Þjóðviljinn - 13.06.1989, Page 9

ERLENDAR FRETTIR
Bryndís Dagsdóttir var við nám í Peking um þriggja ára
skeið. Hún rœðir við blaðamann Þjóðviljans um reynslu
sína og þróun mála í Kína
námsmenn sem rísa upp og fá all- fceru sínufram? Varðstþú vör við
an almenning með sér. Og þá þessa þróun?
gegn stjómvöldum en ekki í þágu Ég er ekki kunnug þessu með
einhverra leiðtoga hans gegn öðr- skattheimtuna en það hefur verið
um einsog í menningarbylting- stefna stjómvalda sjálfra að
unni, með Maó en gegn Deng og draga úr miðstýringu í efnahags-
fleirum. lífinu og það náttúrlega losar um
Nú er mœlt að Deng hafi stuðl- tök þeirra á stjóm landsins í
að að frama ,frjálslyndra“ heild. Þau hafa komið upp þess-
flokksmanna á borð við Hu Yao um frjálsu efnahagssvæðum þar
Bang og Zhao Zyjang. Hvers semheimilteraðtakaerlendlán,
vegna sneri hann við blaðinu og erlend fyrirtæki fá að athafna sig
varð „harðlínumaður", eða var ogKínverjarsjálfiraðkomaáfót
hann það kannski ætíð, hitt bara eigin rekstri. Og raunar er þetta
misskilningur erlendis? efnahagsfrjálsræði ekki ein-
Deng hefur aldrei verið á því skorðað við þessi svæði heldur
að taka upp nýja stjómhætti eða hefur það orðið í mismiklum
eitthvað í líkingu við vestrænt mæli um gervallt Kína.
lýðræði. Honum þótti ágætt að Þurfa menn sem fara út í eigin
gera breytingar á efnahagskerf-. rekstur ekki að fá heimildir frá
inu að vestrænni fyrirmynd til embættismönnum og flokksfor-
þess að bæta þjóðarhag en vildi kólfum og býður það ekki spill-
láta þar staðar numið. Hafði eng- ingu heim?
an hug á því að gera tilraunir með
eitthvað í líkingu við vestrænt
lýðræði. Orsök þess að hann
sneri baki við Hú Jaobang og lét
setja hann af sem formann kom- Jú, það þarf alltaf einhver leyfi
Bryndis múnistaflokksins í ársbyrjun ‘87 og þá er betra að hafa góð sam-
Dagsdóttir. var sý að Hú tók ekki einarðlega bönd. Og það er alveg viðtekin,
Mynd:Jim Smart. afstöðu gegn lýðræðiskröfu hefðbundin aðferð í Kína að nota
Kínverskir námsmenn
Lýðræði og aftur lýðræði
Bakdyrnar
óspart notaðar
Bryndís Dagsdóttir hélt í fyrra-
vor alfarin frá Peking, höfuð-
borg Kína, eftir þriggja ára
námsdvöl. Hún þekkir vel til
þeirrar lýðræðishreyfingar
námsmanna sem ráðamenn brutu
á bak aftur af skefjalausri hörku
og grimmd í fyrri viku. Hún tók
til að mynda þátt í mótmælaað-
gerðum námsmanna um ára-
mótin ‘86-‘87 sem leiddu tU þess
að þáverandi formaður Kom-
múnistaflokks Kína, Hu Yao
Bang, var sviptur embætti. Það
var einmitt við andlát hans nú i
maíbyrjun að námsmenn fóru á
kreik að nýju.
Kom það þér á óvart hve um-
fangsmikil mótmæli námsmanna
voru orðin og hve mikilli hörku
stjórnvöld beittu til þess að brjóta
á bak aftur lýðræðishreyfinguna?
Það kemur á óvart að þeir skuli
hafa beitt hernum á námsmenn.
En stúdentamótmælin koma ekki
á óvart. Það voru mikil mótmæli
áramótin ‘86-‘87. Þá var ég í mót-
mælagöngu sem hófst við Pek-
ingháskóla en ekki höfðum við
gengið nema smáspöl þegar við
vorum orðin a.m.k. 10.000. Lög-
reglan reyndi að stöðva gönguna
og hvatti fólk til þess að halda
heim en hafði sig lítið í framrrú og
um 2.000 gengu alla leið að Torgi
hins himneska friðar.
