Þjóðviljinn - 14.06.1989, Blaðsíða 7

MENNING
Málþing um Þórberg
Nákvæmnin
og hagræðing
sannleikans
A málþingi um Þórberg Þórð-
arson sem haldið var um
næstliðna helgi kenndi margra
grasa. Af því sem þessi gestur hér
heyrði situr helst eftir sitthvað
um þverstæðurnar í höfundar-
verki Þórbergs. Hann var ná-
kvæmnismaður, hann var ekki að
digta upp, hann var að segja satt-
en sannleiksboðorðið var samt
eitthvað sem mátti brjóta og
þurfti að brjóta - vegna skálds-
kaparins, vegna áhrifagæða tex-
tans.
Ég erekki að
skrifa skáldsögu
Pétur Gunnarsson rithöfundur
spjallaði um efnið „Þórbergur og
skáldsagan“ og þá sérstaklega um
Sálminn um blómið - bókina um
„barnið sem uppgötvar heiminn
gegnum gamla manninn, sem að
sínu leyti endurheimtir bernsk-
una“. Pétur tilfærði mörg dæmi
um það úr Sálminum, hvernig
Þórbergur hnýtir í skáldsöguna -
fyrir ónákvæmni hennar meðal
annars, fyrir klisjur hennar og til-
gerð. Oðru hvoru segir hann á þá
leið að „ef ég væri að skrifa skáld-
sögu“ þá mundi ég fara sisona að,
og síðan kemur kannski eitthvað
sem gæti hljómað eins og
skopstæling á texta eftir Halldór
Laxness. En síðan er við bætt:
„ég er ekki að skrifa skáldsögu“ -
og því nefni ég t.d. ártöl og mán-
aðardaga og hef aðra mína henti-
semi, því ég er að segja „sanna
sögu“. Og skal þess getið áður en
lengra er haldið að þessar tiktúr-
ur vildi Pétur Gunnarsson kenna
við þann „módernisma", að í
rauninni væri Þórbergur að skrifa
skáldsögu sem „deilir á formið,
skáldsögu sem bendir á sjálfa
sig“.
Framhjá-
gangan fræga
Nákvæmniskrafa Þórbergs,
sem vildi sem höfundur ekki
síður fræða um það sem rétt var
en skemmta mönnum, lenti síðan
Ný saga
Frillulífi og
frönsk bylting
NÝ SAGA 3. árg. er komin út.
Blaðið er að þessu sinni 112 síður
að lengd og skiptist efni þess sem
fyrr í tvennt: greinar og fasta
þætti.
Greinarnar eru fimm talsins og
spanna efni allt frá miðöldum tíl
vorra daga. Fyrst er að nefna
grein eftir Guðmund J. Guð-
mundsson sem fjallar um barn-
eignir klerka og frillulífi þeirra á
miðöldum. Matthew James
Driscoll skrifar grein sem snertir
einnig skírlífi. Hann lýsir því
hvernig sögunni af „skikkju skírl-
ífisins" sem fyrst var franskt
Safn Ásgríms
Landslag
í safni Ásgríms Jónssonar við
Bergstaðastræti hefur verið opn-
uð sýning á landslagsmyndum
eftir Ásgrím. Sýndar eru 24
myndir, bæði olíumálverk og
vatnslitamyndir. Þar eru nokkrar
eldri vatnsíitamynda Ásgríms svo
sem myndin Brenna í Rútsstaða-
hverfi í Flóa frá 1909, sama ári og
Heklumyndin stóra sem nú er
sýnd í Listasafni íslands og mark-
aði tímamót í listsköpun Ás-
gríms. Á sýningunni eru einnig
nokkrar öræfamyndir, t.d. frá
Kerlingarfjöllum, þar sem auðn
landsins verður blæbrigðarík í
meðferð Ásgríms. Flestar eru
myndirnar frá Borgarfirði, þar
sem Ásgiímur var langdvölum á
efri árum og málaði mikið, eink-
um á Húsafelli. Sýningin stendur
til septemberloka og er opin kl.
13.30 til 16 alla daga nema mánu-
daga.
söguljóð en breyttist síðan í nor-
ræna riddarasögu var loks snúið í
rímur á íslandi á 15. öld. Guð-
mundur Hálfdanarson ritar grein
um frelsishugmyndir íslenskra
bænda á 19. öld og telur ósannað
að erlendar frjálshyggjuhug-
myndir hafi haft þar nokkur
áhrif. Loks er grein eftir Halldór
Bjarnason um stríðsgróðann í
Reykjavík og hvaða áhrif hann
hafði á atvinnulíf í höfuðborg-
inni.
Föstu þættirnir eru sex. í þætt-
inum Afmæli fjallar Loftur Gutt-
ormsson um frönsku byltinguna,
sem á 200 ára afmæli nú á þessu
sumri. í þættinum Af bókum
svarar Gunnar Karlsson prófess-
or spurningum ritstjórnar um
kennslubókaritun þá í sögu sem
hann hefur fengist við á undan-
förnum árum. Iþætti um Ættvísi
gerir Guðjón Friðriksson grein
fyrir „Embættismannaaðlinum í
Reykjavík" 1870 og 1910 og rek-
ur breytingar á stéttaskiptingu
þeirra sem hann fylltu á þessu
tímabili. Sjónarhóll kemur að
þessu sinni úr penna dr. theol.
