Þjóðviljinn - 14.06.1989, Blaðsíða 4

þJÓÐVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Mannalæti
í ráöleysinu
miðju
Borgarablöðin tala vitanlega margt þessa daga um lágt
gengi ríkisstjórnarinnar meðal þjóðarinnar. Og hafa þá með-
al annars fyrir sér skoðanakönnun sem birtist í DV á dögun-
um og sýndi að fylgi hennar var komið niður fyrir velsæmi.
Morgunblaðið notar tækifærið sem slíkar fréttir gefa til að
blása í lúðra og boða undirbúning að því að ný stjórn verði til
handan við fall þeirrar sem nú situr. En ef marka má til
dæmis síðasta Reykjavíkurbréf, þar sem einmitt var um
þessa hluti fjallað, gera þeir Morgunblaðsmenn sér nokkra
grein fyrir því, að góð ráð eru dýr í íslenskum stjórnmálum og
efnahagsstýringu. Þar ertalað um mikla undirbúningsvinnu
og stranga sem gæti tekið mánuði og jafnvel misseri. Það er
talað um að miklir og sterkir hagsmunir standi í vegi fyrir því
að það verði gert sem blaðið telur helst þurfa að gera. En
það er í stuttu máli á þá leið, að markaðslögmálin verði látin
aflífa fyrirtæki eða gefa þeim líf eftir því sem fara gerir og öll
opinber stýring, millifærslur og bjargráð verði gefin upp á
bátinn.
Þá geta menn spurt, hvað svo? Hvers eiga íbúar heils
pláss að gjalda ef að það er dæmt til að fara í eyði vegna
þess að fjárfestingar útgerðarmanna og hraðfrystistjóra
hafa verið óheppilegri hjá þeim en í næsta plássi? Því hafa
Morgunblaðsmenn náttúrlega ekki svarað - kannski vitna
þeir barasta í sinn Hayek sem sagði: Ekkert félagslegt rétt-
læti er til. En til þess fræðimanns er einmitt vitnað í ritdómi í
sama tölublaði og Reykjavíkurbréfið var birt.
Hitt er svo vafasamt, að þeir sem taka þó ekki þyngri
ábyrgðir á örlögum manna en þær sem felast í því að setja
orð á blað fyrir Morgunblaðið, að þeir þori að standa við það
sem þeir eru að segja. Gott dæmi um þetta má einmitt finna í
fyrrnefndu Reykjavíkurbréfi. í áður birtu bréfi hafði því verið
haldið fram að eina leiðin til að bæta lífskjör á íslandi væri að
flytja inn matvæli. Nú þykist blaðið undrandi á því að bændur
skildu þetta sem fjandskap við bændur og landbúnaðinn!
Þetta er mikill misskilningur, segir höfundur Reykjavíkur-
bréfs, rétt eins og væri hann orðinn annar Steingrímur Her-
mannsson. Við ætluðum alls ekki að gera bændum neitt illt,
barasta að draga úr framleiðslu í landbúnaðinum - eins og
allir eru sammála um! Þetta er undarlegurtvískinningur: Eitt
er nú að vinna sig út úr þeirri offramleiðslu t.d. á kjöti sem
menn nú búa við - allt annað er að dauðrota íslenskan
landbúnað og stóran hluta dreifbýlis með innflutningi á mat-
vselum.
Önnur vandræði sem Morgunblaðsmenn lenda strax í eru
þau, að þeir vita að ekki einusinni þeirra flokkur, Sjálfstæðis-
flokkurinn, treystir sér í þann grimma markaðsleik sem þeir
boða. Þeir láta að því liggja, að það sé erfitt að byrja hann af
krafti vegna þess að stjórnmálaforystan í landinu sé svo
veik. Þess vegna er spurt að því, hvort ekki sé hægt að leysa
stjórnmálakreppuna með því að stjórnmálamenn kalli
„menn úr atvinnulífinu til samstarfs við sig“ - m.a. með því
móti að einhver forstjórinn væri gerður að fjármálaráðherra.
Draumurinn er sem sagt um einhverskonar viðreisnarstjórn
blandaða utanþingsráðherrum úr forstjórastéttinni.
Eitthvað í þessa átt reyndi Þorsteinn Pálsson á síðasta
hausti. Og fékk frá sinni forstjóranefnd meðmæli með niður-
færslu - sem var reyndar ekki ávísun á frjálst spil markaðs-
aflanna, heldur á heilmikla „handstýringu11 ríkisvaldsins.
