðra skýringu á því,
hvers vegna stökícin glæsilegu
enda svo oft á því að menn liggja
eftir flatir á hálum ís efnahagslegs
vemleika. En hún er blátt áfram
sú, að þjóðfélög okkar em svo
háskalega afkastamikil, tæknin
er svo mikilvirk. („skipin voru
undra fljót að þurrka upp alla
skel á stórum svæðum“). Það er
víst úr sögunni að atvinnugrein
geti vaxið með þeirri ró og öryggi
sem einkennir náttúmna sjálfa -
til dæmis vöxt skóganna.
Leitin að
sökudólgum
En spyrjum að öðm: Þegar nú
skelfiskævintýri eða loðdýra-
framtak mistakast, hverjum er
það að kenna? Engin einföld svör
fást við því vitanlega og verða
misjöfn eftir því hvað um er rætt:
Er til dæmis réttlátt að ásaka
bændur sem tóku upp loðdýra-
rækt meðan á þá stóð harður for-
tölubylur úr öllum áttum um að
þeir yrðu sem flestir að hverfa frá
hefðbundnum búskap, er það
þeirra sök að þeir gátu ekki séð
fyrir mikið offramboð á mörkuð-
um? Eiga menn að vita það fyrir-
fram að hver sá sem gerir út á
tískuna er í lífsháska? í skýrslu
frá Sambandi íslenskra loðdýra-
ræktenda sem lögð var fyrir
stjórnvöld á dögunum segir m.a.:
„Bent er á að þegar loðdýra-
ræktin hafi verið endurvakin fyrir
tíu ámm hafi það verið fyrir for-
göngu þáverandi landbúnaðarr-
áðherra Steingríms Hermanns-
sonar vegna nýrrar atvinnuupp-
byggingar í landbúnaði. Bændur
hafí verið óspart hvattir af hinu
opinbera og forystumönnum
landbúnaðarmála til að hefja loð-
dýrarækt og afsala sér þannig
framleiðslurétti í hefðbundnum
búskap sem þurfti að dragast
saman.“
Tálvonir
Um þetta segir núverandi land-
búnaðarráðherra Steingrímur J.
Sigfússon m.a.: „Á þessum fundi
(með loðdýrabændum nú á dög-
unum) verður fjallað um þá fjár-
festingu sem lögð hefur verið í
loðdýraræktina, stöðu einstakraJ
bænda og byggðaáhrifin af því ef
loðdýraræktin hrynur. Það er
ljóst að í fjölmörgum tilfellum
hefur fólk ekkert annað að hverfa
að ef svo fer og ég fæ ekki séð að
nokkuð sé til staðar til að færa til
baka í þeim tilfellum sem menn
hafa afsalað sér framleiðslurétti í
hefðbundnum búgreinum þegar
þeir hófu loðdýrarækt."
Engin leið til baka, fólk flosnar
upp af jörðum sínum, þetta er
meira en dapurlegt. Landbúnað-
arráðherra minnist á það í sama
viðtali, að þegar loðdýrabændur
fengu nokkra opinbera aðstoð í
vetur leið, þá hefði enginn ádrátt-
ur eða fyrirheit verið gefin um
frekari aðstoð:
„Ég tók það skýrt fram þá, að
menn yrðu að meta stöðuna hver
fyrir sig, vegna þess að ég vil ekki
halda mönnum áfram í þessari
búgrein út á einhverjar tálvonir.
Ég held að kannski hefði fyrr
mátt svara mönnum þannig, að
þeim væru ekki gefnar vonir um
hluti sem ekki stæðust.“
Þama er ráðherra kominn að
þætti sem er reyndar furðu sterk-
ur í hrakfallabálki íslenskrar
atvinnusögu: að „tálvonum" sem
fresta öllum hlutum og þá fyrst og
femst því að menn horfist í augu
við óþægilegan sannleika. „Það
hefði mátt svara mönnum þannig
fyrr,“ segir hann. Það er nefni-
lega það. Hvar eru þeir forystus-
auðir í stjórnmálum sem í raun-
inni þora að segja mönnum ill tíð-
indi réttstundis? Er kannski búið
að hanna hinn pólitíska leik á
þann veg að þeir sem rögg á sig
taka eigi sér ekki viðreisnar eða
réttara sagt vinsælda von? Og
verði helst að forðast að segja
eins og er. Sjáið Steingrím Her-
mannsson sem er alltaf jafn undr-
andi þegar ótíðindi koma upp -
enginn stjómmálaforingi er
nándar nærri eins vinsæll og sá
sem kemur lengst ofan af fjöllum:
Þetta kemur mér á óvart, ég verð
nú að segja það...
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 -108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Ritatjóri: Ámi Bergmann.
Fróttastjóri: Lúövík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: DagurÞorleifsson, ElíasMar(pr.),Guömundur
Rúnar Heiöarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ÓlafurGíslason, Páll Hannesson, SiguröurÁ.
Friöþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaös), Þorfinnur Ómarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvœmdastjórl: Hallur Páll Jónsson.
Skrifstofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guörún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Augiý8ingar: Guömunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarala: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgeröur Siguröardóttir.
Bíistjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóöir: Eria Lárusdóttir
Utbrelðslu-og afgreiðslustjóri: Bjöm Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýaingar: Síöumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setnlng: Prentsmiöja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 90 kr.
Nýtt Helgarblaö: 140 kr.
Áskriftarverö á mánuöi: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN j Þrlðjudagur 13. júní 1989