Gunnars Kristjánssonar og er
honum hugleikinn sá skortur á
söguvitund sem hann telur að
skapa muni skerta framktíðasýn
okkar fslendinga. Viðtalið er að
þessu sinni við hinn þekkta
franska sagnfræðing Jacques Le
Goff. Loks er þátturinn Sjón og
saga en þar segir Sumarliði ís-
leifsson frá heimildamyndbandi
um íslenska bændasamfélagið á
19. öld.
NÝ SAGA er gefin út af
Sögufélaginu, Garðastræti 13b,
Reykjavík. Ritstjórar eru Már
Jónsson og Ragnheiður Móses-
dóttir.
í fróðlegum ógöngum í máli
Helga Sigurðssonar, sem hefur
setið yfir bréfum Þórbergs og
dagbókum og gefið út tvö bindi
texta frá upphafsárum hans rit-
ferils. Helgi minnti á framhjá-
gönguna frægu sem lokar íslensk-
um aðli: þegar Þórbergur gekk
um Hrútafjörðinn til að finna
Elskuna sína, en var svo yfirkom-
inn af ást og vesaldómi að hann
áræddi ekki að láta verða af fund-
um þeirra.
Helgi hefur skoðað dagbók
Þórbergs frá þessum tíma. Fram-
an á hana hefur Þórbergur skrif-
að, að þessi dagbók hafi verið
týnd um tíma, hann hafi ekki haft
hana um hönd þegar hann skrif-
aði íslenskan aðal og því hafi
hann ekki munað rétt „nokkur
smáatriði". En nú vandast málið:
sé dagbókin borin saman við ís-
lenskan aðal, kemur á daginn að
það eru einmitt „smáatriði" eins
og dagsetningar, farareyrir og
fleira sem Þórbergur „man“ afar
vel og fer rétt með. En dagbókin
sýnir að hann „gleymir" því í ís-
lenskum aðli, að hann gekk
EKKI framhjá Arndísi Jónsdótt-
ur, fyrirmyndinni að Elskunni -
hann hitti hana reyndar á Borð-
eyri. Það er svo augljóst, að ef
hann hefði haldið trúnað við
„sannleikann" í þessum punkti,
þá hefði fslenskur aðall sett stór-
um ofan, mjög hefði dregið úr
þeim „sannleika" um yfirvættis
rómantíska sjálfshrellingarást,
sem er svo öflug stoð þeirrar
bókar.
Og lesandinn getur náttúrlega
haldið áfram og spurt: Hvers
virði eru mælingar Þórbergs á
hrútakofum bernskunnar og
veðurfarsskráning mörgum sinn-
um á dag á móts við hina „list-
rænu“ hagræðingu á
sannleikanum sem vissulega
hlýtur að vera hægt að standa
Þórberg að oft og mörgum sinn-
um?
Hnykkir skemmt-
unarmannsins
Þetta átti svosem ekki að vera
nein tæmandi frásögn af málþingi
um Þórberg Þórðarson sem Mál
og menning, Félag áhugamanna
um bókmenntir og Styrktarsjóð-
ur Þórbergs og Margrétar geng-
ust fyrir nú í júníbyrjun. Páfinn
sléttrakaður teymdi þennan
áheyranda hér frá málþingi miðju
(alltaf er maður að svíkja ein-
hvern). En ég heyrði Helgu Jónu
Ásbjarnardóttur, sem varð ein-
mitt til þess að Sálmurinn um
blómið varð til,(„Ég er að reyna
að gera þig heimsfræga og ódauð-
lega á öllu íslandi," sagði Sobeggi
afi við hana) segja mjög
skemmtilega og elskulega frá
kynnum sínum af Þórbergi og
Margréti. Og upphafserindi Sig-
fúsar Daðasonar, sem minnti við-
stadda á furður rithöfundarferils
Þórbergs. Á það, að á öllum
höfuðritum st'num byrjaði hann
að annarra hvöt eða eins og af
tilviljun, á hina löngu þögn eftir
Bréf til Láru og á það, að eftir
sextugt átti hann eftir að vinna sín
mestu afrek. En ekki síst fjallaði
Sigfús um það, að þeir sem mjög
hafa hugann við „kátlega hnykki
hins knæfa skemmtunarmanns"
gleymi líklega helst til auðveld-
lega sólarlitlum dögum þess ráð-
vana Þórbergs, sem er einatt að
flýja sinn innri mann og finnst
lífið „smádrepandi þjáning".
Voru ærslin, „skemmtilega vit-
leysan", gríma, gervi sem sett var
upp í sjálfsvarnarskyni?
ÁB.
Út er komin hjá Örlaginu í
Reykjavík Ijóðabókin Gluggar
hafsins eftir Jóhann Hjálmars-
son. Þetta er þrettánda (jóðabók
Jóhanns.