Rikisstjórn Þorsteins Pálssonar treysti sér ekki til að fara að
ráðum þessarar nefndar „manna úr atvinnulífinu", heldur
hvarf hún úr sögunni. Og undarlegt má það heita ef takast
mætti núna að finna mikinn pólitískan slagkraft í
hagsmunahópi atvinnurekenda, sem er í reynd klofinn í þá
sem vilja gengisfellingar og óttast þær - og hver einstakur í
sínu sálartetri teygður á milli strangs markaðsbúskapar í
orði og þæginda pilsfaldakapítalismans á borði. áb.
KLIPPT,., OG SKORIÐ
Á lækna viljum
vér trúa
Læknar eru sú stétt í samfé-
laginu sem menn vilja helst trúa
á. Það er heldur ekki nema von:
Flest hefur orðið fyrir miklu
gengisfalli í almenningsálitinu:
stjórnmálin eru þreytt og dösuð,
hagfræðingar falsspámenn, guð
er á tali, skólinn veit ekki sitt
rjúkandi ráð og fjölmiðlar eins og
allir vita. Og hvað er þá til ráða
annað en halla sér að þeim sem
fara með umboð vísindanna til að
hressa upp á líkama og sál eftir
margan löðrung í lífsins þræl-
mengaða ólgusjó? Hver veit
nema sá dagur komi að við eigum
undir lækni komið hvort við lifum
næsta dag eða næsta ár?
Samt er afstaða manna til
lækna undarlega tvíbent. Sumar
kannanir benda til þess að al-
menningur skiptist í þrjá hópa,
nokkuð svo jafna að stærð, í af-
stöðu sinni til lækna og heilbrigð-
isþjónustu yfirleitt. Einn þriðj-
ungur, það eru þeir sem helst
vilja aldrei við lækni tala. Annar
þriðjungur eru menn sem hafa
nokkurnveginn eðlilega afstöðu
til þess' hvenær þeir eru læknis
þurfi og hvenær ekki. Og síðan
kemur sá þriðjungur sem fær
aldrei nóg af læknum og resept-
um og lyfjum, hefur látið fróð-
leiksmola um krankleika og
heilsufar fara einhvernveginn
þannig í sig að vansæla og óvissa
fyllir allt þeirra líf nema að læknir
sé sífellt innan seilingar.
Maðurinn sem dó
Læknar sitja á nokkuð háum
palli í almenningsálitinu - en því
er heldur ekki að leyna að upp á
síðkastið hefur varið vaxandi
gagnrýni á þeirra stétt og þá ekki
síst sjálfa stöðu hennar. Og þá er
átt við þá sérstöðu með launhelg-
um og fleiru sem geri lækna að
einskonar „prestatétt“ nútímans.
Þessi sérstaða kemur til tals með
fróðlegum hætti nú í fyrri viku
eftir að menn höfðu skoðað grein
sem Guðjón Magnússon aðstoð-
arlandlæknir skrifaði í Lækna-
blaðið undir fyrirsögninni „Saga
úr klínikinni“. En þar er greint
frá harmsögu aldraðs sjúklings
sem kom til meðferðar á slysa-
deild Borgarspítalans með mar á
höfði eftir fall. Þeir sem við hon-
um tóku áttuðu sig ekki á því
hvað að var: maðurinn var háls-
brotinn - og beið af því bana
skömmu eftir að það kom í Ijós.
Aðstoðarlandlæknir lét þess get-
ið að þetta mál væri eitt af hátt í
tvö hundruð kvörtunum sem
landlæknisembættinu hefðu bor-
ist á síðasta ári.
