Þjóðviljinn - 15.06.1989, Blaðsíða 4

þJÓDVILJINN
Málgagn sósíalisma, þjóðfrelsis og verkalýðshreyfingar
Fulltrúaþingið
í Moskvu
Nú er lokiö í Moskvu fyrsta þingi hins nýkjörna fulltrúa-
þings Sovétríkjanna, sem var mikil og merkileg æfing á
málfrelsi og þingsköpum. Sovéskur almenningur fylgdist
meö þinginu af feikna áhuga: talið er aö um 200 miljónir af
290 miljónum íbúa ríkisins hafi fylgst meö útsendingum frá
þinginu í sjónvarpi. Eitt helsta dagblað landsins, Ízvestíja,
breytti sér í einskonar alþingistfðindi og prentaöi daglega
hvert orö sem sagt var á þinginu degi fyrr - og alla þá löngu
dálka lásu menn meö áfergju eins og stórspennandi fram-
haldssögu.
Matið á störfum þingsins er ekki allt á einn veg. Sumir
hinna sovésku þingfulltrúa eru byrjaðir að skilja þau von-
brigði og þá þreytu sem vestrænir þingmenn tala um ööru
hvoru: málfrelsi, þaö aö geta talað án þess aö óttast refs-
ingu, er ekki nóg til aö breyta samfélaginu. í annan staö hafa
menn ásakað Gorbatsjov forseta fyrir aö beita óspart fyrir
sig hinum „þæga meirihluta“ þingsins. Boris Jeltsin, einn
hinna óþægari í hópi þingmanna, sakaði Gorbatsjov um aö
sanka aö sér alltof miklum persónulegum völdum. En þaö er
þá gott dæmi um breytta tíma, aö sá sami Jeltsín var síðan
kosinn formaöur einnar af hinum 14 fastanefndum Æösta
ráösins.
Það sem einkenndi þingstörfin ööru fremur var þaö aö
rætt var um mjög alvarleg mál af mikilli hreinskilni. Ekki síst
þau miklu afbrot sem stjórnvöld hafa framið gegn umhverf-
inu á liðnum árum með vanhugsuöum stórframkvæmdum.
Sem hafa bæði leitt til þess að heil innhöf eru aö hverfa af
landabréfinu og svo til þess, aö eftir aö menn hafa með
rányrkju fleytt rjómann ofan af ýmsum auðlindum og flikkað
þar með upp á hagvöxtinn - þá hafa þeir skapaö um leið
vandamál sem feiknalega dýrt verður aö leysa - ef þaö þá
tekst. Þingið leiddi og í Ijós mikinn ágreining um grundvallar-
atriði - eins og fram kom við kjör nefndar sem á að fylgjast
meö því að lög einstakra lýðvelda séu í samræmi við so-
vésku stjórnarskrána: fulltrúar Eystrasaltsríkjanna voru
þeirri nefnd mjög andvígir vegna þess að þeir óttast að hún
verði notuð til að ógilda ýmis lög um sjálfsforræði sem þing
þeirra hafa nú þegar samþykkt.
Störf fulltrúaþingsins í Moskvu voru mikilvægur áfangi á
lýðræðisbraut í Sovétríkjunum. Og það var vel við hæfi að
þingfulltrúar sendu undir lokin frá sér ávarp, þar sem á það
er minnt, að perestrojkan, umbótahreyfingin sovéska, er til
komin af innanlandsnauðsyn - en um leið hluti af þeirri
lýðræðisþróun sem nú er í gangi í heiminum, þeir segjast líta
á hana sem framlag Sovétríkjanna til lausnar þeirra vanda-
mála sem allan hnöttinn spanna og mannkynið verður að
leysa með sameiginlegu átaki.
Tjamarskólamálið
Ekki er langt síðan Morgunblaðið barði í bumbur og fagn-
aði því að einkaskóli á grunnskólastigi hefði tekið til starfa
við Tjörnina. Viðvaranir um það að hér væri lagt inn á braut,
sem hlyti að enda í því að börnum yrði mismunað eftir
efnahag foreldra voru taldar óþarfa trú á ríkisforsjá, íhalds-
semi og margt fleira miður gott.
Eins og menn geta lesið í fréttum gerðist það hneyksli á
dögunum að nemandi í þessum skóla fékk ekki prófskírteini
sitt vegna ógreiddra dráttarvaxta á skólagjöldum. Eins og
Svavar Gestsson menntamálaráðherra hefur bent skóla-
stýrum á samrýmist slík uppákoma ekki anda grunnskóla-
laganna. Það er meira en rétt: fjármál af þessu tagi mega
aldrei koma niður á börnum. Og þau eru tilræði við það
jafnrétti í orði og verki, þá virðingu fyrir hverjum einstaklingi,
sem við viljum eiga að forsendu fyrir sæmilegri samstöðu
fólks um skólagöngu landsins barna.