Jóhann Hjálmarsson hefur
víða komið við í ljóðagerð sinni á
þeim 33 árum sem liðin eru síðan
fyrsta æskuverk hans leit dagsins
ljós. Jóhann var í fremstu röð ís-
lenskra súrrealista, einn af merk-
Tækni-
frjóvgun og
glasaböm
19. júní komið út
„Meðferð gegn ófrjósemi er'
mannúðarmál." - „Má ég ekki
vera kvenkyns í friði takk?“ -
,Jlvað geta fáeinar ömmur gert?“
- „Á að greiða laun fyrir að vera
heima?“ - „Þær fylgjast að inn í
heiðurslaunaflokkinn...“ Þetta
eru nokkrar fyrirsagnir úr tíma-
ritinu 19. júní.
Tæknifrjóvgun og glasabörn
eru megin efni blaðsins að þessu
sinni. í því sambandi er m.a. við-
tal við Jón Hilmar Alfreðsson
lækni, fjallað um réttarstöðu
glasabarna hér á landi,-velt upp
siðrænum spurningum sem fram-
farir frjóvgunarvísindanna vekja
og birt brot úr dagbók konu á
„glasa-ferð“ í Englandi.
Auk þessa megin efnis má að
auki nefna viðtal við Helen Cald-
icott barnalækni frá Ástralíu,
sem er væntanleg hingað til lands
nú í júní. „Er lýðræðið lýðræðis-
legt“ er yfirskrift hringborðsum-
ræðu um stjórnmál, völd og hlut
kvenna í þjóðlífinu. „Bæði verða
að stíga svolítið til hliðar" er fyr-
irsögn greinar og viðtals, þar sem
skoðaður er lífsstfll hjóna, sem
bæði eru á framabraut,
Hauststemmning á dönskum akri
er heiti nýrrar smásögu eftir
Kristínu Steinsdóttur rithöfund.
Þannig mætti lengi telja efni 19.
júní því blaðið er yfirfullt af les-
efni og telur alls 84 síður. Það er
Kvenréttindafélag íslands sem er
útgefandi 19. júní og ritstjóri að
þessu sinni er dr. Sigrún Stefáns-
dóttir.
isberum hins svokallaða opna
ljóðs og heimildarskáldskapar á
síðasta áratug og loks hefur Jó-
hann verið mikilvirkur þýðandi
erlendra ljóða.
Gluggar hafsins er 56 blaðsíður
að stærð og skiptist í sjö kafla. Af
sjálfu leiðir því, að efni ljóðanna
er fjölbreytt, en í heild er eitt
helsta einkenni bókarinnar
mannleg hlýja og léttleiki.
Vodkasamvinna
getur af sér
vísindastyrk
Á sérstökum fundi mcð frétta-
mönnum, sem haldinn var í ráð-
húsi Louisvilleborgar í Kentucky
þgar forseti íslands heimsótti
borgina í lok maí, tilkynnti frú
Vigdís formlega stofnun sérstaks
sjóðs, sem ætlað er að styrkja ís-
lenska háskólaborgara til
rannsókna við háskólann í Louis-
ville.
Sjóðurinn er stofnaður fyrir til-
stilli James Thompson, aðal-
eiganda Glenmore Distilleries
Company, sem sér um sölu og
dreifingu Eldurís vodka í Banda-
ríkjunum og íslensk-ameríska
félagsins.
í ráðgjafanefnd sjóðsins eiga
sæti m.a. dr. Sigmundur Guð-
bjarnason háskólarektor, dr.
Donald C. Swain, forseti há-
skólans í Louisville og Jerry
Abramson, borgarstjóri Louis-
ville.
Styrkir sjóðsins, sem bera
nafnið „Glenmore Fellowships"
verða veittir árlega. Eiga þeir að
standa undir kostnaði við dvöl ís-
lenskra háskólaborgara við
rannsóknastörf í Louisville.
Dr. Sigmundur Guðbjarnason
háskólarektor telur það mikinn
ávinning fyrir Háskóla íslands að
fá styrki af þessum toga. „Hér er
vissulega myndarlega staðið að
stofnun sjóðs, sem vonandi á eftir
að láta gott af sér leiða í sambandi
við rannsóknastörf íslenskra
háskólakennara og kandidata.
Íslensk-ameríska félagið hefur
beitt sér fyrir aðstoð við íslenska
námsmenn, fræðimenn, vísinda-
menn og listamenn.
„Við fögnum þessum áfanga
sérstaklega," sagði Ólafur Step-
hensen, formaður íslensk-
ameríska félagsins, „þar sem hér
er um að ræða all verulega upp-
hæð, sem varið verður í þágu ís-
lenskra aðila. Glenmore sjóður-
inn er að vissu leyti afleiðing ár-
angursríkrar samvinnu Glen-
more og ÁTVR við framleiðslu
og sölu Eldurís. Þessi sjóður er
því í sama anda og hinn þekkti
Carlsbergsjóður."
Ljóðabók eftir
Jóhann Hjálmarsson
Miðvikudagur 14. júní 1989 ÞJÓÐVILJINN - SÍÐA 7