Og svo voru mótmælaaðgerðir
skömmu áður en ég fór í maí í
fyrravor. Þá voru haldnir fjöl-
margir útifundir á skólalóð Pek-
ingháskóla. Þá var málflutningur
námsmanna á sömu nótum og
áður en ekki farið í neinar göngur
vegna þess að lögreglan gætti
þess vandlega að mótmælaað-
gerðimar fæm ekki fram nema á
skólalóðinni. Engu að síður
komst sá orðrómur á kreik að
verkamenn í hverfunum í kring
hefðu efnt til mótmæla gegn
verðhækkunum á matvælum.
í þessum aðgerðum á háskóla-
lóðinni voru veggspjöld óspart
notuð en engin slagorð höfð í
frammi gegn Deng Xiaoping né
stjórnvöldum. Hvorki í mótmæl-
unum í fyrravor né um áramótin
‘86-‘87. Höfuðkröfumar vom um
aukið lýðræði og betri kennslu-
hætti og bættan aðbúnað kennara
og námsmanna. Kennarar em illa
launaðir og námsmenn óttast það
að verða settir í kennarastöður.
Eru einhverjir námsmenn öðr-
um fremur í fylkingarbrjósti
mótmælenda og hverjar eru ná-
kvæmlega þær pólitísku kröfur er
þeir setja á oddinn?
Alveg frá mótmælunum um
áramótin ‘86-‘87 hefur höfuð-
krafan verið um aukið lýðræði en
sérstaða hreyfingarinnar nú var
sú að mótmælin beindust ekki
síður gegn spillingunni í
stjórnkerfinu, þeim klíkuskap
sem þar viðgengst hvarvetna.
Þannig að krafist er umbóta á
ríkjandi kerfi fremur en einhverra
róttækra skipulagsbreytinga?
Þetta er nokkuð fjölþætt. En á
oddinum em kröfur um aukið
lýðræði á stjómmálasviðinu því
miklar breytingar hafa átt sér
stað í efnahagskerfinu á síðustu
10 ámm og þær sóttar í vestrænt
efnahagskerfi. í mótsögn við
þetta er að engar breytingar hafa
átt sér stað í stjómkerfinu. Fjöl-
miðlafrelsi er lítið, ekki hefur
verið slakað á ritskoðun og skoð-
anafrelsi er takmarkað.
Út ffyrir rammann
Það sem hefur gerst er að
menntamenn og háskólanemar
og sumir fjölmiðlamenn leyfðu
sér að ganga lengra en heimilt var
því þeir sáu breytingamar í efna-
hagskerfinu og það hvatti þá til
þess að fara út fyrir rammann
sem stjómvöld settu pólitískum
afskiptum almennings. Þetta hef-
ur að því leyti verið ólíkt því sem
gerðist í Sovétríkjunum að lýð-
ræðisfmmkvæðið kom að neðan,
úr röðum menntamanna og í
trássi við kommúnistaflokkinn og
Námsmenn við „Frelsistyttu"
sína þegar mótmælin voru í há-
marki á Torgi hins himneska
friðar. Hún var ögrun og þeir voru
ógn sem oddvitar kommúnista-
flokksins þoldu ekki.
ríkisstjómina, en í Sovétríkjun-
um vom það nýir leiðtogar sem
hrintu af stað glasnosti og perest-
rojku. Hvöttu þegnana til þess að
tjá sig um allt sem þeir töldu fara
aflaga.
Er einhver hliðstœða á milli
mótmælahreyfingarinnar nú og
Rauðu varðliðanna sem á sínum
tíma báru uppi menningarbylting-
una?
Nei. Það held ég að sé ekki
hægt að segja, þetta er af allt öðr-
um toga spunnið. Menningar-
byltingin byrjaði sem valdabar-
átta innan flokksins en ekki
þrýstingur að utan. Þá var al-
menningur fenginn upp á móti
menntamönnum og náms-
mpnnum att saman. Nú em það
námsmanna í mótmælunum þá.
Það þótti Deng alltof langt
gengið.
Nú hefur mikið verið rætt um
lýðræðiskröfu námsmannahreyf-
ingarinnar í fréttum. Er átt við
fulltrúalýðrœði og fjölflokkakerfi
einsog tíðkast hér vestra? Hefur
dæmigerður kínverskur sveita-
maður einhvern skilning á slíkri
lýðræðiskröfu?