KLIPPT.^ OG SKORIÐ
Víkingar í
kvikmyndaheiminum
Jón Óttar Ragnarsson rabbar
um sjónvarpsmál í nýlegu hefti af
Sjónvarpsvísi sínum. Inntak pist-
ilsins er fyrst og fremst það, að
íslendingar eigi að bregðast hart
og títt við aðstæðum í fjölmiðla-
heiminum og einhenda sér á nýja
aukabúgrein - það er að segja
kvikmyndaframleiðslu og fram-
leiðslu sjónvarpsefnis til útflutn-
ings.
Sjónvarpsstjórinn telur ekki
minnsta vafa á því að íslendingar
geti náð „geysilega langt“ á þessu
sviði - og hafi þeir reyndar sýnt
það nú þegar. Fylgir á eftir nafna-
listi yfir íslenska kvikmyndahöf-
unda. Og hvers vegna eigum við
svo mikla og glæsilega möguleika
á því að fara í filmuvíking og
leggja heiminn að fótum ræmu-
meistara okkar? Það er ósköp
einfalt: við erum svona snjallir.
Jón Óttar segir:
„Hvers vegna? Vegna þess að
hvers konar listræn sköpun er
einfaldlega sérsvið okkar íslend-
inga, náðargáfa sem blundar í
hverjum einasta einstaklingi hér
þegar vel er að gáð.“
Látum svo vera
Það er ekkert grín að leggja út í
að andmæla staðhæfingum sem
þessum, sem mundu kitla hégóm-
ann í okkur á hæpnasta hátt ef
útlendur maður hefði látið annað
eins sér um munn fara. Enda
skulum við barasta láta svo vera.
Við skulum bara gera ráð fyrir
því svosem til gamans, að íslend-
ingar séu á einhvern dularfullan
hátt kvikmynda- og sjónvarps-
meistarar í eðli sínu, guði sjálfum
líkir í eðlislægri sköpunarþörf.
En þó svo vel vildi til, þá mundi
það duga ansi skammt. Það eru
því miður litlar sem engar líkur á
því að heimurinn bíði með önd-
ina í hálsinum eftir listrænum af-
rekum okkar á þessu sviði.
Harðnar í ári
fyrir smáfuglum
Þegar menn fóru fyrir nokkr-
um árum að ræða framvindu
sjónvarps- og kvikmyndamála,
videobyltingu, gervihnattasjón-
varp, stóraukið framboð af sjón-
varpsefni, þá voru menn afar
bjartsýnir á það, að nú væri lag
fyrir smáþjóðarmenn, sem hver
um sig hefði eitthvað sérstakt og
einstakt til málanna að leggja. Nú
mundi fjölbreytnin vaxa - bæði
að því er varðar framleiðslu efnis
og áhuga. Jón Óttar er í sínu
spjalli enn að reyna að hanga í
þessari bjartsýni, þegar hann tal-
ar um sjónvarpsmarkað í Evrópu ‘
og segir að nú hafi margir sem
áður voru svartsýnir „skipt um
skoðun og telja að efling sjón-
varpsmarkaðarins muni auka svo
gæði dagskrárefnis að svo geti vel
farið að horfun á sjónvarp muni
aukast frekar en minnka á kom-
andi árum.“
Það getur verið að enn sé hægt
að auka sjónvarpsgláp í Evrópu.
En hitt er fyrir löngu augljóst, að
allir draumar um meiri gæði og
meiri fjölbreytni eru foknir út í
veður og vind. Það er nefnilega
meiriháttar falstúlkun hjá Jóni
Óttari þegar hann í sínum pistli
segir að fyrir 1980 hafi evrópskt
sjónvarp verið að drepast úr
leiðindum, en síðan hafi það stór-
batnað með vaxandi fjölda rása
og einkavæðingu. Þessu er ein-
mitt þveröfugt farið. Eftir því
sem framboðið vex í sjónvarps-
heiminum - þeim mun meira er
boðið upp á af sama tóbakinu:
endalausum ódýrum spurninga-
þáttum með ærslum og happa-
drætti, endalausum sápuóperum,
mildu klámi (sú bylgja hófst með-
al frumkvöðla hins „frjálsa“ sjón-
varps. ítala, og Stöð 2 ætlar nú að
reyna að fleyta sér eitthvað
áleiðis á henni eins og menn hafa
heyrt í fréttum). Á móti kemur,
að kröfur auglýsenda um „horf-
un“ hafa kálað ýmsu efni sem
ekki þykir safna nægilegri al-
menningshylli, frambærilegum
sjónvarpsleikritum á borð við
þau sem t.d. Bretar hafa fram-
leitt, hefur fækkað og þau átt erf-
iðara uppdráttar. Og ofurvald
risa, hvort það er bandarískur
risaframleiðandi, eða evrópsk
samsteypa, hefur magnast enn og
gert jafnvel enn erfiðara en áður
fyrir smáþjóðarmenn að láta til
sín heyra og á sig horfa - eins þótt
þeir væru allir ódauðlegir snill-
ingar eins og þeir eru langir til.