Að tala eða þegja
Út af þessari grein spinnast
nokkur skrif: Framkvæmdar-
stjóri Borgarspítalans fer á flot
með mikla óánægju - honum
finnst ekki við hæfi að aðstoðarl-
andlæknir fari með málið „á op-
inberan vettvang". Framkvæmd-
astjórinn segir aðferð Guðjóns
Magnússonar ranga - með þess-
um röksemdum hér:
„Ég tel að þarna sé stutt í það
að hann hafi jafnvel brotið trún-
að, þann trúnað að skýra almenn-
ingi ekki frá högum sjúklinga sem
liggja á spítölum.“
Aðstoðarlandlæknir vísar
þessu hinsvegar á bug: Hann ber
fyrir sig sígilda röksemdafærslu
opinnar umræðu (sem nú er farið
að kalla rússnesku nafni, glas-
nost): Það verður að taka alvar-
leg mistök fyrir til að þau endur-
taki sig ekki, til að menn læri af
reynslunni. Þetta hér er haft eftir
honum í Morgunblaðinu á dög-
unum: „Ef ekki væri hægt að
koma faglegum upplýsingum til
lækna á framfæri við þá í eigin
fréttabréfi án þess að það væri
gert að æsifregn, þá væri verið að
ýta undir það sem að hans mati
hefði verið tilhneigingin: að sópa
öllum viðkvæmum málum undir
teppið. Tilhneigingin hefur verið
að tala ekki um neitt, vegna þess
að það gæti orðið verra með því
að tala um það en með því að
þegja yfir því,“ sagði Guðjón.“
Hauðsyn
gagnrýninnar
Menn beri þessi ummæli sam-
an - og er ekki erfitt að kjósa sér
hlut í málinu. Vitanlega á ekki að
rjúfa trúnað að því er varðar upp-
lýsingar um einstaka sjúklinga,
(NB - aðstandendur mannsins
sem lést á Borgarspítalanum
vildu sjálfir að um málið væri
fjallað), vitanlega eiga t.d. að
vera í gildi strangar reglur um það
hvernig nota má heilsufarsskýrsl-
ur í rannsóknum. Og allt er það í
lagi að vara við „æsifregnum“ -
m.ö.o. ósmekklegri framgöngu
fjölmiðla. En hitt er jafnljóst, að
aðstoðarlandlæknir hefur full-
komlega rétt fyrir sér þegar hann
talar um nauðsyn þess að yfirstíga
þá hneigð að sópa öllu undir
teppi, að þegja yfir mistökum eða
misferli. Það er nefnilega ekki
lióst hverju slík þögn á að þjóna:
A hún að vernda læknastéttina í
heild, passa að blettur falli ekki á
múndírinn? Eða á hún að koma í
veg fyrir að nokkrir aðrir en
læknar sjálfir fái að æmta eða
skræmta yfir störfum þeirra?
Gegn
sjálfsafgreiðslu
Það er uppi gagnrýni á sér-
stöðu lækna á háum stalli, eða
kannski ætti maður heldur að
segja: á ýmsar afleiðingar þeirrar
sérstöðu. Þessi gagnrýni hlýtur
bæði að ná til mála sem þeirra er
aðstoðarlandlæknir fitjaði upp á
og svo til þeirrar „sjálfvirkni" í
heilsukerfinu, sem mikið er rædd
í mörgum löndum þessi misserin.
Allir vita að heilsugæsla er dýr og
að það þykir beinlinis siðferði-
lega rangt að sýna henni nísku.
En menn gera sér líka grein fyrir
því, að hvort sem heilsukerfið er
ríkisrekið að öllu leyti, nokkru
leyti eða einkavætt - menn
standa allsstaðar frammi fyrir
þeim vanda, að það getur þanist
út óendanlega m.a. með allskon-
ar „óþörfum“ rannsóknum og að-
gerðum - um leið og allsstaðar
verður erfitt að svara því hver er
þess umkominn að segja til um
það hvað er „óþarft" eða „of-
gert“ í heilsugæslu og hvað ekki.
Svo mikið er víst, að það er vax-
andi tregða á því að ganga út frá
einskonar sjálfdæmi lækna í þeim
málum - eins gott reyndar að allir
hlutaðeigendur viðurkenni þá
tregðu og gangi út frá henni í
skynsamlegri umræðu og
hreinskiptinni.
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 * 108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufólag Þjóðviljans.
Rltstjóri: Árni Bergmann.
Frótta8tjóri: Lúövík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, Elías Mar (pr.), Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
Kristófer Svavarsson, ÓlafurGíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ.
Friðþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnur Ómarsson (íþr.),
Þröstur Haraldsson.
Framkvœmdastjóri: Hallur Páll Jónsson.
Skrif8tofustjórÍ: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pótursdóttir.
Auglýsingastjóri: Olga Clausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigríður Kristjánsdóttir, Þorgerður Sigurðardóttir.
Bflstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Erla Lárusdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjórl: Björn Ingi Rafnsson.
Afgroiðsla: Halla Pálsdóttir, HrefnaMagnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsla, ritstjórn:
Sfðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð f lausasölu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskriftarverð á mánuðl: 1000 kr.
4 SÍÐA - ÞJÓÐVILJINN Mi&vlkudagur 14. ]úní 1989