Kannski ekki. 20 af hundraði
Kínverja býr í borgum þannig að
þetta er kannski hlutfallslega lítill
hluti sem hefur aðgang að nægum
upplýsingum og þekkir þær
breytingar sem em að verða
innan og utan Kína. Það er erfitt
að átta sig á því hvað hinum 80
prósentunum finnst og hvort það
sé yfirleitt gerlegt að koma upp
fulltrúalýðræði og fjölflokkakerfi
í Kína. Það komu fram kröfur í
nýafstöðnum mótmælum um að
afnumið verði einræði kommún-
istaflokksins en ég veit ekki hve
útbreidd sú skoðun er meðal Kín-
verja. Þetta er svo gífurlega fjöl-
menn þjóð og það er út af fyrir sig
gríðarlegt verk að hafa stjóm á
henni. Það eitt að halda fólks-
fjölgun í skefjum og reyna að
koma í veg fyrir mannfjölda-
sprengingu er ærið verk. Það sem
helst gæti orsakað hmn efnahags-
kerfisins væri að mannfjölgunar-
áætlun kínverskra stjómvalda,
að hver hjón eignist ekki nema
eitt bam, færi út um þúfur. Því
það er óvefengjanlegt að þeir
geta ekki brauðfætt fleiri og vilji
þeir eiga fjármagn aflögu til þess
að tæknivæðast og byggja upp
nútímalegan iðnað verða þeir að
ná tökum á fólksfjölgunarvand-
anum. Slíkar framfarir verða
ekki hjá þjóð sem ekki getur
brauðfætt sig.
Nú las ég fyrir skemmstu að
miðstjórnin í Peking hefði verið
farin að missa tökin um stjórn-
völinn fyrir tveim árum, skattar
innheimtust illa og ýmsir fork-
ólfar í sýslu- og fylkisstjórnum
bakdymar. Jafnvel þótt ekki sé
annað en að fólk vilji skipta um
herbergi á háskólagörðum þá er
farið inn bakdyramegin. En það
sem ekki síst hefur ýtt undir spill-
ingu var ákvörðun um að heimila
mönnum innan stjórnarinnar að
stjórna rekstri fyrirtækja og
auðgast. Þarna fengu þeir tvöfalt
vald og hafa óspart misnotað
stöðu sína í stjómkerfinu og í
röðum flokksins.
En nú hefur orðið afturkippur í
efnahagsmálum sem einkum hef-
ur bitnað á borgarbúum. Er hann
orsök þess að verkamenn hafa í
auknum mæli gengið til liðs við
mótmælahreyfingu námsmanna?
Það hefur verið mikil verð-
bólga að undanfömu, verð á mat-
vælum hefur hækkað alveg gífur-
lega á síðustu ámm og sérstak-
lega mikið í vetur herma heim-
ildamenn mínir í Kína. Og þótt
stjómvöld hafi sett á verðstöðvun
í vetur hafa nauðþurftir haldið
áfram að hækka á frjálsum mark-
aði. Rætt er um að hagur um 30-
40% íbúa borga hafi versnað
mjög á umliðnum ámm. Þetta
hefur náttúrlega hvatt verka-
menn til þess að ganga til liðs við
stúdenta.
Telur þú að ráðamenn hafi
aldrei haft annað í hyggju en að
brjóta lýðræðishreyfinguna á bak
aftur með valdi?
Það er erfitt að segja hvað þeir
hafa verið að hugsa og erfitt að
ráða það af gjörðum þeirra.
Kannski hefur verið komin af
stað valdabarátta innan flokksins
áður en námsmannamótmælin
hófust, undir yfirborðinu, og hún
skerpst og leitt til uppgjörs vegna
ógnunarinnar frá lýðræðis-
hreyfingunni. Annars vegar hafi
verið umbótamenn sem vildu
eiga viðræður við námsmenn og
hinsvegar harðlínumenn sem
vom því andvígir. Það er erfitt að
komast að hinu sanna en svo
mikið er víst að harðlínumenn
hafa náð yfirhöndinni.
ks
Þrlðjudagur 13. júnl 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 9