í Ástrallalíu
Jón Óttar bendir á fordæmi
Ástralíumanna - þeir hafi verið
hornreka í kvikmyndaheimi og
síðan tekið sér tak og veitt mikl-
um peningum í sína framleiðslu
og getað haslað sér völl á
heimsmarkaðinum. Þessi saman-
burður er mjög hæpinn: í fyrsta
lagi eru Ástralíumenn líklega
fjörtíu sinnum fleiri en við, þeir
eiga margfalt auðveldara með að
drífa upp þá peninga sem til þarf
til að fjárfesta í kvikmyndum. í
annan stað eru þeir partur af hin-
um geysistóra enskumælandi
heimi - um þá er ekki sleginn
neinn tungumálsmúr. (Ég ætla
bara að vona að enginn taki upp
þennan þráð og segi að við verð-
um þá að framleiða myndir á
ensku - rétt eins og menn héldu
að það væri snjallt að hætta að
syngja á íslensku í slagarakeppni
Evróvisjón.)
Flótti
og veruleiki
Rabb Jóns Óttars minnir einna
helst á það sem Fransmenn kalla
„að flýja áfram“ - þar er átt við
athæfi manns sem er hnugginn
yfir rikjandi ástandi, en getur
ekki fótað sig á því hvernig
brjótast megi út úr því - afleið-
ingin er sú að hann stekkur út í
framtíðarhillingar einhverskonar
gjörbyltingar - hvort sem væri í
mannheimum eða - í þessu dæmi
hér - í filmuheimum. Slíkur flótti
endar hvergi nema í eymd og ve-
söld vonbrigðanna. En þetta þýð-
ir vitanlega ekki að menn eigi að
leggja árar í bát: við verðum að
búa til okkar kvikmyndir og okk-
ar sjónvarpsefni, það er ekki
síður þýðingarmikið fyrir stöðu
tungunnar og framtíð menning-
arinnar en það var á sínum tíma
að þýða Biblíuna á íslensku. Það
er ærið verkefni að vinna að því
að filma fyrir okkur og á okkar
forsendum - og það er meira að
segja, þegar til lengdar lætur, lík-
legra til árangurs á alþjóðlegum
markaði en gönuhlaup eftir ein-
hverri alþjóðlegri skemmtunar-
formúlu sem við ætluðum að
troða okkur inn í af vanefnum.
ÁB
Þjóðviljinn
Síðumúla 6 -108 Reykjavík
Sími 681333
Kvöldsími 681348
Útgefandi: Útgáfufélag Þjóðviljans.
Rltstjóri: Árni Bergmann.
Fróttastjóri: Lúðvík Geirsson.
Aðrir blaðamenn: Dagur Þorleifsson, ElíasMar (pr.),Guðmundur
Rúnar Heiðarsson, Hildur Finnsdóttir (pr.), Jim Smart (Ijósm.),
KristóferSvavarsson, ÓlafurGíslason, Páll Hannesson, SigurðurÁ.
Friðþjófsson (umsjm. Nýs Helgarblaðs), Þorfinnurómarsson (íþr.),
ÞrösturHaraldsson.
Framkvæmdastjórl: Hallur Páll Jónsson.
Skrif8tofustjóri: Sigrún Gunnarsdóttir.
Skrifstofa: Guðrún Geirsdóttir, Kristín Pétursdóttir.
Auglýsinga8tjóri:OigaClausen.
Auglýsingar: Guðmunda Kristinsdóttir, Unnur
Ágústsdóttir.
Símavarsla: Sigriður Kristjánsdóttir, ÞorgerðurSigurðardóttir.
Bílstjóri: Jóna Sigurdórsdóttir.
Húsmóðir: Eria Lárusdóttir
Útbreiðslu-og afgreiðslustjórl: Björn Ingi Rafnsson.
Afgreiðsla: Halla Pálsdóttir, Hrefna Magnúsdóttir.
Innheimtumaður: Katrín Bárðardóttir.
Útkeyrsla, afgreiðsia, ritstjórn:
Síðumúla 6, Reykjavík, símar: 681333 & 681663.
Auglýsingar: Síðumúla 6, símar 681331 og 681310.
Umbrot og setning: Prentsmiðja Þjóðviljans hf.
Prentun: Blaðaprent hf.
Verð í lausasölu: 90 kr.
Nýtt Helgarblað: 140 kr.
Áskriftarverð á mánuði: 1000kr.
4 SÍÐA — ÞJÖÐViLJINNjFimmtudagur 15. júní 1989